Inferences from Hayat Mecmuası (1926-1930) on the Discipline of History and History Teaching

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 1, 105 - 132, 28.02.2022

Yasemin Işık

Öz

The discipline of history, which examines the developments of societies and people in terms of time and space, in a cause-effect relationship, has importance in terms of revealing the facts. The way to ensure social power is to protect the historical heritage that constitutes the “collective memory” so that the steps to be taken in the future can be correct. As a matter of fact, due to the importance it offers, “teaching history” has always been an issue that should be emphasized for every society; it has also taken shape depending on the processes of social change. Especially in the establishment and development processes of modern (national) states, the institution of “education” has been seen as a tool, and “history teaching” has been seen as a focal point in the goal of “construction of modern society/identity”. The most basic purpose of history teaching has been determined as “political socialization”. Mustafa Kemal Atatürk, the founder of the new Republic of Turkey, was closely interested in history and took important steps in Turkish history studies by changing the understanding of history that he found wrong and incomplete. Hayat Mecmuası, published as the voice of the New State, is a remarkable publication in terms of comprehending the steps taken and the understanding of history of the period. In this context, prominent names in Mecmua are as follows: Mehmet Emin (Erişirgil), Avni (Başman), Köprülüzade Mehmet Fuat, Zeki Mesut (Alsan), Mustafa Şekip (Tunç), Ziyaeddin Fahri (Fındıkoğlu). This study is based on resource screening from qualitative research as a method. “Content analysis” was used in the evaluation of historical texts. The aim of the study is to reveal the evaluations of the mentioned authors on such topics as “the importance of the discipline of history, historical method criticism, transfer of new ideologies and values, political education, history in higher education” within the scope of the understanding of the history of the Early Republican Period.

Anahtar Kelimeler

Understanding of History in the Early Republican Period, Hayat Mecmuası, History Teaching, Debates on the Discipline of History, History in Higher Education

HAYAT MECMUASI’NDAN (1926-1930) TARİH DİSİPLİNİ VE ÖĞRETİMİNE İLİŞKİN ÇIKARIMLAR

Öz

Toplumların ve insanların zaman ve mekân itibariyle geçirdikleri gelişmeleri sebep-sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen tarih disiplini, gerçekleri ortaya koyması yönüyle önem arz etmektedir. Toplumsal gücün sağlanmasının yolu da “toplumsal hafızayı” teşkil eden tarihî mirasa sahip çıkmaktan geçmektedir ki gelecekte atılacak adımlar doğru olsun. Nitekim arz ettiği bu önemden dolayı “tarihin öğretimi” her dönem her toplum için üzerinde durulması gereken bir mesele olmuş; toplumsal değişim süreçlerine bağlı olarak da şekil almıştır. Özellikle modern (millî) devletlerin kurulma ve gelişme süreçlerinde “eğitim” kurumu araç olarak; “modern toplum inşası/kimlik inşası” hedefinde “tarih öğretimi” odak noktası olarak görülmüştür. Tarih öğretiminin en temel amacı da “siyasal toplumsallaşma” olarak belirlenmiştir. Yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, tarih ile yakından ilgilenmiş ve yanlış, eksik bulduğu tarih anlayışını değiştirerek Türk tarihi çalışmalarında önemli adımlar atmıştır. Devlet’in sesi olarak yayımlanan Hayat Mecmuası, bu atılan adımların, dönemin tarih anlayışının kavranması noktasında dikkat çekici bir yayındır. Bu bağlamda Mecmua’da öne çıkan isimler şöyledir: Mehmet Emin (Erişirgil), Avni (Başman), Köprülüzade Mehmet Fuat, Zeki Mesut (Alsan), Mustafa Şekip (Tunç), Ziyaeddin Fahri (Fındıkoğlu). Bu çalışma, yöntem olarak nitel araştırmalardan kaynak taramasına dayanmaktadır. Tarihsel metinlerin değerlendirilmesinde “içerik analizi” kullanılmıştır. Çalışmanın amacı, bahsi geçen yazarların “tarih disiplininin önemi, tarihsel metot eleştirisi, yeni ideoloji ve değerlerin aktarımı, siyasi eğitim, yükseköğretimde tarih” gibi tartışma başlıklarına dair değerlendirmelerini, Erken Cumhuriyet Döneminin tarih anlayışı kapsamında ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet Dönemi Tarih Anlayışı, Hayat Mecmuası, Tarih Öğretimi, Tarih Disiplini Üzerine Tartışmalar, Yükseköğretimde Tarih

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı-Cumhuriyet Arşivi, Ankara.
• Cumhuriyet Arşivi, Belge: 030.18.01.02/ 53.24.14.
• Cumhuriyet Arşivi, Belge: 030.18.01.02/ 51.3.6.
• Cumhuriyet Arşivi, Belge: 030.10.213.445.9.
• Resmî Yayınlar
• T.C. Resmî Gazete
• Resmî Gazete, 6 Haziran 1933, S.: 2420, s. 2635.
• Resmî Gazete, 22 Nisan 1942, S.: 5090, s. 2729.
• Hayat Mecmuası’ndan Seçilen Makaleler
• ALSAN, Zeki Mesut, “İçtimaî Nizam”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 14, 3 Mart 1927, s. 274-275.
• ALSAN, Zeki Mesut, “İçtimaî Nizam: Asrî Devlet Telakkisi”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 16, 17 Mart 1927, s. 313-314.
• BAKER, H., “Tarihî Şuurda Tebdil”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 18, 31 Mart 1927, s. 355-357.
• BAŞMAN, Avni, “İlim ve İnkılâp”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 3, 16 Aralık 1926, s. 41-42.
• ERİŞİRGİL, Mehmet Emin, “Manevî İnzibat ve Yeni Nesil”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 2, 9 Aralık 1926, s. 21-22.
• ERİŞİRGİL, Mehmet Emin, “İnkılâp ve Hayat Hakkında Telâkki”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 4, 23 Aralık 1926, s. 61-62.
• ERİŞİRGİL, Mehmet Emin, “Kuvvetli Münevver Zümre Nasıl Yetişir?”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 6, 6 Ocak 1927, s. 101-102.
• ERİŞİRGİL, Mehmet Emin, “Memleketimizin Hususi Vaziyeti”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 7, 13 Ocak 1927, s. 121.
• ERİŞİRGİL, Mehmet Emin, “İnkılâbımızı Tanıttırmak Hususunda Vazifelerimiz”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 24, 12 Mayıs 1927, s. 461-462.
• FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri, “Hukuk, İçtimaîyyat ve Felsefe”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 14, 3 Mart 1927, s. 265-266.
• KÖPRÜLÜZADE MEHMET FUAT, “Münevver Karşısında Tarih”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 7, 13 Ocak 1927, s. 122.
• KÖPRÜLÜZADE MEHMET FUAT, “İnkılâba Karşı Vazifelerimiz”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 10, 3 Şubat 1927, s. 181-182.
• KÖPRÜLÜZADE MEHMET FUAT, “İstanbul Darülfünunu Hukuk Fakültesinde Okutulan Türk Hukuk Tarihi Dersleri”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 19, 7 Nisan 1927, s. 377-378.
• KÖPRÜLÜZADE MEHMET FUAT, “Son Münakaşalar Münasebetiyle”, Hayat Mecmuası, C. 1, S. 22, 28 Nisan 1927, s. 422-423.
• KÖPRÜLÜZADE MEHMET FUAT, “İnkılâp Terbiyesi”, Hayat Mecmuası, C. 2, S. 29, 16 Haziran 1927, s. 41-42.
• TUNÇ, Mustafa Şekip, “Tarih Karşısında Münevver”, Hayat Mecmuası, C. l, S. 5, 30 Aralık 1926, s. 86-88.
• TUNÇ, Mustafa Şekip, “Yine Tarih Karşısında”, Hayat Mecmuası, C. l, S. 11, 10 Şubat 1927, s. 203-204.
• TUNÇ, Mustafa Şekip, “Terakki Meselesi ve Zamanımızın Buhranı”, Hayat Mecmuası, C.: l, S.: 23, 5 Mayıs 1927, s. 444-446.
• Araştırmalar
• AFET İNAN, Ayşe, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türkiye İş Bankası Yayını, Ankara 1959.
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000- M.S. 2006), PegemA Yayıncılık, Ankara 2006.
• ARDIÇ, Ebru ve Fahri KILIÇ, “Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi Öğretim Materyalleri: Tarih ve Yurt Bilgisi Dersleri”, Turkish History Education Journal (TUHED), C.: 6, S.: 2, 2017, s. 363-382.
• ARI, Kemal, “Tarih Yazımında İdeolojiler, Mitler ve Önyargılar (İzmir’in Kurtuluşu, Yüzbaşı Şerafettin ve Üçüncü Kılıç Üzerinden Bir Durum Saptaması)”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Tarihçilik ve Tarih Yayıncılığı Sempozyumu-Bildiriler (18-20 Mart 2010), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2011, s. 849-863.
• ATA, Bahri, “Tarih Öğretiminin Tarihi (1869-1922 Dönemi)”, Türkiye’de Tarih Eğitimi Araştırmaları El Kitabı, Editör: İ. H. Demircioğlu ve E. Demircioğlu, PegemA Akademi, Ankara 2017, s. 1-28.
• ATATÜRK, Gazi Mustafa Kemal, Gençler İçin Fotoğraflarla Nutuk, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2018.
• Atatürkçülük (Birinci Kitap)- Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Hazırlayan: Genel Kurmay Başkanlığı, Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayını, İstanbul 1984.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri-1, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayını, Ankara 1945.
• AYSAL, Necdet, “Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Tarihçesi ve Gelişim Süreci”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.: 33-34, Mayıs-Kasım 2004, s. 241-263.
• BERKTAY, Halil, Cumhuriyet İdeolojisi ve Fuat Köprülü, Kaynak Yay., İstanbul 1983.
• BOZKURT, Gülnihal, “Hukuk İnkılâbı”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-II içinde, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu- Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2002, s. 73-96.
• BURKE, Peter, Tarih ve Toplumsal Kuram, Çeviren: Mete Tuncay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
• CEVDET KERİM, Türk İstiklâl Harbi, Askeri Matbaa, İstanbul 1926.
• CEVDET KERİM, Türk İstiklâl Mücadelesi Konferansları, Devlet Matbaası, İstanbul 1927.
• COLLİNGWOOD, R. G., Tarih Tasarımı, Çeviren: Kurtuluş Dinçer, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2007.
• EKİNCİKLİ, Mustafa ve Yasemin IŞIK, “Ebedî Şeften Millî Şefe Kimlik İnşası; Yeni Nesil Yetiştirme Politikaları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Theary and Practice in Education- Science, Experience and Knowledge, Editors: Nevide Akpınar Dellal, S. Koch,
• W. Stankowski, (Contemporary Educational Research Association), Lambert Academic Publishing LAP, Düsseldorf 2019, December-ISBN: 978-620-0-44130-0, s. 266-290.
• GÜLEÇ, İsmail, “Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.: 41, 2012, s. 560-561.
• GÜNALTAY, Şemsettin, “Türk Tarih Tezi”, Belleten, C. 2, S. 7-8, 1938, s. 346-352.
• GÜNALTAY, Şemsettin, “Atatürk’ün Tarihçiliği ve Fahri Profesörlüğü Hakkında Bir Hâtıra”, Belleten, C. 3, S.: 10, Nisan 1939, s. 272-274.
• IŞIK, Yasemin, Hayat Mecmuası’nın Eğitim Açısından İncelenmesi (1926-1930), Ankara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
• IŞIK, Yasemin, “Hayat Mecmuası”, Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü- Atatürk Dönemi (1920-1938) içinde, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 2009, C. 1, s. 258-260. IŞIK, Yasemin, “Hayat Mecmuası Çerçevesinde Türk İnkılâbının Değerlendirilmesi”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), C. 7, S. 3, 2020, s. 76-130. İĞDEMİR, Uluğ, Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Tarih Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1973. İNALCIK, Halil, “Modern Türk Tarihçiliği Üzerine Notlar”, Doğu Batı Makaleler II, Doğu Batı Yay., Ankara 2009, s. 289-310. İNCEDAYI, Cevdet Kerim, “Türk İstiklâl Mücadelesi Konferansları”, Yayına Hazırlayan: Hüsamettin Ünsal, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.: 7, S.: 21, Temmuz 1991, s. 639-690/ C. 8, S. 22, Kasım 1991, s. 183-231/ C. 8, S. 23, Mart 1992, s. 643-681.
• İNCEDAYI, Cevdet Kerim, İstiklâl Harbi (Garp Cephesi), Yayına Hazırlayan: Muhammet Safi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• KAFADAR, Osman, Türkiye’de Kültürel Dönüşümler ve Felsefe Eğitimi, İz Yayıncılık, İstanbul 2000.
• KÖKEN, Nevzat, Cumhuriyet Dönemi Tarih Anlayışları ve Tarih Eğitimi (1923-1960), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu- Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2014.
• KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat, “Bir Hâtıra”, Belleten, C. 3, S. 10, Nisan 1939, s. 277-279.
• KURAN, Ercüment, “Milli Tarih Görüşümüz”, Türk Kültürü, S.: 85, Kasım 1969, s. 15-17.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usûl, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1998.
• ORAL, Mustafa, “Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (1933)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 7, S. 27-28, Mayıs-Kasım 2001, s. 321-333.
• ORTAYLI, İlber, “Kurumların Tarihçisi Henri Pirenne Hakkında”, Henri Pirenne, Ortaçağ Kentleri, İletişim Yay., İstanbul 2011, s. 1-10.
• ÖRNEK, Cangül, “Soğuk Savaş Dönemi Tarihçiliği ve Türk-İslam Sentezi Perspektifi”, Türk Tarihçiliğinde Tezler / Teoriler içinde, Editör: Ahmet Şimşek, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul 2020, s. 91-116.
• ÖZCAN, Ahmet, Türkiye’de Popüler Tarihçilik (1908-1960), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2011.
• ÖZÇELİK, İsmail, Mehmet Alpargu ve Nuri Yavuz, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Gündüz Eğitim Yayınları, Ankara 2001.
• ÖZLEM, Doğan, Siyaset, Bilim ve Tarih Bilinci, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1999.
• ÖZLEM, Doğan, Tarih Felsefesi, Say Yayınları, İstanbul 2010.
• ÖZODAŞIK, Mustafa, Yeni Nesil, Tablet Kitabevi, Konya 2006.
• ÖZTEKE, Fahri, “Tarihçiliğimizin Kurumsallaşması ve Bir Kültür Milliyetçisi Ahmed Zeki Velidi Togan”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, C.: 13, S.: 25, Kış 2018, s. 165-194.
• ÖZTEKE, Fahri, “Türk Yükseköğretiminin Rasyonalist Evrimi ve Darü’l-Fünun’da Görev Yapmış Yabancı Uyruklu Bilginler”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.: 11, S.: 22, Nisan 2019, s. 231-251.
• ÖZTÜRK, Mustafa, Tarih Felsefesi, Fırat Üniversitesi Yayını, Elâzığ 1999.
• ÖZYURT, Cevat, “Türkiye’de Eğitim İdeolojisi ve Kimlik İnşası”, Eğitime Bakış Dergisi, S.: 26, 2013, s. 9-12.
• SARAY, Mehmet, “Atatürk ve Türk Tarihi”, Türk Kültürü, C.: 22, S.: 249, Ocak 1984, s. 1-18.
• SHAW, Stanford J. ve Ezel Kural SHAW, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye-2 (Reform, Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye’nin Doğuşu 1808-1975), Çeviren: Mehmet Harmancı, E Yay., İstanbul 2006.
• SİVRİOĞLU, Ulaş Töre, “Arkeolojiden Antropolojiye Türk Tarih Tezi”, Türk Tarihçiliğinde Tezler / Teoriler içinde, Editör: Ahmet Şimşek, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul 2020, s. 15-42.
• SÜSLÜ, Azmi, “Atatürk ve Tarih”, Atatürkçü Düşünce El Kitabı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 1998, s. 133-154.
• ŞAPOLYO, Enver Behnan, “İkinci Birleşim Birinci Oturum’da Yapılan Konuşma”, Olağanüstü Türk Dil Kurultayı 1951, Türk Dil Kurumu Yayını, Ankara 1954.
• Tarih IV-Türkiye Cumhuriyeti Ders Kitabı. Haz.: Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Maarif Vekaleti-Devlet Matbaası, İstanbul 1931.
• TURAN, Refik, “Eğitim ve Öğretimdeki Gelişmeler: Yeni Devlet Yeni Eğitim”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-II, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2002, s. 99-185.
• TURAN, Şerafettin, Mustafa Kemal Atatürk Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik, Bilgi Yayınevi, Ankara 2008.
• TURAN, Şerafettin, Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 2016.
• Türk Dili- Belleten, Türk Dil Kurumu Yayını, 33, 1938.
• TÜRK, İbrahim Caner, Osmanlı Devleti’nde Tarih Eğitimi (1839-1922), Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2013.
• TÜRK, İbrahim Caner, “Mustafa Kemal Atatürk ve Tarih Eğitimi”, Tarih Okulu Dergisi, Y. 9, S. 27, Eylül 2016, s. 423-450.
• Türkiye’de Tarih Eğitimi, Editör: Ahmet Şimşek, PegemA Akademi, Ankara 2017.
• Türk Tarihçiliğinde Tezler / Teoriler, Editör: Ahmet Şimşek, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul 2020.
• Türk Tarihinin Ana Hatları. Devlet Matbaası, İstanbul 1930.
• ULUSKAN, Seda Bayındır, Atatürk’ün Sosyal ve Kültürel Politikaları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu- Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2010.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul 2001.
• VURGUN, Ahmet, Millî Tarih Nedir?, Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul 2016.
• VURGUN, Ahmet, “Türk Kültürü Dergisinde Tarih Eğitimi Tartışmaları (1963-1978)”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 6, 2021, s. 487-500.