Osmanlı Devleti’nin Diplomasi Algısının Dönüştüğü Bir Dönemde Vakanüvis ve Diplomat: Raşid Mehmed Efendi

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 4, 837 - 850, 10.11.2025

Hilal Çiftçi

https://doi.org/10.9737/historystudies.1577318

Öz

Bu makale XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı Devleti’nde vakanüvis ve diplomat olan Raşid Mehmed Efendi’nin vakanüvisliğine ve diplomatlığına odaklanarak Osmanlı Devleti’nin diplomasi algısındaki değişimi tespit etmeyi amaçlamaktadır. XVIII. yüzyıla Karlofça Antlaşmasının travmasıyla giren Osmanlı Devleti için bu antlaşma pek çok açıdan dönüştürücü etkileri olan bir dönüm noktasıdır. Bunlardan biri de diplomasi alanıdır. Bu tarihten itibaren Osmanlı Devleti’nin diplomasi algısı ciddi manada değişime uğramıştır. Söz konusu değişim, dönemin vakanüvisi Raşid Mehmed Efendi’nin kroniğine de yansımıştır. Bu bağlamda çalışma, Raşid Mehmed Efendi’nin vakanüvisliği ve diplomatlığı üzerinden Osmanlı Devleti’nin değişen şartlar karşısında diplomasiye yüklediği misyonu pragmatik bir şekilde nasıl dönüştürdüğünün ortaya konulması bakımından önemlidir. Çalışmanın kaynaklarını Raşid Mehmed Efendi’nin ve halefi Çelebizade İsmail Asım Efendi’nin kroniği gibi birincil kaynaklar ve ilgili literatür oluşturmaktadır. Sonuç olarak bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin askeri ve siyasi pozisyonuna göre diplomasi algısını pragmatik bir şekilde dönüştürdüğü ve bu durumun da devletin vakanüvisinin kroniğine net bir şekilde yansıdığı ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Diplomasisi , Raşid Mehmed Efendi , Vakanüvis , Diplomat

Chronicler and Diplomat: Raşid Mehmed Efendi, in a Period of the Transformation of the Ottoman Empire’s Diplomatic Perception

Öz

This article aims to identify the transformation in the Ottoman Empire’s perception of diplomacy by focusing on the chronicler and diplomacy career of Raşid Mehmed Efendi, who was a chronicler and diplomat in the Ottoman Empire in the first quarter of the XVIIIth century. For the Ottoman Empire, which entered the XVIIIth century with the trauma of the Treaty of Karlowitz, this treaty was a milestone with transformative effects in many aspects. One of these was diplomacy. From this date onwards, the Ottoman Empire’s perception of diplomacy has transformed remarkably. The transformation in question was also reflected in the chronicle of the period’s chronicler, Raşid Mehmed Efendi. In this context, the study is significant in terms of revealing how the Ottoman Empire pragmatically transformed the mission it attributed to diplomacy in the face of changing conditions through the chroniclership and diplomacy career of Raşid Mehmed Efendi. The research is based on primary sources such as, the chronicles of Raşid Mehmed Efendi and his successor Çelebizade İsmail Asım Efendi, as well as relevant literature and secondary sources. As a result, this study will demonstrate that how the Ottoman Empire pragmatically transformed its perception of diplomacy according to its military and political position, and this situation obviously reflected in the chronicle of the state’s chronicler.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Diplomacy , Raşid Mehmed Efendi , Chronicler , Diplomat

Kaynakça

• Abou-El-Haj, Rifa’at Ali. “Ottoman Diplomacy at Karlowitz.” In Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional? Ed. A. Nuri Yurdusev, 89–112. Hampshire: Palgrave Macmillan, 2004.
• Ahmed Refik. “Raşid.” Yeni Mecmua 53 (1918): 9–14.
• Aktepe, M. Münir. “Vak’anüvis Râşid Mehmed Efendi’nin Eşref Şah Nezdindeki Elçiliği ve Buna Takaddüm Eden Siyasi Muhabereler.” Türkiyat Mecmuası 12 (1955): 155–178.
• Ali Kemal. Raşid: Müverrih mi Şair mi? Prepared by Salih Özyurt. Ankara: Fenomen Yayınları, 2022.
• Baysun, Cavid. “Müverrih Râşid Efendi’nin İran Elçiliğine Dair.” Türkiyat Mecmuası 9 (1954): 145–150.
• Biltekin, Halit. “Vak’a-nüvis Mehmed Râşid Efendi: Hayatı ve Eserleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3, no. 11 (Spring 2010): 162–171.
• Cevrioğlu, Mahmut Halef. “Yeni Çağ Osmanlı Diplomasisinde Fevkalade (Ad Hoc) Misyonlar: XVII. Yüzyılda İsveç Elçileri Örneği.” History Studies 14, no. 3 (2022): 529–546.
• Çiftçi, Hilal. “1715 Mora Fetihnâmesi Bağlamında Osmanlı Diplomasisinde Fetihnâmelerin Rolü ve Diplomatik Dili.” Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 4, no. 8 (2022): 589–604. https://doi.org/10.53718/gttad.1118655
• Günay, Fatih. “Râşid Mehmed Efendi.” In TDV İslam Ansiklopedisi, Vol. 5, 463–465. Ankara: TDV Yayınları.
• Hurewitz, J. C. “Ottoman Diplomacy and the European State System.” Middle East Journal 15 (1961): 141–152. https://www.jstor.org/stable/4323345
• Kınlı, Onur. Osmanlı’da Modernleşme ve Diplomasi. Ankara: İmge Kitabevi, 2006.
• Köprülü, F. O. “Raşid Tarihi’nin Kaynaklarından Biri: Silâhdârın Nusretnâmesi.” Belleten 11, no. 43 (1947): 473–487.
• Küçük Celebî-zâde Âsim Efendi. Tarih-i Raşid ve Zeyli III. Prepared by Abdülkadir Özcan, Ahmet Zeki İzgöer, Baki Çakır, and Yunus Uğur. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Naima Mustafa Efendi. Tarih-i Naima I. Prepared by Mehmet İpşirli. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Onay, Ebru. “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran İlişkilerinde Şiirle Müfâzala.” In Diplomasi ve Edebiyat: Türk Diplomasisinde Edebiyatın İzleri Sempozyum Bildiriler Kitabı, Ed. Selim Karahasanoğlu, 21–47. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yayınları, 2024.
• Râşid Mehmed Efendi. Tarih-i Râşid ve Zeyli I. Prepared by Abdülkadir Özcan, Ahmet Zeki İzgöer, Baki Çakır, and Yunus Uğur. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Sander, Oral. Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü: Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme. Ankara: İmge Kitabevi, 2000.
• Savaş, Ali İbrahim. Osmanlı Diplomasisi. İstanbul: 3F Yayınları, 2007.
• Schefer, M. Charles. İstanbul’da Fransız Elçiliği: Marki de Bonnac’ın Tarihi Hatırat ve Belgeleri. Trans. Ali Şevket Bizer. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017.
• Şafak, Turgay. “Divan Sahibi Bir Osmanlı Elçisi: Dürrî Ahmed Efendi Divanı ve Sefaretnamesi.” In Diplomasi ve Edebiyat: Türk Diplomasisinde Edebiyatın İzleri Sempozyum Bildiriler Kitabı, Ed. Selim Karahasanoğlu, 3–21. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yayınları, 2024.
• Tuncer, Hüner. Eski ve Yeni Diplomasi. Ankara: Ümit Yayınevi, 1995.
• Unat, Faik Reşit. Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi IV/I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Yeşil, Fatih. “Pasarofça Antlaşması ve Osmanlı Diplomasisindeki Değişim.” In Harp ve Sulh: 300. Yılında Pasarofça Antlaşması Sempozyum Bildirileri, Ed. Gültekin Yıldız, 103–111. İstanbul: Milli Savunma Yayınları, 2019.
• Yurdusev, A. Nuri. “The Ottoman Attitude toward Diplomacy.” In Ottoman Diplomacy: Conventional or Unconventional? Ed. A. Nuri Yurdusev, 1–31. Hampshire: Palgrave Macmillan, 2004.