Hitit Mimarisinde Émakzi(ḭa)-, Émazki(ḭa)-, Émakkizzi(ḭa)- Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 3, 369 - 382, 10.08.2024

Nursel Aslantürk

https://doi.org/10.9737/historystudies.1447947

Öz

Arkeolojik kazılarda şimdiye kadar gün yüzüne çıkartılmış olan Hitit çiviyazılı tabletlerde Hitit mimarisinde kullanılan ve Sumerce determinatif/belirteç işareti “É” bina, yapı, ev (ile ilgili) vs.” anlamına gelen çok sayıda yapı adına rastlanmaktadır. Makalemizin konusunu oluşturan ve şimdiye kadar Hitit araştırmacıları tarafından yeterince üzerinde durulmamış olan makziḭa- yapısı eldeki bilgiler doğrultusunda, ayrıntıları ile bu makalede ele alınmaktadır. Metin grupları içinde belirgin bir çoğunluğu olan ve Hitit inanç sistemi içerisinde önemli bir yeri bulunan bayram töreni metinlerinin yanı sıra ritüellerin icra edilmesi esnasında da adı geçen yapının kullanılması; makziḭa-’nın kutsal bir yapı olduğunu göstermektedir. Bu çalışmamızda, yapının adının geçtiği Hitit çiviyazılı metinlerin transkripsiyon, çevirileri ve filolojik değerlendirmeleri yapılarak; yapının adının kökeni, kendisine ait bir damı, kapısı ve penceresi olduğu, ayrıca Hitit krallarının burada kült gereği temizlenme eylemini gerçekleştirdiği tespit edilmiştir. Bu yapının bir tapınak oluşumu olduğu, adının geçtiği Hitit çiviyazılı metinlerin incelenmesiyle Eski Hitit Döneminde kullanılmaya başlandığı, daha sonra ise Yeni Hitit /İmparatorluk Döneminde bu özelliğini koruduğu tarafımızdan belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hititler, Hitit dini, Hitit mimarisi, Émakzi(ḭa)-/Émazki(ḭa)-/Émakkizzi(ḭa)-, Hattiler.

An Evaluation on Émakzi(ḭa)-, Émazki(ḭa)-, Émakkizzi(ḭa)- Structure in Hittite Architecture

Öz

In the Hittite cuneiform tablets unearthed so far with the archaeological excavations, many structures’ name have found which were used in Hittite architecture and with the Sumerian determinative sign “ “É” which means building, structure, house (related to) etc”. The makziḭa- structure which is the subject of our article and has not been sufficiently emphasized by the Hittite researchers until now, is discussed in detail under this article within the scope of the available information. The use of mentioned structure while the performance of rituals as well as in the festival ceremony texts which constitutes significant majority among the text groups and has an important place in the Hittite belief system, shows that the makziḭa- was a sacred structure. In our study, by making transcriptions, translations, and philological evaluations of the Hittite cuneiform texts in which the name of the structure is mentioned, it has been ascertained that the origin of the name of the structure; the fact that the structure had its own roof, door and window and that the Hittite kings carried out the act of cleansing here as per a cult. It has been determined by us that the mentioned structure was the formation of a temple and began to be used in the Old Hittite Period and preserved this characteristic later in the New Hittite/Imperial Period, by examining the Hittite cuneiform texts.

Anahtar Kelimeler

Hittites, Hittites religion, Hittites Architecture, Émakzi(ḭa)-/Émazki(ḭa)-/Émakkizzi(ḭa)-, Hattians.

Kaynakça

• Alp, Sedat. Beiträge zur Erforschung des Hethitischen Tempels. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
• Arıkan, Yasemin. “Hitit Dini Üzerine Bir İnceleme”, AÜ DTCF Dergisi 38, no.1-2 (1998): 271-285. Arıkan, Yasemin. “Hitit Çivi Yazılı Belgelerinde šuḫḫa- “(Düz) Dam, Çatı” ve Onun Dinsel ve Sosyal Hayattaki Yeri.” ArAn 6, no. 1, (2003): 11-57.
• Aslantürk, Nursel. “Hitit Belgelerinde Hurri Tanrıları ve Onların Kültleri.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
• Baltacıoğlu, Hatçe. “Yazılı Kaynaklar ve Arkeolojik Veriler Işığında Hattuša ile Arinna Arasındaki Uzaklık.” ArAn 7, no. 2, (2004): 13-47.
• Beal, Richard H. The Organisation o f the Hittite Military. THeth 20, Heidelberg: 1992.
• Badalì, Enrico. Strumenti musicali, musici e musica nella celebrazione delle feste ittite. THeth 14, Heidelberg: 1991.
• Burgin, James M. Functional Differentiation in Hittite Festival Texts An Analysis of the Old Hittite Manuscripts of the KI.LAM Great Assembly. StBoT 65, Wiesbaden: 2019.
• Taggar-Cohen, Ada. Hittite Priesthood. THeth 26, Heidelberg: 2006.
• Bawanypeck, Daliah. Die Rituale der Auguren. THeth 25, Heidelberg: 2005.
• Ertem, Hayri. Boğazköy Metinlerinde Geçen Coğrafya Adları Dizini. Ankara: 1973.
• Haas, Volkert. Geschichte der hethitischen Religion. HbOr I/15, Köln: 1994.
• Haas, Volkert-Wäfler, Markus. “Bemerkungen zu É ḫalentu(wa).” UF 8, (1976): 66-99.
• Hagenbuchner-Dresel, Albertine. Massengaben bei hethitischen Backwaren. DBH 1, Dresden: 2002.
• Kammenhuber, Annelies. Hippologica Hethitica. Wiesbaden: 1961.
• Klinger, Jörg. Untersuchungen zur Rekonstruktion der hattischen Kultschicht, StBoT 37, Wiesbaden: 1996.
• Kloekhorst, Alwin. Accent in Hittite: A Study in Plene Spelling, Consonant Gradation, Clitics, and Metrics. StBoT 56, Wiesbaden: 2014.
• Koç, İlker. Hititler. Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2006.
• Marquardt, Hennig. “Zur Wortsippe heth. ṷašḫar, Zweibel.” Fs Košak, (2007): 503-506.
• Monte G.F. del-Tischler Johannes. Die Orts- und Gewässernamen der hethitischen Texte. RGTC VI, Wiesbaden: 1978.
• Mouton Alice. “Anatomie animale : le festin carné des dieux d’après les textes hittites II / Les membres postérieurs et d’autres parties anatomiques.” CollAn 4 (2005): 139-154.
• Neu, Erich. Ein althethitisches Gewitterritual. StBoT 12. Wiesbaden: 1970.
• Neu, Erich. Althethitische Ritualtexte in Umschrift. StBoT 25, Wiesbaden: 1980.
• Otten, Heinrich. Ein hethitisches Festritual. StBoT 13.Wiesbaden: 1971a.
• Otten, Heinrich. Metarialien zum hethitischen Lexikon. StBoT 15. Wiesbaden 1971b.
• Otten, Heinrich. “Bemerkungen zum Hethitischen Wörterbuch V.” ZA 81 (1991): 108-119.
• Popko, Maciej. “Althethitisch? Zu den Datierungsfragen in der Hethitologie.” Fs. Košak, (2007): 575-581. Singer, Itamar. The KI.LAM Festival, Part One. StBoT 27. Wiesbaden: 1983.
• Singer, Itamar. The Hittite KI.LAM Festivals, Part Two. StBoT 28. Wiesbaden: 1984.
• Soysal, Oğuz.-Aykut, İsmet. Unpublished Bo-Fragments in Transliteration IV (Bo 2689 - Bo 5660). CHDS 5, Chicago: 2023.
• Starke, F. Die Funktionen der dimensionalen Kasus und Adverbien im Althethitischen, StBoT 23. Wiesbaden: 1977.
• Starke, Frank. Untersuchungen zur Stammbuilding des kelischrift-luwischen Nomens. StBoT 31, Wiesbaden: 1990.
• Süel, Aygül. “Boğazköy Metinlerinde Geçen LÚUBARU.” Anadolu 20, (1976-1977): 121-130.
• Torri, Giulia. Lelwani. Il culto di una dea ittita, Roma: 1999.
• Ünal, Ahmet. “Hitit Kenti Ankuwa’nın Tarihçesi ve Lokalizasyonu Hakkında.” Belleten 45, no.180 (1981): 433-455.
• Yıkılmaz, Arzu. “Bir Göçüşme Örneği: çizgin-(<çigzin-) ve tézgin-(<tégzin).” Journal of Turkish Language and Literature 4, no. 1 (2018): 344-350.
• Yoshida, Daisuke. Untersuchungen zu den Sonnengottheiten bei den Hethitern Schwurgötterliste, helfende Gottheit, Feste, THeth 22, Heidelberg: 1996.