The State of Antiquities in Ottoman Antalya According to Archival Documents: Treasure hunters, collectors, antiquities smugglers and administrators

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 2, 455 - 469, 10.05.2025

S. Gökhan Tiryaki , Erdal Taşbaş

https://doi.org/10.9737/historystudies.1551718

Öz

Over the past few decades, interest in antiquity in Islamic regions has increasingly come to the centre of academic debate. In this regard, within the existing body of research, there is a broad consensus that during the Middle Ages there was activity among Muslim rulers and literate groups in Iraq, Iran and especially Egypt to collect, study and preserve pre-Islamic antiquities. However, when we turn our attention to Seljuk and Ottoman Anatolia, we find that the existing body of scholarship is still extremely sparse. In this context, Antalya, which has been an attractive field of research for travellers, antiquarians, antiquarians and archaeologists since the late 18th century, is an appropriate example to illustrate the current state of affairs. In the present paper, we focus on the multifaceted relations between treasure hunters, collectors, antiquities smugglers and administrators in Antalya between the 16th and 20th centuries, focusing on Ottoman archival documents, most of which have been published to date. Such an endeavour provides us with the opportunity to recall hitherto missing pieces of the archaeological history of Antalya, while at the same time reasserting the theses on the deliberate destruction of antiquities in the Teke Peninsula, which are often cited in the Eurocentric literature.

Anahtar Kelimeler

State, Administartion, Antiquities, Antalya, Ottoman Empire

Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Antalya'sında Eski Eserlerin Durumu: Defineciler, Koleksiyonerler, Eski Eser Kaçakçıları ve İdareciler

Öz

Geçtiğimiz birkaç on yıl içerisinde İslami bölgelerde antikiteye duyulan ilgi gittikçe artan bir şekilde akademik tartışmaların merkezine oturuyor. Bu bağlamda, mevcut araştırma birikimi içerisinde Ortaçağlar boyunca Irak, İran ve özellikle de Mısır’daki Müslüman yöneticiler ve okur-yazar gruplar arasında İslamiyet öncesine ait eski eserlerin toplanması, incelenmesi ve korunmasına dönük faaliyetlerin bulunduğu konusunda geniş bir uzlaşı bulunuyor. Bununla birlikte, ilgi alanımızı Selçuklu ve Osmanlı Anadolusu’na çevirdiğimizde hali hazırdaki çalışmaların henüz son derece cılız bir birikime sahip olduğunu görüyoruz. Bu bağlamda 18 yüzyıl sonlarından bu yana gezginler, antiküryenler, eskiçağ uzmanları ve arkeologlar açısında cazip bir araştırma sahası olan Antalya hali hazırdaki, durumu ortaya koymak için uygun bir örnek oluşturuyor. Nitekim sunulan makalede çoğu bugüne değin yayımlanmış Osmanlı Arşiv belgelerine odaklanarak 16-20. yüzyıllar arasında Antalya’da defineciler, koleksiyonerler, eski eser kaçakçıları ve idareciler arasındaki çok yönlü ilişkileri konu ediniyoruz. Bu türden bir çaba bize Antalya arkeoloji tarihinin bugüne kadar eksik kalmış parçalarını yeniden hatırlama fırsatı sunarken aynı zamanda Avrupa merkezli yazında sıklıkla dile getirilen Teke Yarımadası’nda eski eserlerin bilinçli bir şekilde tahribine ilişkin tezleri yeniden tartışma olanağı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Definecilik, Eski eser kaçakçılığı, Antalya, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Atik, Necmi, “Süleyman Fikri Erten’in Seyahat Raporları.” İlahiyat Araştırmaları Dergisi 12, (2019): 45-94.
• Büyükyörük, Ferhan ve Tibet, Cihan. “1998-1999 Yılı Antalya Doğu Nekropolü Kurtarma Kazıları.” Adalya IV, (1999-2000): 115-171.
• Can, Birol. Syedra ve Teritoryumu, Barış Salman Anı Kitabı, ed. Işık ADAK ADIBELLİ vd., Ege Yayınları, İstanbul 2017: (37-52).
• Capezonne, Leonardo. “Introduction”, Before Archaeology. The Meaning of the Past in the Islamic Pre-Modern Thought (and After). Ed. Leonardo Capezzone, 7-19. Roma: Artemide, 2020.
• Cooperson, Michael. “Early Abbasid Antiquarianism: al-Maʿmūn and the Pyramid of Cheops.” Traces, Collections, and Ruins: Towards a Comparative History of Antiquarianism, Ed. Alain Schnapp, 201-211. Los Angeles: Getty Research Institute, 2014.
• Çal, Halit. “Osmanlı Devleti’nde Âsâr-ı Atîka Nizamnameleri.” Vakıflar Dergisi 26, (1997): 391-400.
• Çelik, Cemil. “The French Interest in The Antiquities on 19th Century Ottoman Cyprus”, Reviews in Social and Humanities Science Methodology, Research and Application., Editor İbrahim Serbestoğlu, 1-29. Lyon: Livre de Lyon, 2022.
• Çelik, Cemil. “Was There Antiquities Law and Regulations Before The Âsâr-ı Atîka Nizâmnâme Of 1869?.” Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 4, no. 7 (2022): 167-188. doi: 10.53718/gttad.1038303.
• Dayar, Evren. “Antalya Müzesi’nin Kurucusu Süleyman Fikri Erten.” Antalya Müzesi 100 Yaşında, Editör Mustafa Demirel vd, 46-61. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2022.
• Dayar, Evren. “Antalya’da “Lisan-ı Millet”in İlk Temsilcilerinden Akdeniz Gazetesi (1925-1926).” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 13 no. 26, (2017): 181-207.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2005.
• Diaz-Andreu, Margarita. A world history of nineteenth-century archaeology: nationalism, colonialism, and the past. Oxford: Oxford University Press, 2007.
• Dinç, Güven. “Mehmet Ali Paşa İsyanı’nın Antalya’ya Etkileri (1831-1833).” Belleten 80, no. 289 (2016): 857-884.
• Duggan, Teraance M. P. “European Antiquarian, “Epigraphic-Archaeological” Research in “Hitherto Unexplored” Ottoman Lycia in the First Half of the 19th c”, Arkeoloji, Tarih ve Epigrafinin Arasında: A. Vedat ÇELGİN’in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler, Editör Murat Arslan - Ferit Baz, 277-317. İstanbul: Ege Yayınları, 2018.
• Duggan, Teraance M. P. “On early antiquarians in Asia Minor to the start of the 19th c.” Gephyra 17, (2019): 115-169. El Daly, Okasha. Egyptology: the missing millenium: ancient Egypt in Medieval Arabic writings. London: Routledge, 2005.
• Hellenkemper. H. and Hild, F. “Patara.”, Tabula Imperii Byzantini 8.2: Lykien und Pamphylien, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2004.
• Hellenkemper. H. and Hild, F. “Silyon.”, Tabula Imperii Byzantini 8.2: Lykien und Pamphylien, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2004.
• Hellenkemper. H. and Hild, F. “Syedra.”, Tabula Imperii Byzantini 8.2: Lykien und Pamphylien, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2004.
• Işın, Gül. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Sürecinde Vatansız Kalmış Anıt Eserler.” ARO Dergi 16, (2015): 6-21.
• Kırmızı, Abdülhamit. “Usûl-i Tedrîs Hâlâ Tarz-ı Kadîm Üzre”: Konya Valisi Ferid Paşa’nın Eğitimi Islah Çalışmaları.” Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 19, no. 2 (2005): 195-229.
• Kocaoğlu, Burak. Osmanlı Devleti’nde definecilik (1781-1900). Ankara: Berikan Yayınevi, 2021.
• Michael Greenhalgh, From the Romans to the railways: the faith of antiquities in Asia Minor. technology and change in history 13. Leiden: Brill, 2013.
• Mumcu, Ahmet. “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26, (1969): 45-78.
• Muşmal, Hüseyin. Osmanlı Devleti’nin eski eser politikası Konya Vilayeti örneği (1876-1914). Konya: Kömen Yayınları, 2009.
• Ortaylı, İlber. “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması.” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 6, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Önge, Mustafa. “Kültür Mirasını Tanımlamak İçin Türkiye’de Kullanılan İlk Özgün Terim: Âsâr-ı Atîka.” Avrasya Terim Dergisi 6, no. 1 (2018): 8-14.
• Özaslan, Osman. “Antalya-Elmalı Bölgesi’nde Defineci Okültüzmi ve Spiritüelleşme Üzerine Sosyolojik Bir Analiz,” Moment 10, no. 2 (2023): 384-404.
• Schnapp, Alain. The Discovery of the Past: The Origins of Archaeology. London: British Museum Press, 1996.
• Shaw, Wendy. Osmanlı müzeciliği müzeler, arkeoloji ve tarihin görselleştirilmesi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1998.
• Taşbaş, Erdal ve Tiryaki, Gökhan. “Antalya’da Definecilik ve Define Folkloru Üzerine.” Folklor/Edebiyat 29, no. 116 (2023): 1063-1076. DOI: 10.22559/folklor.2447.
• Taşbaş, Erdal, “Osmanlı’da Eski Eser Korumacılığı ve Bir Örnek Osman Hamdi Bey’in Side’ye Göçmen İskânını Engelleme Çalışmaları.” Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10, no. 2 (2017): 1315-1335. doi:10.17218/hititsosbil.322670
• Tosun, Aynur ve Yalçınsoy, Hülya. “Doğu Garajı -Halk Pazarı Mevkii- Attaleia Doğu Nekropolü Kurtarma Kazısı 2008 Yılı Çalışmaları.” 18. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, 2009-2010.
• Trigger, Bruce. Arkeolojik düşünce tarihi. İstanbul: Eskiyeni Yayınları, 2006.