Bursa’nın İşgali ve Sofoklis Venizelos’un Osman Gazi Türbesi Ziyareti: Megali İdea ve Milli Mücadele Bağlamında Tarihsel Bir Analiz

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 4, 905 - 931, 10.11.2025

Hacer Karabağ Arslan

https://doi.org/10.9737/historystudies.1612494

Öz

Bu çalışma, Sofoklis Venizelos’un 1920’de Osman Gazi Türbesi’ne yaptığı ziyareti, Yunanistan’ın Megali İdea ideolojisi bağlamında ele alan literatürdeki ilk araştırmadır. Sofoklis Venizelos, dönemin Yunan Başbakanı Eleftherios Venizelos’un oğlu olarak, Megali İdea’nın taşıyıcısı ve Yunan genişleme stratejilerinin bir temsilcisi olarak öne çıkmaktadır. Bursa’nın işgali öncesinde Anadolu’ya gelip doğrudan Bursa’ya geçen ve işgal ordusunda aktif bir rol üstlenen Venizelos’un, Osman Gazi Türbesi’ni ziyareti hem sembolik hem de ideolojik derinlik taşımaktadır. Türbede çekilen fotoğraf, Yunan milliyetçiliğinin tarihsel mesajlarını güçlendirirken, Türk kamuoyunda işgalin manevi boyutunu derinleştirmiştir. Bu araştırma, Sofoklis Venizelos’un kimliği, türbe ziyareti ve olayın Türk bağımsızlık mücadelesine etkileri üzerine literatürdeki boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Nitel yöntemler ve tarihsel doküman analiziyle, bu ziyaretin dönemin Türk ve Yunan kaynaklarına yansıması ve propaganda boyutu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele , Megali İdea , Bursa'nın İşgali , Osman Gazi Türbesi , Sofoklis Venizelos

The Occupation of Bursa and Sofoklis Venizelos’ Visit to Osman Gazi’s Tomb: A Historical Analysis in the Context of the Megali Idea and the National Struggle

Öz

This study is the first in the literature to examine Sophocles Venizelos’ 1920 visit to the Tomb of Osman Gazi within the context of Greece’s Megali Idea ideology. Sophocles Venizelos, the son of Greek Prime Minister Eleftherios Venizelos, emerged as a proponent of Megali Idea and a representative of Greece’s expansionist strategies. Arriving in Anatolia shortly before the occupation of Bursa and directly joining the city’s occupation forces, Venizelos played an active role in the campaign. His visit to Osman Gazi’s Tomb carried profound symbolic and ideological significance. The photograph taken during this visit not only reinforced the historical narrative of Greek nationalism but also deepened the spiritual impact of the occupation on the Turkish public. This study aims to fill a gap in the literature by analyzing Venizelos’ identity, the details of his visit, and its implications for both Greek nationalism and the Turkish War of Independence. The visit's reflections in Turkish and Greek sources of the period and its propaganda dimension have been examined in a multifaceted manner using qualitative methods and historical document analysis.

Anahtar Kelimeler

National Struggle , Megali Idea , Occupation of Bursa , Osman Gazi's Tomb , Sofoklis Venizelos

Kaynakça

• Benaki Museum, “Letter from E. Venizelos to his son, Sophocles, with various military news” Eleftherios Venizelos Archive, Document file: 267, Document Number:2, (27 April 1917).
• Benaki Museum, “Travel document of S. Venizelos” Sofoklis Venizelos Archive, Document file: 3, Document Number:2, (23 November 1918).
• Benaki Museum, “Letter from G. F. Milne to the Minister of War informing him that the Military Cross is awarded to S. Venizelos for his services to the British Army” Sofoklis Venizelos Archive, Document file: 3, Document Number:5, (17 May 1919).
• Benaki Museum, “Letter from M. Raktivan to the Greek Delegation at the Peace Conference in Paris regarding the sending of a medal to S. Venizelos” Sofoklis Venizelos Archive, Document file: 3, Document Number: 9, (10/23 October 1919).
• Benaki Museum, “Telegram to D. Gerontaki regarding the announcement of the engagement of S. Venizelos with K. Zervoudaki”, Sofoklis Venizelos Archive, Document file: 1, Document Number:4, (May 1920).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Hariciye Nezareti Siyasi, (HR.SYS.)
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre I, C 2, (10.07.1336).
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre I, C 3, (09.08.1336).
• Bursa Büyükşehir Belediyesi Kent Müzesi Arşivi
• Elia Arşivi
• 2. Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Akkılıç, Yılmaz. Kurtuluş Savaşı’nda Bursa Birinci Kitap Mondros’tan İşgale. Bursa: Akkılıç Kütüphanesi Yay., 2008.
• Akkılıç, Yılmaz. Kurtuluş Savaşı’nda Bursa İkinci Kitap İşgalden Kurtuluşa. Bursa: Akkılıç Kütüphanesi Yay., 2008. “Bursa’nın İstirdadına Ait Hatırat.” Bursa Vilayeti Salnamesi. Bursa: Vilayet Matbaası, 1927, 56-61.
• Christopoulou, Marianna D. “O Oneiropolos Pragmatopoios: Eleftherios Venizelos kai I Megali Idea.” in Eleftherios Venizelos: I Diamorfosi tis Politikis Skepsis tou, ed. Nikolaos E. Papadakis, 255-272. Athens: Foundation of the Parliament, 2014.
• Dafnis, Grigorios. Sofoklis Eleftheriou Venizelos (1894-1964). Atina: Ikaros, 1970.
• Demirözü, Damla. “Megali İdea'dan Ankara Antlaşmasına (1930) Eleftherios Venizelos.” Atatürk Yolu Dergisi 9, no. 35 (2005): 291-312.
• Eğilmez, Mümtaz Şükrü. Milli Mücadele’de Bursa. Haz. İhsan Ilgar, İstanbul: Tercüman Yay., 1981.
• Erdem, Nilüfer. “Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekatı 1919-1923.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2009.
• Hagen, William W. “The Balkans' Lethal Nationalisms.” Foreign Affairs 78, no. 4, (1999): 52-64.
• Kapsis, Yannis. Chamenes Patrides. Athens: Ekdoseis Nea Synora A.A. Livani, 1989.
• Karabağ, Hacer. Bursa’da İşgal ve Kurtuluş Süreci. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2022.
• Karpat, Kemal H. “The Balkan National States and Nationalism.”, Islamic Studies 36, No. 2/3, (1997): 329-359.
• Kaloudis, George. "Greece and The Road to World War I: to What End?" International Journal on World Peace 31, no. 4 (2014): 9-47.
• “Kurtuluş Savaşı Kartpostalları: ‘Mehmed’in Hikayesi’”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 11, no. 23 (2011): 198.
• Miralay Bekir Sami Günsav’ın Kurtuluş Savaşı Anıları. Haz. Muhittin Ünal, İkinci Baskı, İstanbul: Cem Yayınevi, 2002.
• Ntokme, Outkou Kırlı. “Ulus Devlet Oluşturmada Yunanistan Örneği: Büyük Ülkü-Megali İdea.” Atatürk Yolu Dergisi 12, no. 46 (2010): 401-424.
• Özsüer, Esra. “I. Dünya Savaşı’nda Yunanistan’ın Tarafsızlığına Karşı Venizelos-‘Entente Cordiale’ İşbirliği ve Propaganda Çalışmaları.” Atatürk Yolu Dergisi 16, no. 63 (2018): 241-274.
• Schmitt, Bernadotte E. "The First World War, 1914-1918." Proceedings of the American Philosophical Society 103, no. 3 (1959): 321-331.
• Selçuk, İlhan. Yüzbaşı Selahattin’in Romanı. 20. Baskı, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 2023.
• Selvi, Haluk –Bülent Cırık. Milli Mücadelede TBMM’ye Anadolu’dan Çekilen Telgraflar. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları no.:162, 2020.
• Selvi, Haluk, “Bursa Vilayeti’nde Yunan Vahşet ve Soykırımı.” https://ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2024/05/8-Haluk-Turkce.pdf. Son Erişim Tarihi: 22.09.2024.
• Sınar, Alev. “Bir Şehrin Edebiyata Yansıyan Acı Hikâyesi: Milli Mücadelede Bursa.”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 8, no.13 (2007): 337-361.
• Smith, Michael Llewellyn. Ionian Vision. New York: St. Martin’s Press, 1973.
• Sofuoğlu, Adnan. “Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında İşgal Döneminde Bursa.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 19, no. 55 (2003): 51-82.
• Tağmat, Çağla. “Yunan Kaynaklarında Bursa’nın İşgali ve Cephe Faaliyetleri.” İşgalden Kurtuluşa Milli Mücadele Döneminde Bursa (100. Yıl) içinde., Ed. Mine Ersevinç, Gürhan Korkmaz, Hacer Karabağ, Nursal Kumaş, 445-456. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Yay., 2023.
• Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi. Cilt 2, Kısım 1, Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1994.
• Yellice, Gürhan. “Yunanistan’nın Bursa’yı İşgaline İlişkin Dinamikler ve İşgale Yönelik Yunan Basınının Tutumu, 1920.”, İşgalden Kurtuluşa Milli Mücadele Döneminde Bursa (100. Yıl) içinde., Ed. Mine Ersevinç, Gürhan Korkmaz, Hacer Karabağ, Nursal Kumaş, 503-518. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Yay., 2023.
• Yıldırım, Tahsin. “Bursa’nın Kurtuluşu İçin Yapılan Ankara Mitingi.” İşgalden Kurtuluşa Milli Mücadele Döneminde Bursa (100. Yıl) içinde., Ed. Mine Ersevinç, Gürhan Korkmaz, Hacer Karabağ, Nursal Kumaş, 519-531. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Yay., 2023.
• Yüceer, Saime. Bursa’nın İşgal ve Kurtuluş Süreci (8 Temmuz 1920-11 Eylül 1922). Bursa: Uludağ Üniversitesi Yay., 2001.
• Yücel Öztürk. “Bursa Civarının İşgal ve Kurtuluş Sürecinde Askeri Harekatlar.” Türkiyat Araştırmaları Dergisi 65, no. 1 (2019): 381-405.
• 3. Süreli Yayınlar
• Akşam Gazetesi.“Kıtatımız dün gece Bursa’ya girdiler: Yunanlılar Mudanya ve Gemlik’i yakmaktadırlar”, (12 Eylül 1922).
• Bursa. “Bugün Bursa’nın Kurtuluş Bayramını Kutlayacağız”,(11 Eylül 1945).
• Ertuğrul. “Cenab-ı Hakka Hamd ve Sena, Mukaddes Orduyu’l-İslam ve İhtiram, Müstahlis Türke Tebrik!”, (12 Eylül 1922).
• Hakimiyet-i Milliye. “Bahtsız Bursa”, (12 Temmuz 1920).
• Hakimiyet-i Milliye. “İstanbul Haberleri”, (1 Ağustos 1920).
• Hakimiyet-i Milliye. “Vaziyet-i harbiye: Bursa cephesi”,(12 Eylül 1922).
• Kapsis, Pantelis I. “Prousa: O paradeisos ton neron, tou prasinu kai ton ouri.” Empros, (February 29, 1948). Kapsis, Pantelis, I. “Mikrasiatikaí Anamnísis: Prousa – Moudaniá.”, Empros, (March 4, 1948).
• Mehmet Akif. “Bülbül.”, Servet-i Fünun, (7 Mayıs 1337).
• Ruşen Eşref. “Azim ve İman.”, Hakimiyet-i Milliye, (7 Ağustos 1921).