ON DOKUZ VE YİRMİNCİ ASIR OSMANLI ANA METİNLERİNDE KAVRAMLAR

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 2, 397 - 310, 22.05.2023

Büşra Kadıoğlu

Öz

Osmanlı yenileşmesinde süregelen reform girişimleri on dokuz ile yirminci asırda sistemleşmiş ve kanıksanmıştır. Bu yüzden söz konusu dönemin tahlili Osmanlı modernleşmesinin anlaşılması için elzemdir. Sürece yönelik gerçekleştirilen çok sayıda çalışma olmakla birlikte henüz dönemin zihni ve dilsel yolculuğunu, tecrübesini gösterecek kâfi derecede kavramlar tarihi çalışması yapılmamıştır. Söz konusu alana katkıda bulunmak adına makalemizde Osmanlı Devleti’nin on dokuz ve yirminci yüzyılları için temsil değeri yüksek olan on dokuz ana metin incelenerek kullanılan kavramlar tespit edilmiştir. Akabinde tespit edilen kavramların anlam dönüşümleri tetkik edilmiştir. Yapılan çalışma vasıtasıyla tarihyazımında kavramların tarihlerinin önemine işaret edilmiş, Osmanlı Devleti Tarihi için Kavramlar Tarihi’nin ehemmiyetine dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kavramlar Tarihi, Osmanlı Devleti, Modernleşme, Tanzimat, Kanûn-ı esâsî.

Concepts in Nineteenth and Twentieth Century Ottoman Main Texts

Öz

Ongoing reform attempts in Ottoman renewal were systematized and taken for granted in the nineteenth and twentieth centuries. Therefore, the analysis of the period in question is essential for the understanding of Ottoman modernization. Although there are many studies carried out on the process, there are not yet enough study of conceptual history to show the mental and linguistic journey and experience of the period. In order to contribute to this area, in our article, nineteen of main texts of the Ottoman Empire, which have a high representative value for the nineteenth and twentieth centuries, are examined and the concepts used are identified. Subsequently, the meaning transformations of the identified concepts are examined. Through the study, the importance of the conceptual history in historiography are pointed out and attention are drawn to the importance of the Conceptual History for the History of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Conceptual History, Ottoman Empire, Modernization, Tanzimat, Kanûn-ı esâsî.

Kaynakça

• III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme, haz. V. Sema Arıkan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
• III. Selim’e Sunulan Islahat Layihaları, haz. Ergin Çağman, Kitabevi, İstanbul 2010.
• Ahmed Cevdet Paşa, 19. Yüzyılda Osmanlı Devlet Yönetimi, haz. Seyit Ali Kahraman, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2019, C.1.
• Ahmet Mithat Efendi, Üss-i İnkılap, haz. İdris Nebi Uysal, Dergah Yayınları, İstanbul 2013.
• AKYILDIZ, Ali, “Sened-i İttifak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXVI, 2009, s.512-514.
• AYVERDİ, İlhan, Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, haz. Kerim Can Bayar, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2005, C.1-2-3.
• BAYKARA, Tuncer, Osmanlılarda Medeniyet Kavramı ve Ondokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar, Akademi Kitabevi, İzmir 1992.
• BEYDİLLİ, Kemal, İlhan Şahin, Mahmud Râif Efendi ve Nizâm-ı Cedîd’e Dair Eseri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• _________, “Nizâm-ı Cedîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXIII, 2007, s.175-178.
• ÇAKMAKCIOĞLU, Seda, Koçi Bey Risaleleri, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007.
• Defterdar Sarı Mehmet Paşa, Devlet Adamlarına Öğütler Nesayih’ul – Vüzera V’el- Ümerâ veya Kîtab-ı Güldeste , der. - çev. Hüseyin Ragıp Uğural, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1969.
• Ebubekir Efendi, Vaka-î Cedid, haz. İsmail Yiğit, Payidar Yayınevi, İstanbul 2020.
• KAPLAN, Mehmet – İnci Enginün – Birol Emil, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I 1839-1865, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1974.
• KARA, İsmail, İslamcıların Siyasi Görüşleri 1, Dergah Yay., İstanbul, 2020.
• ______, İslamcıların Siyasi Görüşleri 2, Dergah Yay., İstanbul, 2019.
• Kâtib Çelebi, Siyaset Nazariyesi Düstûru’l- amel li Islâhi’l – halel, haz. Ensar Köse, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2020.
• KİLİ, Suna, A. Şeref Gözübüyük, Türk Anayasa Metinleri Sened-i İttifaktan Günümüze, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1985.
• Lütfi Paşa, Asafnâme, haz. Ahmet Uğur, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2017.
• NİŞANYAN, Sevan, Nişanyan Sözlük: Çağdaş Türkçenin Etimolojisi, Liberus Kitap, İstanbul 2021.
• UNAT, Faik Reşit, “Ahmed III. Devrine Ait Bir Islahat Takriri”, Tarih Vesikaları, II, 1941, s.107-121.
• ÜNSAL, Coşkun, İbrahim Müteferrika, Usûlü’l- Hikem Fî Nizâmi’l- Ümem (İnceleme Metin), (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2018.
• Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, ed. İnalcık, Halil, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2020.