OSMANLI DEVLETİ’NDE İSTİKRAZ UYGULAMALARINA BİR ÖRNEK: 1687 TRABZON İMDÂDİYYESİ

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 2, 237 - 254, 22.05.2023

Sebahittin Usta

Öz

Osmanlı Devleti, kuruluşundan 16. yüzyıl sonlarına kadar uyguladığı siyasi ve ekonomik politikalarla önemli kazanımlar sağlamış, bulunduğu coğrafyada doğu-batı ve güney-kuzey eksenindeki ticaret yollarına hâkim olup Karadeniz ve Akdeniz havzasında istikrarı sağlayarak güçlü bir devlet konumuna yükselmiştir. Bu süreçte Anadolu, Rumeli, Suriye, Irak, Mısır, Karadeniz ve Afrika’nın kuzeyi ile İran Platolarına kadar olan geniş arazilere sahip olarak gelirlerini önemli ölçüde artırmıştır. Bununla birlikte 16. yüzyıl sonlarından itibaren yaşanan bazı gelişmeler devletin siyasi ve ekonomik istikrarını olumsuz şekilde etkilemiştir. 17. Yüzyıl boyunca da devam eden bu istikrarsızlık denk bütçe yapımını güçleştirmiş ve hazine sürekli olarak açık vermiştir. Devlet bu hazine açıklarını kapatmak ve uzun süren savaşların maliyetini karşılamak için çeşitli yollar aramıştır. Özellikle savaş dönemlerinde sefer ihtiyaçlarını karşılamak için imdâdiyye uygulamalarına başvurulmuştur. Bu dönemde farklı tarihlerdeki imdâdiyye uygulamalarından anlaşıldığı kadarıyla genellikle ekonomik durumu iyi olanlardan “istikraz” adı altında para toplanmıştır. Kaynaklara göre 1683 Viyana kuşatmasıyla başlayan ve birkaç cephede devam eden savaş masrafları için tüm ülkeyi kapsayan bir imdâdiyye uygulaması gündeme gelmiştir. 1687 tarihinde gerçekleşen bu imdâdiyyenin Trabzon’da da uygulandığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda eldeki arşiv malzemesinden özellikle Trabzon Kadı Sicillerinden hareketle bu konu değerlendirmeye tabi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

: Ottoman, Loan, İmdâdiyye, War, Trabzon

An Example of Borrowing Practices ın The Ottoman Empire: 1687 Trabzon Imdadiyye

Öz

The Ottoman Empire achieved significant gains with the political and economic policies it implemented from its establishment until the end of the 16th century, dominated the trade routes in the east-west and south-north axis in its geography, and became a strong state by providing stability in the Black Sea and Mediterranean basis. In this process, Anatolia, Rumelia, Syria, Iraq, Egypt, the Black Sea and the North of Africa and Iran have increased their incomes by owning large lands up to the plateaus. However, some developments since the end of the 16th century negatively affected the political and economic stability of the state. This instability, which continued throughout the 17th century, made it difficult to make a balanced budget and the treasury had a constant deficit. The state sought various ways to close these treasury deficits and to coper the costs of protracted wars. In order to meet the expedition needs, especially during the war, imdâdiyye applications were applied. In this period, Money was collected under the name of “Istikraz”, as it is understood from the imdâdiyye applications on differentdates, generally from those who were in good economic condition. According to the sources, fort he war expenses that started with the siege of Vienna in 1683 and continued on several fronts, an emergency application covering the whole country came to the fore. It is understood that this relief, which took place in 1687, was also implemented in Trabzon. In this context, this subject will be evaluated based on the archival material, especially the Trabzon Kadı Registers.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Loan, İmdâdiyye, War, Trabzon

Kaynakça

• Kaynakça A. Arşiv Kaynakları
• Trabzon Şeriye Sicilleri (T.Ş.S.) Defter No: 1855 B. Araştırma ve İnceleme Eserler
• AÇIK, Turan, “Fetihten 19. Yüzyıla Kadar Trabzon Şehri’nin Mahalleleri”, History Studies, S.5, C. 9, Aralık 2017, s.25-56.
• BOSTAN, Hanefi, “XVII. Yüzyılda Trabzon Şehri”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı, C. 2, (ed. Şenol Saylan-Betül Saylan), Trabzon Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 2016, s. 661-686.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Maliyesinde XVII. Yüzyılın İkinci Yarısındaki “İmdadiyye” Uygulamaları”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S. 2, 2011, s. 69-102.
• CEZAR, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. IV., Ankara 2011.
• DEĞER, Alper, ANBAR, Adem, “Osmanlı İmparatorluğu’nun İç Borçlanmada Kullandığı Yöntem ve Araçlar”, Maliye Finans Yazıları, S.87, İstanbul 2010, s. 27-49.
• GÖKBUNAR, Ali Rıza, “Celali Ayaklanmalarının Maliye Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”, Yönetim ve Ekonomi, Celal Bayar Üniversitesi İİBF, C.14, S.1, Manisa 2007, s.1-24.
• İHSANOĞLU Ekmeleddin, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, C. I, İstanbul 1994.
• İNAN, Kenan, “Mahmiye-i Trabzon Mahallâtından” On Yedinci Yüzyıl Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve İktisadi Hayat, Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon 2013.
• KAZICI, Ziya, Osmanlı’da Vergi Sistemi, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2019.
• NA’İMA MUSTAFA EFENDİ, Târih-i Na’îmâ, Haz., Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu, C. IV, Ankara 2007.
• ORTAYLI, İlber, İkinci Viyana Kuşatmasının İktisadi Sonuçları Üzerine, Osmanlı Araştırmaları II, C. 2, İstanbul 1981, s.195-202.
• Târîh-i Râşid ve Zeyli, Haz., Abdülkadir Özcan ve dğ., Klasik Yayınları, C.I, İstanbul 2013.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Sıvış Yılı Buhranları”, İktisat Fakültesi Mecmuası, XXVII (1969), s.75-111.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “1683-1740 Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu Hazine Gelir ve Giderleri”, VIII. Türk Tarih Kongresi II, Ankara 1981, s. 1389-1406.
• TABAKOĞLU, Ahmet, “İmdâdiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul 2000, s. 221-222.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985.
• TÜRKAY KARAÇAL, Nazire, “Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke: 1065-22 Ca, 1106/1654-7 Şubat 1695, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, C.2, 1992.
• ULAŞ, Tayfun, “Osmanlı Maliyesinde İmdâdiyye Vergilerinin Ortaya Çıkışı”, Klasikten Moderne Osmanlı Ekonomisi, Kronik Kitap, İstanbul 2019, s. 57-72.