Activities of Bulgarian-Macedonian Committees in the Bulgarian Emirate: The Case of Varna (1878-1908)

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 4, 887 - 910, 30.11.2022

Ali Emre İşlek

Öz

Bulgaria, which had an autonomous status with the Treaty of Berlin signed as a result of the 1877-1878 Ottoman-Russian War, wanted to have the lands given to it in the Treaty of Ayestefanos, which was signed before this treaty but was terminated, and to realize the ideal of "Great Bulgaria". The fact that "Oriental Rumelia" was obtained in 1885 by a fait accompli that the Ottoman Empire had to accept gave confidence to the Bulgarian notables and government that they could take more decisive steps towards the construction of "Great Bulgaria". This situation, in the following years, started the process of armed actions through committees and gangs in order to obtain "Macedonia", which constitutes the second important step in the formation of "Great Bulgaria". In this process, in which the armed struggle played a leading role and bloody terrorist acts were carried out, the most important development was the Inner Macedonia Edirne-Thrace Revolutionary Organization (VMORO) in Thessaloniki in 1893 and the High Macedonia Edirne-Thrace Committee (VMOK) in Sofia in 1895. 's was established. Of these two committees, VMORO operated in Vilâyât-ı Selâse (Kosova, Manastır, Thessaloniki provinces) or better known as Macedonia, which was under the legal and administrative administration of the Ottoman State, while VMOK operated mainly on the southern border of Bulgaria. Academic studies on the "Macedonian Question" contain important information about the organizational work and actions of these two committees. However, in these studies, issues such as how these committees were organized in important cities such as Ruse, Silistra and Varna in northeastern Bulgaria, what sub-branches were they divided into, what kind of place they had in the struggle carried out before the Bulgarian people, committee members and government within the scope of the "Macedonian Question". There is not enough information available. In fact, considering the general studies in the literature, committee organizations in the cities of northeastern Bulgaria hardly attracted the attention of researchers. From this point of view, in this study, what is the base of the Bulgarian-Macedonian committees in terms of the organization process and the planned actions against the Ottoman State in Varna, which is an important center in terms of communication and transportation opportunities, and also has a lively press and broadcast life and commercial activity. It was investigated that they were in the area.

Anahtar Kelimeler

Principality (Emirate) of Bulgaria, Represantative of Merchants in Varna, Represantative of Merchants in Russe, Commisserie of Bulgaria, Committees of Bulgarian-Macedonian.

BULGAR-MAKEDON KOMİTELERİNİN BULGARİSTAN EMARETİ’NDEKİ FAALİYETLERİ: VARNA ÖRNEĞİ (1878-1908)

Öz

1877-1878 Osmanlı Rus Harbi neticesinde imzalanan Berlin Antlaşması ile özerk statüye sahip olan Bulgaristan, bu antlaşmadan önce imzalanan, fakat feshedilen Ayestefanos Antlaşması’nda kendisine verilmiş olan topraklara sahip olmak ve ‘‘Büyük Bulgaristan’’ idealini gerçekleştirmek arzusundaydı. 1885 senesinde ‘‘Şarkî Rumeli’’nin, Osmanlı Devleti’nin kabullenmek zorunda kaldığı bir oldu bitti ile elde edilmesi ‘‘Büyük Bulgaristan’’ ın inşası yolunda Bulgar ileri gelenlerine ve hükümetine daha kararlı adım atabilecekleri yönünde güven verdi. Bu durum ilerleyen senelerde, ‘‘Büyük Bulgaristan’’ ın teşkili konusundaki ikinci önemli adımı teşkil eden ‘‘Makedonya’’nın elde edilmesi için komite ve çeteler yoluyla silahlı eylemlerin yapılacağı süreci başlattı. Silahlı mücadelenin başat rol oynadığı ve kanlı terör eylemlerinin gerçekleştirildiği bu süreçte en önemli gelişme, 1893’te Selanik’te İç Makedonya Edirne-Trakya Devrimci Örgütü (VMORO) ’nün ve 1895’te Sofya’da Yüksek Makedonya Edirne-Trakya Komitesi (VMOK)’nin kurulması oldu. Bu iki komiteden VMORO, hukuki ve idari olarak Osmanlı Devleti’nin yönetimi altında bulunan Vilâyât-ı Selâse’de (Kosova, Manastır, Selanik vilayetleri) yahut daha iyi bilinen tabiriyle Makedonya’da, VMOK ise özerk statüdeki Bulgaristan Emareti genelinde faaliyet gösterdi. ‘‘Makedonya Meselesi’’ ile ilgili olarak gerçekleştirilen akademik çalışmalarda bu iki komitenin teşkilatlanma çalışmalarına ve gerçekleştirdiği eylemlere dair önemli bilgiler bulunmaktadır. Fakat, kuzeydoğu Bulgaristan’daki Rusçuk, Silistre, Varna gibi önemli şehirlerde bu komitelerin nasıl örgütlendikleri, hangi alt şubelere ayrıldıkları, ‘‘Makedonya Meselesi’’ kapsamında Bulgar halkı, komitecileri, hükümeti nezdinde yürütülen mücadelede nasıl bir yere sahip bulundukları gibi hususlar hakkında bu çalışmalarda yeterli düzeyde bilgi yer almamaktadır. Hatta literatürdeki çalışmaların geneli dikkate alındığında, kuzeydoğu Bulgaristan şehirlerindeki komite örgütlenmelerinin, araştırmacıların dikkatini hemen hiç çekmediğini belirtmek gerekmektedir. Bu çalışmada yer verilen bu arka plandan hareketle, canlı bir basın-yayın hayatına ve ticari hareketliliğe sahip olup, haberleşme ve ulaşım imkanları açısından da önemli bir merkez durumunda bulunan Varna’da, hangi isimlerdeki Bulgar-Makedon komitelerinin kurulduğu, önderlerini kimlerin teşkil ettiği, ne tür faaliyetler yürüttükleri gibi hususlar irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan Emareti, Varna Tüccar Vekaleti, Rusçuk Tüccar Vekaleti, Bulgaristan Komiserliği, Bulgar-Makedon Komiteleri.

Kaynakça

• Hariciye Siyasî (HR. SYS.) nr. 309-2, 309-26, 752-6, 775-86.
• Hariciye Sofya Sefâreti (HR. SFR. 04 ) nr. 216-33, 217-2, 219-55, 219-80, 220-20, 229-32, 229-56, 229-61, 230-22, 235-37, 235-41, 235-51, 295-55, 347-9, 351-53, 356-1, 357-39, 358-46, 423-4, 431-41, 449-112, 506-40, 533-12, 534-9, 534-26, 534-28, 586-134, 586-142, 670-76, 672-11, 673-41, 673-44, 712-14, 747-23, 752-24, 752-62, 758-194, 758-197, 768-133, 768-90, 775-9, 773-1, 773-121, 773-167, 775-15, 776-24, 808-36, 808-47, 809-91, 810-6, 237-58,
• Sadâret - Eyâlât-ı Mümtâze /Bulgaristan Evrâkı (A. MTZ. (04) nr. 27-48, 51-2, 52-6, 52-14, 64-58, 66-18, 68-19, 71-62, 72-81, 72-85, 98-22, 104-74, 111-62, 113-28, 127-58, 157-62, 165-46, 177-27, 179-38, 297-36.
• Yıldız Hususî Ma’ruzât (Y.A.HUS.) nr. 259-6, 265-132, 315-2, 315-24, 322-118, 405-15, 413-120, 413-129.
• Yıldız Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahriratı (Y.PRK.MK.) nr. 11-46.
• Yıldız Mütenevvi (Y.MTV.) nr. 254-137, 255-125
• Yıldız Perâkende - Elçilik, Şehbenderlik ve Ataşemiliterlik (Y. PRK.EŞA.) nr. 37-73
• Arslan, Ali ve Yıldırım, Bülent; ‘‘Fiilî Bağımsızlık Sürecinde Bulgaristan Emareti ve Osmanlı Devleti’nin Tutumu (1878-1908)’’, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 15, S. 1 (2013), ss. 225-238.
• Aydın, Mahir; ‘‘Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri’’, Osmanlı Araştırmaları, S. 9 (1989), ss.209-234.
• -------------------; Şarkî Rumeli Vilâyeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992.
• Aydın, Mithat; ‘‘Osmanlı Makedonyasında Slavist Bulgar Komita Faaliyetleri’’, XVIII. Türk Tarih Kongresi (1-5 Eylül 2018) – Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 6, Ankara 2022, ss. 623-652.
• Çetin, Erol; ‘‘Bulgaristan Prensliği İle Osmanlı İmparatorluğu Arasında Siyasi İlişkiler (1878-1908)’’, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2003.
• Ertürk, Suzan; ‘‘Balkanlarda Aşırı Milliyetçi Bir Örgütlenme: Makedonya-Edirne Dahili İhtilal Teşkilatı (1893-1912)’’, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Hacısalihoğlu, Mehmet; Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2020.
• Hacısalihoğlu, Neriman Ersoy; ‘‘XIX. Yüzyılda Liman Şehri Varna’da Nüfus Yapısı ve Ticaret’’, Prof. Dr. Şevket Nezihi Aykut Armağanı, Etkin Kitaplar, İstanbul 2011, ss. 97-114.
• İşlek, Ali Emre; ‘‘Ermeni Komite Faaliyetleri Açısından Önemli Bir Planlama ve Eylem Merkezi Olarak Varna (1878-1908), History Studies, C. 14, S. 1, ss. 227-250.
• Koyuncu, Aşkın; ‘‘Balkanlarda Dönüşüm – Milli Devletler ve Osmanlı Mirasının Tasfiyesi: Bulgaristan Örneği (1878-1913), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005.
• Koyuncu Kaya, Miyase; ‘‘Osmanlı İdaresinde Bir Balkan Şehri Varna: (1774-1878), Turkish Studies, C. 10, S. 1 (2015), ss. 390-395
• Köse, Osman; ‘‘Bulgaristan Emareti ve Türkler (1878-1908’’, Turkish Studies, C. 1, S. 2 (Güz 2006), ss.259-302.
• ------------------; ‘‘The Policies of The Bulgarian State Towards Minorities (1878-1914)’’, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 6 (2012), ss. 216-239.
• Mateev, Petır; Osmanlı Topraklarından Anılar, Çeviri ve Sunuş: Hüseyin Mevsim, Kitap Yayınevi, İstabul 2020.
• Osmanlı Avrupası’nda Bölücülük Cereyanı – Makedonya Komitacılarının Anıları, (Haz. Mümin İsov- Ergün Hasanoğlu), Selenge Yayınları, İstanbul, 2021.
• Rakun, Mikhail S.; ‘‘The Downfall of Russo-Bulgarian Relations, 1878-1886 From San Stefano to the Kaulbars Mission’’, Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2011.
• Saygılı, Hasip; ‘‘Rumeli Müfettişliği Döneminde (1902-1908) Makedonya’da Yunan Komitecileri ve Osmanlı Devleti’’, Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Güvenlik Stratejileri Dergisi, C. 11, S. 21, ss. 147-183.
• Şentürk, M. Hüdai; Osmanlı Devleti’nde Bulgar Meselesi (1850-1875), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• Tokay, A. Gül; ‘‘Osmanlı-Bulgaristan İlişkileri: 1878-1908’’, Yeni Türkiye, S.68 (2015), ss.2752-2762.
• Turan, Ömer; Turkisj Minority in Bulgaria (1878-1908), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
• Vukov, Nikolai; ‘‘Resettlemen Waves, Historical Memory and Identity Construction: The Case of Thracian Refugees in Bulgaria’’, Migration in the Southern Balkans (From Ottoman Territory to Globalized
• Nation States, IMISCO Research Series, Londra 2015 ss. 63-85.
• Yıldırım, Bülent; Bulgaristan’daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014.