Adnan Menderes Dönemi Dış Politika Krizleri ve Kriz Yönetimi Açısından Bir Değerlendirme; Suriye ve Kıbrıs Krizi Örneği

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 3, 789 - 805, 15.08.2025

Kürşad Emrah Yıldırım , Murat Ercan

https://doi.org/10.9737/historystudies.1611902

Öz

Bu çalışma, Adnan Menderes dönemi Türk dış politikasını, özellikle 1950 ve 1960’lı yıllarda yaşanan Kıbrıs ve Suriye krizlerini analiz etmektedir. Aynı zamanda bu çalışmada Adnan Menderes’in dış politika ilkeleri ve krizler karşısında izlediği yönetim stratejileri ortaya konmaktadır. Türkiye, çok partili hayata geçişle birlikte iç ve dış politikada önemli bir değişim sürecine girmiştir. Bu bağlamda NATO üyeliği ile birlikte Batı ile entegrasyonunu güçlendirmiş ve Soğuk Savaş koşullarında bölgesel güvenlik kaygılarına gidermeye yönelik çeşitli politikalar geliştirmiştir. Menderes’in liderliği, Kıbrıs meselesi ve buna bağlı olarak gerçekleşen 6-7 Eylül olayları ile Suriye krizi gibi önemli dış politika sorunlarında ön plana çıkmıştır. “Adnan Menderes Dönemi Dış Politika Krizleri ve Kriz Yönetimi Açısından Bir Değerlendirme; Suriye ve Kıbrıs Krizi Örneği “başlıklı bu çalışma, söz konusu krizler karşısında Menderes’in izlediği stratejileri ve sergilediği liderlik yaklaşımı analiz edilerek Türk dış politikasındaki değişim sürecini kapsamlı bir şekilde incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes , Dış politika stratejileri , Kıbrıs Sorunu , Suriye Krizi

Foreign Policy Crises of Adnan Menderes Period and an Evaluation in terms of Crisis Management; The Case of Syria and Cyprus Crisis

Öz

This study analyzes the Turkish foreign policy of the Adnan Menderes era, especially the Cyprus and Syria crises of the 1950s and 1960s. At the same time, this study reveals Adnan Menderes's foreign policy principles and the management strategies he pursued in the face of crises. With the transition to multi-party politics, Turkey entered a period of significant change in domestic and foreign policy. In this context, it strengthened its integration with the West with its NATO membership and developed various policies to address regional security concerns under Cold War conditions. Menderes's leadership came to the forefront in important foreign policy issues such as the Cyprus issue and the related September 6-7 events and the Syrian crisis. This study titled "Foreign Policy Crises of the Adnan Menderes Era and an Evaluation from the Perspective of Crisis Management; The Case of Syria and Cyprus Crisis" comprehensively examines the process of change in Turkish foreign policy by analyzing the strategies followed by Menderes and the leadership approach he displayed in the face of these crises.

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes , Foreign Policy Strategies , Cyprus Problem , Syrian Crisis

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980. Çeviren Ahmet Fetti, İstanbul: Hil Yayınları, 1996.
• Akman, Halil. “ABD’nin Ortadoğu Politikaları ve Türk Dış Politikasına Etkileri (1952-1964)” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013.
• Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Alkım Yayınları, 2005.
• Aydın Gök, İmren. “Türkiye’ye Yapılan Amerikan İktisadi Yardımları Bağlamında Menderes’in ABD Ziyaretleri: Dış Politika İç Politika Etkileşimi Üzerine Vaka Çalışması” History Studies 15, no. Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı (2023): 1-26.
• Babaoğlu, Resul. “Türkiye Rum Cemaati ve 6/7 Eylül 1955 Olayları”, History Studies 4, no. 4 (Kasım 2012): 15-34.
• Bağcı, Hüseyin. Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, Ankara: ODTU Yayıncılık, 2007.
• Baş, Arda. “1957 Suriye Krizi ve Türkiye”, History Studies 4, no. 1 (2012): 89-109.
• Bayar, Celal. Celal Bayar’ın Söylev ve Demeçleri, Dış Politika (1933-1955). Derleyen Özel Şahingiray, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1999.
• BCA. Kanadalı Radyo Muhabiri Lawrence Henderson’un Adnan Menderes’le Yaptığı Mülakat, 30.1.0.0 / 132.855.7.
• BCA. İstanbul, İzmir ve Ankara İllerinde İlan Edilen Örfi İdarenin Devamı Süresince Bazı Görevlerin Örfi İdare Komutanlığına Devredilmesi, 30.18.1.2 / 141.92.14.
• Berkes, Niyazi. 200 Yıldır Neden Bocalıyoruz. İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, 1997.
• Bölükbaşı, Süha. Barışçı Çözümsüzlük, Ankara’nın ABD ve BMM ile Kıbrıs Macerası, Ankara: İmge Kitabevi, 2002.
• Çavuşoğlu, Esra ve Ayşenur Takkaç. “1957 Krizi’nden Suriye İç Savaşı’na Türkiye’nin Suriye Politikasındaki Değişimi Anlamak” Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi 7, no. 1 (2023,): 167-205.
• Çetinkaya, Selma. “Bağdat Paktı’nın Kuruluş Sürecinde Türkiye’nin Ortadoğu ve Batı ile İlişkileri”, Vakanüvis 1, no. Ortadoğu Özel Sayısı (2016): 1-29.
• Danış, Mehmet Fahri. “Türk Dış Politikasında Karar Alıcıların Orta Doğu Algısı: 1957-1958 Krizleri” Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 5 no.2 (2018): 93-126.
• Eltetik, Havva, “Fatin Rüştü Zorlu”, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2009
• Göktürk Çetinkaya, Selma. Türkiye’de İktidar-Muhalefet İlişkileri (1954-1960), İstanbul: Efe Akademi Yayınları, 2019.
• Hahn, Peter L. “Securing the Middle East: The Eisenhower Doctrine of 1957”, Presidential Studies Quarterly 36 no. 1 (Mart 2006): 38-47.
• İstanbul Ekspres. “Atamızın Evi Bomba ile Hasara Uğradı” (6 Eylül 1955) 1-2.
• Matiç, Uğur. “Ortadoğu Krizlerine Yönelik Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikası”, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017.
• New York Times. “Truman Charges Inaction on Syria; Asks Vigorous Steps to Halt “Communist Subversion” in Strategic Region” (25 Ağustos 1957) 1.
• Oran, Baskın. Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar 1919-1980, İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Özalper, Mehmet” Kıbrıs Meselesinin Yerel Basına Yansımaları (1950-1960): Vansesi Gazetesi Örneği” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, (2021) ss.325-346.
• Özbey, Serhat. “Demokrat Parti İktidarında Sosyalist Sol’un İcrası: Vatan Partisi Deneyimi (1954-1957)”, Yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi, 2020.
• Sander, Oral. Türk Amerikan İlişkileri 1947-1964, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1979.
• Serbest, Murat Bürkan. “Bağdat Paktı’nın Kuruluş Süreci ve Gelişiminde Türkiye’nin Rolü” MANAS Journal of Social Studies 5, no. 3 (2016): 401-424.
• Tekeş İbrahim.” Çatışma ve Kriz Yönetiminde Siyasal Lider Davranışı: A. Menderes Örneği”, Yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2018.
• Tellal, Erel. Uluslararası ve Bölgesel Gelişmeler Çerçevesinde SSCB-Türkiye İlişkileri (1953-1964), Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, 2000.
• The Economist. “Cyprus Adagio” (3 Eylül 1955). 756.
• Zorbay, Taner. “6/7 Eylül Olaylarına TBMM ve Kamuoyu Tartışmaları Çerçevesinde Yeni Bir Bakış”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 35, no. 99 (2019): 253-296.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. 1, 3. Birleşim, 29 Mayıs 1950.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 10, C. 5, 50. Birleşim, S. Sayısı: 225 (26.02.1955).
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 10, C. 7, 80. Birleşim, 12 Eylül 1955.
• Türkiye’ye Amerikan İktisadi Yardımları (1949-1969). Ankara: Maliye Bakanlığı Yayınları, 1970.
• Ulus. “İstanbul ve İzmir’de Örfi İdare” (7 Eylül 1955) 1.
• Üçbaş Gürses, Ümran, “1957 Suriye Krizi” https://www.tdpkrizleri.org/2015/12/24/2022-08-25-11-05-34-259/ , (Erişim Tarihi: 15.11.2024).
• Walker, Stephen G., Schafer, Mark ve Michael D. Young. “Systematic Procedures for Operational Code Analysis: Measuring and Modeling Jimmy Carter’s Operational Code” International Studies Quarterly 42, no. 1 (1998): 175-190.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal. Ortadoğu’da Soğuk Savaş ve Emperyalizm, İstanbul: IQ Yayınları, 2007.