XVII. ve XVIII. Asırlarda Rusya-Hindistan Münasebetlerinde Tatar Tüccarlarının Rolü

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 4, 871 - 886, 10.11.2025

Hami Demir

https://doi.org/10.9737/historystudies.1611991

Öz

Rusya-Hindistan ilişkileri, XVII. asra kadar coğrafi ve siyasî pek çok engelden kaynaklı olarak zayıf kaldı. XV. asırda Afanasi Nikitin’in Hindistan’a gerçekleştirdiği seyahat, önemli bir girişim olarak görülse de bu ziyaret uzun bir süre tekrarlanamadı. XVII. asırdan itibaren, bilhassa Romanov hanedanın iktidara gelmesiyle birlikte Hindistan’a olan ilgi arttı. Rusların Orta İdil (Volga) ve Hazar bölgesinde tesis ettiği ticaret ağı, Hint pazarına açılmak için de bir fırsat oluşturdu. Astrahan’ın bir ticaret merkezi haline gelmesi, ticari gayelerle yapılan diplomatik çabaların yoğunlaşmasına olanak sağladı. İdil (Volga) Nehri’nden Ganj’a uzanan bir ticaret güzergâhı tesis edilmeye çalışıldı. Rusların, Hindistan ile diplomatik ilişkilerini geliştirmesinde Tatar tüccar ve diplomatlar önemli görevler üstlendiler. Tatarların liderliğini yaptıkları veyahut dâhil oldukları diplomatik misyonlar, Hindistan’ı yakından tanımak adına Ruslara önemli veriler sağladı. Özellikle İsmâil Begmuhammedov ve Gubeydulla Emirov seyahat notları ile Hint alt kıtasının tarihi, kültürü, coğrafyası ve iktisadî yapısı hususunda kıymetli bilgiler sundular. Bu araştırmada, Rusya-Hindistan münasebetlerinin tarihsel gelişimi, XVII ve XVIII. asırdaki diplomatik münasebetlere dair mevut kayıtlar ışığında analiz edilerek, Tatar tüccarların bu ilişkilerdeki başat işlevleri ortaya konulacaktır. Ayrıca, Hindistan ile süren kültürel ve ticari ilişkiler bakımından Astrahan’ın önemine değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Rusya , Hindistan , Tatarlar , Bâbürlü Devleti , Ticaret Tarihi

The Role of Tatar Merchants in Russia-India Relations during the XVIIth and XVIIIth Centuries

Öz

Russia-India relations remained weak due to many geographical and political obstacles until the diplomatic initiatives in the 17th century. Although Afanasi Nikitin’s voyage to India in the XVth century was considered an important initiative, it was not repeated by similar initiatives for a long time. The trade network established by the Russians in the Middle Idıl (Volga) and Caspian regions also created an opportunity to expand into the Indian market. As Astrakhan became a commercial center, diplomatic efforts for commercial purposes intensified. The fact that Astrakhan became a trade center increased the interest in India. The Russians utilized Tatar merchants and diplomats to develop diplomatic relations with India. Diplomatic missions led by or involving Tatars provided the Russians with important data to enhance their understanding of India. In particular, Ismail Begmuhammedov and Gubeydulla Emirov provided valuable information on the social structure, geography and economic conditions of the Indian subcontinent through their travel notes. This study will examine the development of Russian-Indian relations through the records of diplomatic relations in the XVII-XVIII centuries and emphasize the importance of Tatar merchants in these relations. In addition, the importance of Astrakhan for the ongoing cultural and commercial relations with India will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Russia , India , Tatars , Baburid State , History of Trade

Kaynakça

• Afanasiy Nikitin. Afanasy Nikitin’s Voyage Beyond Three Seas, 1466-1472. Çeviren. Stepan Apresyan, Moskova: Raduga Publishers, 1985.
• Ebü’l-Fazl el-Allâmî, Âyîn-i Ekberî, I, Bölüm 2, Editör. H. Blochmann, Calcutta: The Asiatic Society of Bengal, 1877.
• Francois Bernier. Travels in the Mogul Empire: A.D. (1656-1668). Translated by Archibald Constable. Westminster: A. Constable and Co., 1891.
• Gubeydulla Emirov. “Stranstvovanie Gubaydulla Amirova Po Azii” Aziatskiy Vestnik, Redaktor Grigorry Spassky, St. Petersburg: Meditsinskago Departamenta Ministrestva Vnutrennih Del, 1825.
• Hâfî Han. Münteḫabü’l-lübâb. II. Editör Kebirüddin Ahmed ve Gulâm Kâdir, Kalküta: The Urdu Guide Press, 1874.
• İsmâil Begmuhammedov. İsmâîl’in Seyahati. Yayınlayan Rızâeddin bin Fahreddin, Kazan: Tipo-Litografiia İ. N. Kharitonova, 1903.
• John Mildenhall. “The Travailes of John Mildenhall and Observations of Master John Cartwright” Purchas His Pilgrimes, Londra, 1625.
• John Ovington. A Voyage to Suratt in the Year 1689. Londra: Jacob Tonson, 1696.
• Nakaz Tsarya Alekseya Mihayloviça Mahmetu İsupu Kasimovu, Poslannomu v 1675 g.k. Velikomu Mogolu Aurenzebu. Podgotovil k izdaniü Dmitry Kobeko, St. Petersburg, 1884.
• Rafail Danibegov. Puteşestvie v İndiyu Gruzinskogo Drovyanina Rafaila Danibegova. Redaktor L. I. Maruashvili, Moskova: Tipografii S. Selivanovskago, 1815.
• Russko-İndiyskie Otnoşeniya v XVII v: Sbornik Dokumentov, Redaktory R. V. Ovçhinikov, T. D. Lavrentsova vd., Moskova: Nauka, 1958.
• Russko-İndiyskie Otnoşeniya v XVIII v: Sbornik Dokumentov. Redaktory K. A. Antonova ve N.M Goldberg, Moskova: Nauka, 1965.
• Salih Kenbû. Amel-i Ṣaliḥ. III, Editör Seyyid Ahmed Şah, Lahor: Mahmud Printing Press, 1960.
• Zahirüddin Muhammed Babur, Vekayi. Neşreden Reşit Rahmeti Arat, Ankara: T.T.K. Basımevi, 1987.
• 2. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Abdurasulov, Ulfat. “A Passage to India: Rhetoric and Diplomacy between Muscovy and Central Asia in the Seventeenth Century.” Itinerario 44, no. 3 (2020): 1-26.
• Aleeva, A. H. “Tatarskaya Putevaya Lieratura Ob İndii (XVII-XVIII vv.).” Uçenıe Zapiski Kazanskogo Universiteta 150, no. 8 (2008): 13-22.
• Fisher, M. Herbert. Bâbürlüler: Hindistan’da Bir Türk İmparatorluğu, Çeviren M. Fatih Çalışır, İstanbul: Kronik, 2020.
• Foster, William. The English Factories in India: 1618 1621. Oxford: Clarendon Press, 1906.
• Galimullina, Alfiya F. “Obraz Povestvovatelya v “Hojenii Afanasiya Nikitina” i “Zapiskah İsmaila Bekmuhamedova o ego Puteşetsvii v İndiy.” Vestnik T.G.G.P 1, no. 16 (2009): 378-382.
• Hamamato, Mami. “Tatarskaia Kargala in Russia’s Eastern Policies.” Asiatic Russia, Editör Tomohiko Uyama, New York: Routledge, 2012.
• Kafesoğlu, İbrahim. “Türk Tarihinde Moğollar ve Cengiz Meselesi”, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 5, no. 8 (1953): 105-136.
• Kemaloğlu, İlyas. Tatar Tarihi: (İdil Bulgarları, Moğollar, Altın Orda, Hanlıklar). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2024.
• Kemp, P.M. Russian Travelers to India and Persia, 1624-1798: Kotov, Yefremov, Danibegov. Delhi: Jiwan Prakasha, 1950.
• Khodarkovsky, Michael. Türkistan ve Avrasya Steplerinde Rus Yayılmacılığı Bir Sömürge İmparatorluğu’nun Oluşumu (1500-1800). Çeviren Mehmet Ali Koç, İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Kurat, A. Nimet. “Rus Hâkimiyeti Altında İdil-Ural Ülkesi”, DTCF Dergisi 23, no. 3-4 (1965): 91-126.
• Kurat, A. Nimet. Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2020.
• Küpeli, Özer. “Safevî Ülkesinin İngiliz Konukları (İngiliz Tacirleri İran Seyahatleri, 1562-1581).” History Studies 4, no 1 2012: 373-385.
• Mohanty, Arun. Tracing Indo-Russian Diplomatic History. New York: Routledge, 2019.
• Mrathuzina, G. Ferdinandovna ve Horaskina, R. Ilgizovna. “Povolje i İndiya: Naçalnıe Etapı İstoriçeskih Otnoşeniy (Po Materialam Kazanskih İssledovateley).” Gasırlar Avazı-Eho Vekov I, 2020: 135-145.
• Nepomnyaşi, N. Nikolaeviç. Russkaya İndiya. Moskova: Veçe, 2010
• Özcan, Azmi. “İngiliz Doğu Hindistan Şirketi”, DİA, Cilt XXII, İstanbul: TDV Yayınları, 2000, 294-295.
• Povesti Russkih Poslov kak Pamyatniki Literaturı, Puteşestviya Pusskih Poslov XVI-XVII vv., Stateynıe Spiski, Moskova: Otv. Red. D.S. Lihaçev. İzd. AN SSSR, 1954.
• Rızâeddin bin Fahreddin, “Seyahatnameler”, Şûrâ, 11, Haziran (1910): 323-328.
• Richards, J. F. Babür Türk İmparatorluğu; Tarih, Kültür, Teşkilat. Çeviren Yasin Tekin, İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Saray, Mehmet, “Ahmed Şah Dürrânî”, DİA. Cilt II. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1989, 133-134.
• Tuna, Mustafa. Imperial Russia’s Muslims: Islam, Empire and European Modernity, 1788-1914. Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
• Usmanov, M.A. “Zapiski İsmaila Bekmuhamedova igo Puteşetvii v İndiyu.” Blijniy i Sredniy, Vostok: İstoriya i Ekonomika, Redaktor L.M. Kulagina, 88-103. Moskova: Nauka, 1967.
• Vanina, Eugenia. “Of Russian Spies and Itinerants: Different Perspectives on Eighteenth Century India.” India International Centre Quarterly 24, no. 1 (1997): 32-47.
• Vanina, Eugenia. “Russian Studies in Medieval History of India: An Insider` s View” Medieval History Journal II, no.2 (1999): 361-386.
• Vasilij V. Barthold. Rusya ve Avrupa’da Oryantalizm. Çeviren Kaya Bayraktar ve Ayşe Meral. İstanbul: Küre Yayınları, 2004.
• Wanner, Michal. “Indian Trading Community in Astrakhan in Context of Russian-Indian Relationship (1636-1725).” West Bohemian Historical Review 2, no. 1 (2012): 115-123.