TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE KADINLARIN YÖNETİM ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: MOĞOL İSTİLASINA KADAR

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 2, 347 - 359, 22.05.2023

Ramazan Altınay Esra Çeçen

Öz

Türkiye Selçuklu Devleti’nde yapılan siyasi evlilikler neticesinde kadınlar gittikleri yerlerde devlet yönetiminde söz sahibi olmayı başarmış, gerektiğinde ülkenin savunulmasına katkıda bulunmuş, eşlerinin ölümü üzerine kendi oğullarını sultan yapmak için çaba sarf etmiş veya evlendikleri kişilerin bulundukları bölgenin yeni iktidarı olmalarını sağlamışlardır. Melikelerin iktidar hırsları kimi zaman bulundukları devletleri yıkılma eşiğine getirmiş, kimi zaman ise yaptıkları akıllı ve stratejik siyasi müdahalelerle yıkılmaktan kurtarmıştır. Bu makalede, Türkiye Selçuklu Devleti’nde melikelerin yaptıkları siyasi evlilikler aracılığıyla devlet yönetiminde etkili bir rol oynamalarının bu devletin siyasi tarihine etkileri hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın giriş bölümünde Türkiye Selçuklu Devleti’nde kadının yeri ve önemi hakkında bilgi verilmiştir. Ardından eski Türk devletlerinde kadının iktidara olan etkileri ile Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu Devletleri’nin hangi beylik ve devletlerle siyasi evlilikler yaparak akrabalık kurdukları anlatılmıştır. Daha sonra Türkiye Selçuklu Devleti’nde kadınların iktidara olan etkileri hakkında bilgi verilmiş olup yapılan araştırmaların neticesinde Türkiye Selçuklu Devleti’nde kadınların İslamiyet öncesi ve sonrası Türk devletlerinde olduğu gibi iktidarda etkin bir rol oynayarak önemli siyasi olaylara imza attıkları sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçuklu Devleti, Kadın/Melike, Siyasi Evlilik, Yönetim, İktidar Üzerindeki Etkiler.

The Influences of Women on Management in the Turkey Seljuk State: Until the Mongol Invasion

Öz

In the Turkey Seljuk State as a result of the made political marriages, women managed to have a say in the state management in the places they went, contributed to the defense of the country when necessary, made efforts to make their own sons sultan after the death of their spouses, or ensured that the people they married became the new rulers of the region they were in. Melikes ambitions for power sometimes brought the states in which they were in to the brink of collapse, and sometimes they saved them from collapse with clever and strategic political interventions. In this article, it has been studied to give information about the effects of the melikes playing an effective role in the state administration through the political marriages in the Turkey Seljuk State on the political history of this state. The introductory section of the research gives information on the status and significance of women in the Turkey Seljuk State. Next, the effects of women on power in the former Turkish states is explained, and with which principalities and states the Great Seljuk and Turkey Seljuk States established kinship by making political marriages. Then, information was given about the impact of women on power in the Turkey Seljuk State and as a conclusion of the research, it was detected that women in the Turkey Seljuk State, as well as in the pre-Islamic and post-Islamic Turkish states, played an active role in power and signed important political events.

Anahtar Kelimeler

Turkey Seljuk State, Woman/Melike, Political Marriage, Management, İmpacts on Power.

Kaynakça

• AHMED BİN MAHMUD, Selçuk-nâme, Haz.: Erdoğan Merçil, C. 2, Türk Tarih Kurumu, İstanbul 1977.
• AKSARÂYÎ, KERÎMÜ’D-DİN MAHMUD, Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev: Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
• ANNA KOMNENA, Alexiad Malazgirt’in Sonrası, Çev: Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1996.
• ANNA KOMNENA, The Alexiad, Çev: Elizabeth A.S.Dawes, Cambridge, Ontario 2000.
• ATAOĞLU, M. Remzi, Hısn-ı Keyfa Artuklu Devleti, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1989.
• AYAN, Ergin, Ortaçağ Türk Devletlerinde Hanedan Evlilikleri, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.
• AYGÜN, Serpil, “Kültegin ve Bilge Kağan Yazıtlarında Kadın Üzerine Kısa Bir İnceleme”, Kültür Dergisi, S. 103, Ocak-Şubat 1994, s. 58-61.
• ÂZÎMÎ, Azîmî Tarihi Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler (H. 430-538=1038/39-1143/44), Çev: Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2006.
• DEMİRCİ, Mustafa, “Selçuklular ile Danişmentliler Arasındaki Evlilikler ve Evlilik Diplomasisi”, Dânişmendliler Sempozyumu (12-13 Kasım 2015) Bildiriler, 2016, s. 41-50.
• DÜNDAR, Seval Orhan, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Evlilik, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul 2021.
• EL-CENÂBÎ, Cenâbî Mustafa Efendi’nin el-‘Aylemü’z-zâhir fî ahvâli’l-evâil ve’l-evâhir Adlı Eserinin Anadolu Selçukluları ile İlgili Kısmının Tenkidli Metin Neşri, Haz.: Muharrem Kesik, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1994.
• ERGİN, Muharrem, Orhun Âbideleri, Hisar Gazetesi Yayınları, Ankara 2003.
• EROĞLU, Türker- Kılıç, Hatice Çiğdem, “Türk İnançları ve İnanışlar”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, S. 49, 2005, s. 749-770.
• GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Haz.: Mehmet Kaplan, T.C. Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları, İstanbul 1967.
• GREGORY ABÛ’L-FARAC, Abû’l-Farac Tarihi, Çev: Ömer Riza Doğrul, C. 2, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• GÜNDÜZ, Ahmet, “Tarihi Süreç İçersinde Türk Toplumunda ve Devletleri’nde Kadının Yeri ve Önemi”, The Journal of Academic Social Science Studies, C. 5, S. 5, Ekim 2012, s. 129-148.
• IOANNES KINNAMOS, Ioannes Kınnamos’un Hıstorıa’sı (1118-1176), Çev: Işın Demirkent, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2001.
• IOANNES KİNNAMOS, Deeds of John and Manuel Comnenus, Çev: Charles M. Brand, Columbia University Press, New York 1976.
• İBN VÂSIL, Mufarricu’l-Kurûb fî Ahbâr Benî Eyyûb, Nşr: Cemâleddin al-Şiyyâl, C. 2, Matba'atü Câmi'etü Fûâd, Kahire 1957.
• İBNÜ’1-ESÎR, İslâm Tarihi el-Kâmil fi’t-târîh Tercümesi, Çev: Abdülkerim Özaydın, C. 10-11, İstanbul 1987-1989.
• KAÇIN, Bülent, Selçuklu Hatunları, Büyük Selçuklu Devleti Hanedan Üyelerinin Siyasî Evlilikleri, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2017.
• KAFESOĞLU, İbrahim, “Selçuklular”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul 1967, s. 353-416.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009.
• KALELİ, Emrullah, Anadolu Selçuklu Devri Türk-Haçlı Münasebetleri (1096-1192), (Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta 2004.
• KESİK, Muharrem, “Türkiye Selçukluları-Dânişmendliler İlişkilerinde Siyasî Evlilikler ve Hatunların İdaredeki Rolleri”, Erciyes Üniversitesi, Türk Dünyası Araştırma Merkezi, I. Uluslararası Selçuklu Sempozyumu Selçuklu Siyasi Tarihi Bildiriler (Kayseri, 27-30 Eylül 2010), 2014, s. 381-398.
• KESİK, Muharrem, “Yağıbasan Devrinde Dânişmendliler-Türkiye Selçukluları İlişkileri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 37, Temmuz 2002, s. 137-147.
• KESİK, Muharrem, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Dönemi (1116-1155), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.
• NİKETAS KHONİATES, Niketas Khoniates Historia, Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri, Çev: Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
• NİKETAS KHONİATES, Niketas Khoniates’in Historia’sı (1195-1206), İstanbul’un Haçlılar Tarafından Zaptı ve Yağmalanması, Çev. Işın Demirkent, Dünya Yayıncılık, İstanbul 2013.
• NİKETAS KHONİATES, O City of Byzantium, Annals of Niketas Choniatēs, Çev: Harry J. Magoulias, Wayne State University Press, Detroit 1984.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Dânişmendliler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul 1993, s. 469-474.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118), Türk Tarih Kurumu, Ankara 1990.
• ÖZBEK, Süleyman, “Türkiye Selçuklu Devleti ile Eyyûbîler’in Siyasi İlişkileri”, İslâm Medeniyeti Tarihi, Selçuklular, Ed. Muhammed Ali Alioğlu, Siyer Yayınları, C. 10, İstanbul 2018, s. 317-358.
• SERTKAYA, Pınar, Türk Tarihinde Terkenler, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2011.
• SOLMAZ, Sefer, “Emîr Gazi”, Konya Ansiklopedisi, C. 3, Konya 2012, s. 185-186.
• SOLMAZ, Sefer, Dânişmendliler Devleti ve Kültürel Mirasları, (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2001.
• SÜMER, Faruk, “Anadolu Selçukluları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul 2009, s. 380-384.
• SÜMER, Faruk, “Selçuklular”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul 2009, s. 365-371.
• SÜRYANİ MİHAİL, Süryani Mihail Vakayinâmesi, Çev: Hrant D.Andreasyan, C. 2, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’ndeki 44-2 numaralı basılmamış nüsha, Ankara1944.
• TURAN, Osman, “Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan”, Türkler, C. 6, Ankara 2002, s. 566-579.
• TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2005.
• URFALI MATEOS, Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Çev: Hrant D. Andreasyan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
• UYUMAZ, Emine, “Türkiye Selçuklu Sultanları, Melikleri ve Meliklerin Evlilikleri”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler, C. 2, 2001, s. 397-421.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı-Rıdvan Nafiz Edgüer, Sivas Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul 1346/1928.
• WİLLERMUS TYRENSİS, A History of Deeds Done Beyond the Sea, Çev: Emily Atwater Babcock-A. C. Krey, Columbia University Press, New York 1943.
• WİLLERMUS TYRENSİS, Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği Başlangıcından Kudüs’ün Zaptına Kadar, Çev: Ergin Ayan, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.