Relations Between the Ottoman Empire and the Yettishar State (Kashgar Emirate)

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 3, 481 - 495, 09.08.2023

Vecihi Sefa Fuat Hekimoğlu Gulzada Charginova

https://doi.org/10.9737/historystudies.1267987

Öz

The last quarter of the 19th century has a special place in the history of East Turkestan. Yakup Bek, who had also served in the Hokant Khanate in his previous periods, established the Yettishar State, known as the Kashgar Emirate in Turkey, and became an effective power in the region. In this article, the relations between the Yettishar State (Emirate of Kashgar) and the Ottoman Empire in the same period were tried to be examined. During the Russian invasion in Western Turkestan, the Ottoman Empire, which could not provide the necessary assistance to the khanates here, did not refuse the demands of Yaqub Bek and supported this state militarily and politically. In addition to this, Yettishar State established political and commercial relations with Russia and England as well as the Ottoman Empire. However, the fact that the people and administrators of Kashgar and the Ottoman state believed in the same religion and belonged to the same lineage enabled these relations to develop more sincerely. Diplomatic relations were established between Kashgar and Istanbul, and through the embassy delegation from Kashgar to Istanbul, Yaqub Bek declared that he was dependent on the Ottoman sultan. The Ottoman Empire also provided military aid to the Yettishar State with the delegation it sent to Kashgar. In our article, in which we tried to examine the relations between the two countries, sources and research works were used as well as archival documents

Anahtar Kelimeler

Yaqub Beg, Kashgar, Yettishar. Ottoman Empire.

OSMANLI İMPARATORLUĞU İLE YEDİŞEHİR DEVLETİ (KAŞGAR EMİRLİĞİ) ARASINDA İLİŞKİLER

Öz

19. yüzyılın son çeyreği, Doğu Türkistan tarihi için özel bir durum arz etmektedir. Önceki dönemlerinde Hokant Hanlığı hizmetinde de bulunmuş olan Yakup Bek, Türkiye’de Kaşgar Emirliği olarak bilinen Yedişehir Devletini kurmuş ve bölgede etkin bir güç haline gelmişti. Bu makalede, söz konusu dönemde Yedişehir Devleti (Kaşgar Emirliği) ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki ilişkiler incelenmeye çalışılmıştır. Batı Türkistan’daki Rus istilası sırasında, buradaki hanlıklara gerekli yardımda bulunamayan Osmanlı İmparatorluğu, Yakup Bek’in taleplerini geri çevirmeyerek, bu devleti askerî ve siyasî olarak desteklemiştir. Bununla birlikte, Yedişehir Devleti, Osmanlı Devleti’nin yanı sıra Rusya ve İngiltere ile de siyasî ve ticari ilişkiler kurmuştur. Ancak Kaşgar ve Osmanlı ülkesinin halkı ve yöneticilerinin aynı dine inanmaları, aynı soya mensup olmaları, bu ilişkilerin daha samimi düzeyde gelişmesini sağlamıştı. Kaşgar ile İstanbul arasında diplomatik ilişkiler kurulmuş ve Kaşgar’dan İstanbul’a gelen elçilik heyeti vasıtasıyla Yakup Bek, Osmanlı sultanına tabi olduğunu bildirmiştir. Osmanlı Devleti de Kaşgar’a gönderdiği heyetle birlikte Yedişehir Devletine askeri yardımda bulunmuştur. İki ülke arasındaki ilişkileri incelemeye çalıştığımız makalemizde, arşiv belgelerinin yanı sıra kaynak ve araştırma eserlerinden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yakup Bek, Kaşgar, Yedişehir, Osmanlı İmparatorluğu

Kaynakça

• KCMDA. (Kazakistan Cumhuriyeti Merkezî Devlet Arşivi) 21-fon., 1-dosya., 327-belge.
• KCMDA. 64-f., 1-d., 5007-b.
• KCMDA. 825-f., 1-d., 36-b.
• KCMDA. 825-f., 1-d., 40-b.
• ÖCMDA. (Özbekistan Cumhuriyeti Merkezî Devlet Arşivi) İ-715-fon., 1-dosya., 39 (а)-belge.
• ÖCMDA İ-715-f., 1-d., 62-b.
• AKÇURA, Yusuf, Türkçülüğün Tarihi, Kaynak Yayınları, İstanbul 2001.
• ATIF Mehmet, Kaşgar Tarihi, Bais-i Hayret Ahval-i Garibesi, Mehran Matbaası, İstanbul 1300 (1882/1883).
• BABACANOV, B. M., Kokandskoe Hanstvo: Vlast, Politika, Religia, TIAS, Tokyo-Taşkent 2010.
• Belgelerle Osmanlı – Türkistan ilişkileri (ХVІ-ХХ. Yüzyıllar), Başbakanlık Basımevi, Ankara 2004.
• BEKİN, Ahmet Rıza, Yakup Bey Devrinde Çin Türkistan’ında Siyasal ve Kültürel Durum, (Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1968.
• BEKİN, Ahmet Rıza, “Yakup Beğ’in Egemenliği Zamanında Doğu Türkistan’ın Dış Memleketlerle İlişkileri”, Doğu Türkistan’ın Sesi, C. 4, Sayı 16, 1987, s. 14-20.
• DEMETRİUS, Boulger Charles, The life of Yakoob-Beg: Athalik Ghazi and Badaulet Ameer of Kashgar, W. H. Allen & Co., London 1878.
• DEMİRAĞ, Yelda, “1755-1949 Yılları Arasında Doğu Türkistan”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 3, 2014, s. 229-245.
• HALAÇOĞLU Yusuf, “Binbaşı İsmail Hakkı Bey’i Kaşgar’a Dair Eseri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu Hatıra Sayısı, S. 13, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1987.
• HEKİMOĞLU, Vecihi Sefa Fuat- Aytkul Mahayeva - Gulzada Çargınova, “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Doğu Türkistan’daki Milli Mücadelede Kazak ve Kırgızların Rolü”. Belleten, S.63 (296), 2019, s.229-260.
• HENZE, Paul B., “Kaşgariya’daki Büyük Oyun, Yakup Beg Nezdindeki İngiliz ve Rus Temsilciler”, Doğu Türkistanın Sesi, S.19, C.5, Sonbahar 1988, s. 14-35.
• İSİYEV, Daut Ablumoviç, Uygurskoye Gosudarstvo Yettişar (1864-1877), Nauka, Moskova 1981.
• İstoriya Tsentralnoy Azii v Osmanskih Dokumentah. Politicyeskie i Diplomatiçeskie Otnoşenia, МITCA-ТОА, Semerkant 2011.
• KOLESNİKOV Aleksandr, Rus Seyyahların Gözüyle Kaşgar, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı-XX. Yüzyılın Başı, Çev. Rakhat Abdieva, Haz. İlyas Kamalov, Türk Tarih Kurumu Basımevi Ankara, 2010.
• KUMRU, Coşkun, “Doğu Türkistan Hükümdarı Yakup Bey Döneminde Rusya ile İlişkiler”, Türk Tarihine Dair Yazılar, Ed. Alpaslan Demir-Tuba Tombuloğlu-Eralp Erdoğan-Ömer Düzbakar, Gece Kitaplığı, Ankara 2018, s. 129-138.
• KUROPATKİN, Aleksey Nikolayeviç, Kaşgaria. İstoriko-Geografiçeskii Oçerk Strani, ee Voyennie Silı, Promişlennost i Torgovlia, Tipografia S. Balacheva, Sankt-Petersburg 1879.
• MAVLONOVA, Anna Sergeyevna, Problema Uygurskogogo Separatizma v Kontekste Obespeçeniye Regionalnoy Bezopasnosti v Tsentralnoy Azii, (Halklar Dostluğu Rusya Üniversitesi (Rossisyskiy Universitet Drujbı Narodov)Yayımlanmamış Doktora Tezi), Moskova 2015.
• SARAY, Mehmet, “1874’de Kaşgar’a Gönderilen Türk Subayları”, Türk Kültürü Araştırmaları, S.7-21, 1-2 1979-1983, s. 244-252.
• SARAY, Mehmet, Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasî Münasebetler (1775 – 1875), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.
• SARAY, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nin Türkistan Siyaseti”, Osmanlı, C. 1, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 573-580.
• Şinjannin jergilikti tarihi, Çinjan Çinkhua Baspasi, Urumçi 1999.
• ÜKTEN, Selim Serkan, “Osmanlı Silah Teknolojisinin İslam Dünyasına İntikali ve Osmanlı Devleti’nin Türkistan Hanlıklarına Yaptığı Askerî Yardımlar (XIV-XIX. Asırlar)”, Türk Tarihine Dair Yazılar II, Ed. Alpaslan Demir-Tuba Tombuloğlu-Eralp Erdoğan, Gece Kitaplığı, Ankara 2017, s. 297-317.
• VASİLYEV A. D., Znamia i Meç ot Padiçaha Politiçeskie i Kulturnie Kontakti Hanstv Tsentralnoy Azii i Osmanskoy İmperii (sеrеdina ХVI – naçalo ХХ veka), Probel – 2000, Moskova 2014.
• WÉNLÁN Fàn, Novaia İstoria Kitaia 1840-1901, Inostrannaia Literatura, Moskova 1955.
• YAVUZ Nuri, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kaşgar Emirliği ile Osmanlı Devleti Arasındaki İlişkiler ve Ali Kazım İbrahim Efendi’nin Layihası”. Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi. C.23, S.2, 2003, s. 41-60.