Open-Air Prayer Places Of Tokat

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 251 - 271, 30.05.2023

Ali Açıkel

Öz

Since the advent of Islam, special places called "musalla" have been established outside the masjid to hold open-air funerals, Eid and Taraweeh prayers and other public events. This "musalla" tradition has also been continued in the Turkish-Islamic states. In general, these places have received names such as "idgah", "qiblegah", "namazgah", "musalla" and "secdegah". Although there are some slight differences in meaning between these terms, they all refer to open-air places of worship and gathering. Such places are commonly known as Arabic "musalla" and Persian "namazgah". Especially in the Seljuk and Ottoman periods, many musalla or prayer places other than mosques were established in both city centers and cemeteries and on road routes, foundations were built for their maintenance and repair and the fees of their officials. Only some of these facilities have survived to the present day. Many researchers have written numerous reviews on the functions and architectural features of these places of worship and events in the geography of Anatolia. Places of worship and gathering, called "musalla" or "namazgâh", were also established in Tokat during the Seljuk and Ottoman periods. Places of worship and gathering other than mosques established in and around Tokat city center are generally referred to as "musalla" and sometimes "namazgah" in archive records. There has been no independent study of Tokat open-air prayer places, but they have been briefly contacted in some reviews. In this study, Tokat open-air prayer places were examined in a systematic way with the help of newly discovered archival records and modern studies. The aim of the study is to contribute to the faith culture of the Ottoman Empire in general, Tokat in particular.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Tokat, Musalla, Open-air prayer place, Foundation.

Tokat Musallaları

Öz

İslamiyet´in ortaya çıkışından itibaren mescit dışında açık havada cenaze, bayram ve teravih namazları kılmak ve diğer toplu etkinliler yapmak için "musallâ" adı verilen özel mekânlar tesis edilmiştir. Bu "musalla" geleneği Türk-İslam devletlerinde de devam ettirilmiştir. Bu mekânlar genel olarak "îdgâh", "kıblegâh", "namazgâh", "musallâ" ve "secdegâh" gibi isimler almışlardır. Bu terimlerin aralarında bazı ufak anlam farklılıkları olmakla birlikte tamamı açık hava ibadet ve toplanma yerlerini işaret etmektedir. Bu türden yerler yaygın olarak Arapça "musallâ" ve Farsça "namazgâh" adıyla bilinmektedir. Bilhassa Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde hem şehir merkezlerinde ve mezarlıklarda hem de yol güzergâhlarında cami harici birçok musalla ya da namazgâh mekânları kurulmuş, bunların bakım ve onarımı ile görevlilerinin ücretleri için vakıflar yapılmıştır. Bu tesislerin sadece bir kısmı günümüze kadar gelebilmiştir. Birçok araştırmacı Anadolu coğrafyasındaki bu ibadet ve etkinlik yerlerinin fonksiyonları ve mimari özellikleri üzerine çok sayıda incelemeler kaleme almışlardır. Musalla ya da namazgâh denilen ibadet ve toplanma yerleri Selçuklu ve Osmanlı döneminde Tokat´ta da tesis edilmiştir. Tokat şehir merkezi ve çevresinde tesis edilen cami harici ibadet ve toplanma mekânları arşiv kayıtlarında genel olarak "musallâ", bazan da "namazgâh" diye isimlendirilmiştir. Tokat musallaları hakkında müstakil bir çalışma yapılmamış ancak bazı incelemelerde kısaca temas edilmiştir. Bu çalışmada, yeni tespit edilen arşiv kayıtları ve inceleme eserler yardımı ile Tokat musallaları derli toplu bir şekilde incelenmiştir. Çalışmanın amacı, özelde Tokat´ın genelde Osmanlı Devleti´nin inanç kültürüne katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tokat, Musalla, Namazgâh, Vakıf.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. A.DVN. MHM. D. 21, 95/229; BOA. DH. MKT. 2908/93.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
• Hurufat Defterleri (HD)
• VGMA. HD. No. 541, s. 138; VGMA. HD. No. 1119, s. 12, 15; VGMA. HD. No. 1121, s. 23;
• VGMA. HD. No. 1144, s. 225
• Diğer Defterler
• VGMA Vakıf Defter No. 198.
• Hasan Erdem Arşivi (HEA) HEA Belge 1; HEA. Belge 2; HEA. Belge 3; HEA. Belge 4; HEA. Belge 5; HEA. Belge 6; HEA. Belge 7; HEA. Belge 8; HEA. Belge 9; HEA. Belge 10.
• Tetkik Eserler
• ACUNSAL, Ferit Gerçeklerin Diliyle Tokat, İstanbul 1947, s. 127-129.
• AKMAYDALI, Hüdavendigâr “Mihrablı ve Minberli Namazgâhlar”, Vakıflar Dergisi, S. XXIII, Ankara 1994, s. 123-143.
• ARSLAN, Muhammet, “Anadolu Selçuklu Namazgâhları”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - Journal of Turkish Researches Institute (TAED), S. 68, Mayıs - May 2020 Erzurum, s. 281-311.
• ASARKAYA (CİNLİOĞLU), Halis Turgut, Osmanlılar Zamanında Tokat, Tokat Belediyesi Yayınları, Tokat 2019.
• BOŞDURMAZ, Nurcan, İpek Yolunda Bir Şehir Tokat, Tokat Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2021.
• BOZKURT, Nebi, “Namazgâh”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) Yayınları, C. 32, İstanbul 2006, s. 357-358.
• ÇOBANOĞLU, A.V. “Meydan Camii”, DİA, TDV Yayınları, C. 29, Ankara 2004, s. 499-500.
• DURSUN, Kübra II. Bayezid’in Annesi Gülbahar Hatun’un Hayatı ve Vakıfları, (Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Tokat 2020.
• GÜRDERE, Metin, 20. Yüzyılda Tokat Bir Şehrin ve İnsanların Hikayesi, C. I, Sivas 2017.
• HANİLÇE, Murat, Saklı Kalmış Bir Tarih XV ve XVI. Yüzyılda Zile Kazası, Libra Yayınları, İstanbul 2018.
• HİLLENBRAND, R., “Musalla”, Encyclopaedia of Islam, V. VII, Koninklijke Brill NV, Leiden, Hollanda 1999, s. 658b.
• KARAMAN, Fikri, Sivas-Tokat Tozanlı Kazası, İstanbul 2003.
• KARAMAN, Hayrettin ve diğerleri, Kur‘ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, TDV Yayınları, Ankara 2014.
• LENNEP, Henry John Van, Travels in Little-known Parts of Asia Minor, C. II, London 1870.
• ÖZDAMAR, Mustafa, “Namazgâhlar”, Vakıflar Dergisi, S. XX, Ankara 1988, s. 221-248. Tokat Musallaları
• ÖZTUNÇ, Hüseyin Baha, “Tokat’ta Büyük Sel (1908)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 4, Temmuz-2012, s. 179-203.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, C. II, İstanbul 1983, s. 583.
• PORTER, Sir Robert Ker, Travels in Georgia, Persia, Armenia, Ancient Babylonia, C. II, London 1822.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 1987.
• TANMAN, M. Baha, “Turhal'ın Gümüştop (Dazya) Köyündeki Namazgah”, Sanat Tarihi Yıllığı, 9 / 10, (1981), 309-316.
• TANYELİ, Uğur, “Musallâ, İdgâh, Namazgâh: Tanımsız Bir Mimarî Olgu”, Uluslararası Üçüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, C. 1, Ankara 1999, s. 231-238.
• TİRYAKİ, Yavuz, “Namazgâh”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 32, İstanbul 2006, s. 359-360.
• TUKİN, Cemal, “Girit”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 14, İstanbul 1996, s. 85-93.
• WENSİNCK, A. J., “Musalla”, Encyclopaedia of Islam, V. VII, Koninklijke Brill NV, Leiden, Hollanda 1999, s. 658b.
• WENSİNCK, A. J., “Musalla”, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayını, c. 8, İstanbul 1968, s. 673-676.
• YURDAKUL, Erol. "Tokat Vilâyetinin Gümüştop (Dazya) Köyündeki XIV ncü Yüzyıla Ait Eski Eserler", Vakıflar Dergisi, S. 8, Ankara 1969, s. 243-247.
• İnternet siteleri
• https://arachne.uni-koeln.de/arachne/1177977.
• https://blogs.stockton.edu/anatolia/2014/05/05/reverend-henry-j-van-lennep/.
• https://historyarchive.org/works/creators/robert-ker-porter.
• https://docplayer.biz.tr/15984211-Tokat-gazi-osman-pasa-lisesi.html.
• https://www.gidilmeli.com/Dogansar-yaylalari-dogansar/3752/1
• https://turkish_dic.en-academic.com/48740/%C3%8EDG%C3%82H.
• https://www.tokat.bel.tr/sayfa/detay/2160.
• https://zileturizm.com/musalla-gelenegi/.