The Role of Sâkî in the Middle Ages: A Study in the Mamluk State (648-923/1250-1517)

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 4, 977 - 992, 10.11.2025

Murat Erkoç

https://doi.org/10.9737/historystudies.1614386

Öz

The purpose of this research is to approach the functions of the Sâkî, who played an important role in the political and military life of the Mamluk state, at various levels of the state from a historical perspective. The Role of Sâkî has been accepted as one of the valuable professions that served in the palaces of the kings and the houses of the notables since ancient times. The role of Sâkî, which is defined as a servant who serves his master a drink in a goblet, became a profession with the Abbasids and then began to be seen in the Muslim Turkish States. It has been observed that the role of Sâkî, who started to gain a respected identity during the Turkish kings and was responsible for the education of the princes, was in a position very close to the sultan. Indeed, since Muhammad b. Qalawun was his teacher, and the emirs, who were called Nâsırîyye memâliki, were given the degree of regency in the central bureaucracy. The power and effectiveness of the role of Sâkî, who fought wars with the sultans and served as their guards, varied periodically. In this study, which we examined by examining the works of Egyptian historians that contain valuable information, it is revealed that the role of Sâkî was more prominent with their statesmanship than serving drinks.

Anahtar Kelimeler

Sâkî , Memâlik , Muhammed b. Kalavun , Memlük Devleti , Mısır.

Proje Numarası

-

Orta Çağ’da Sâkîlik: Memlükler Devleti Özelinde Bir İnceleme (648-923/1250-1517)

Öz

Bu araştırmanın amacı Memlükler özelinde siyasî ve askerî hayatta mühim rol oynayan sâkîlerin devletin muhtelif kademesindeki fonksiyonlarına tarihsel bir bakış açısı ile yaklaşmaktır. Sâkîlik, kadim dönemlerden beri meliklerin sarayı ve eşrafların evlerinde hizmet eden değerli mesleklerden biri olarak kabul edilmektedir. Kelime olarak efendisine kadeh içerisinde içki sunan hizmetçi olarak nitelendirilen sâkîlik, Abbâsîler ile meslek haline geldikten sonra Müslüman Türk Devletlerinde de görülmeye başlamıştır. Türk melikler döneminde muteber bir kimlik kazanmaya başlayan ve şehzadelerin eğitilmesinde sorumlu olan sâkîlerin hükümdara oldukça yakın bir konumda yer aldıkları gözlemlenmiştir. Nitekim Muhammed b. Kalavun’un kendi yetiştirmesi olduğu için Nâsırîyye memâliki olarak isimlendirilen emirlere merkezî bürokraside naiplik derecesi tevdi edilmiştir. Sultanlarla beraber savaşlarda bulunan ve onların muhafızlığını yapan sâkîlerin güçleri ve etkinlikleri dönemsel olarak farklılık göstermiştir. Mısırlı tarihçilerin kıymetli bilgiler ihtiva eden eserlerinin tetkiki yapılarak incelediğimiz bu çalışmada sâkîlerin içki sunmaktan daha ziyade devlet adamları vasıfları ile öne çıktıkları ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sâkî , Memâlik , Muhammed b. Kalavun , Memlük Devleti , Mısır.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s̱-s̱âmine. 4 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1414/1993.
• Aşûr, Said Abdülfettah. el-Cemü’l-Mısrî asri selâtinü’l-memalik. Kahire: Dâru’l-Nehdeti’l-Arabiyye, 1412/1992.
• Atik, Kayhan. “Türklerdeki Ikta Sisteminin Karşılaştırmalı Tarih Açısından Değerlendirilmesi.” Sosyal bilimler dergisi 5, no. 28, (2018): 176-183.
• Başa, Hasan. el-Fünunû’l-İslâmiyye ve’l-Vezaîf âla’l-Âsarî’l-Ârabiyye. (Kahire: Nehdetü’l-Mısr, 1385/1966).
• Bündârî, Kıvâmüddîn Ebû İbrâhîm. Kitâbü târîhi devleti Âli Selçûḳ, Kahire: Kütübi’l-Arabiyye, 1317/1900.
• Çıplak, Esra. “el-Melik en-Nâsır Ferec b. Berkuk Devri Memlûk Sultanlığı.” Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2005.
• Demirci, Mustafa. “İktâ,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000. 43-47.
• Göksu, Erkan. “Türkiye Selçuklularında Iktâ.” Türkiyat araştırmaları dergisi 26, no: 137 (2009): 137-154.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l miʾeti’s-sâmine. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1414/1993.
• İbn İyâs, Ebü’l-Berekât Muhammed. Bedâʾiʿu’z-zühûr fî vekāʾiʿi’d-dühûr, thk. Muhammed Mustafa. 5 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Dâru’l-Baz, Basım Tarihi Belirsiz.
• İbn Şâhin, Halîl ez-Zâhirî. Zübdetü keşfi’l-memâlik ve beyâni’t-turuk ve’l-mesâlik, thk. Bolis Ravis, Paris: Matbaatû’l-Cumhuriyye, 1311/1894.
• İbn Şeddâd, Ebû Abdillâh İzzüddîn. Târîhu’l-Meliki’z-Zâhir, thk. Ahmed Hatit, (Beyrut: Cem‘iyyetü’l-Musteşrîkin el-Almanya, 1403/1983), 337-338.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kāhire. 16 Cilt. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl, Fehîm Muhammed Şeltût. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1392/1972.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin. el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî baʿde’l-vâfî. 15 Citl. thk. Muhammed Emin, Saîd Abdülfettah Aşûr. Kahire: Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmetü lî’l-Kitâbi, 1406/1986.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin. ed-Delîlü’ş-şâfî ʿale’l-menheli’s-sâfî, 2 Cilt. thk. Fehîm Muhammed Şeltût. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1418/1998.
• İbnü’d-Devâdârî, Seyfüddîn. Abdillâh b. Aybek. Kenzü’d-dürer ve câmiʿu’l-ġurer. 9 Cilt. thk. Hans Robert. Kahire: Basım Yeri Belirsiz, 1379/1960.
• Îsâ, Muhammed. “Câmiu’l-Emir Kusun es-Sâkî”. Mecelletü’l-İlmiyye Külliyeti’l-Edeb 9, (1996), 255-291.
• İşpirli, Mehmet. “Hikr,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, 525-526.
• Kalkaşendî, Ebû’l-Abbâs Şihabüddîn. Sibhü’l-a‘şâ fî sinâ’ati’l-inşâ. 16 Cilt, Kahire: Matbâatü’l-Emirîyye, 1332/1914.
• Kallek, Cengiz. “Feddân,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 12. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995, 293-294.
• Köymen, Mehmet Altay. “Alp Arslan Zamanı Selçuklu Saray Teşkilâtı.” Tarih Araştırmaları dergisi 4, no. 6 (1966): 1-99.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn. el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi-(fî) zikri’l-hıtat ve’l-âsâr (el-hıtatü’l-Makrîziyye). Mısır: Matbaatu’n-Nil, 1325/1908.
• Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn. es-Sülûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk. 4 Cilt. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Mansûrî, Baybars. Muhtâru’l-Ahbâr. thk. Abdülhamid Salih Hamdân. Kahire: Dâru’l-Mısriyye, 1413/1993.
• Nüveyrî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn, Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1350/1931.
• Öngören, Reşat. “Sûfî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009, 471-472.
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011, 119-126.
• Özaydın, Abdülkerim. “Halîl b. Kalavûn,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997, 319-320.
• Özaydın, Abdülkerim. “Kütbiddin Hârizmşah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/484-485. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Özbek, Süleyman. Moğolları durduran Türk Sultan Baybars. Ankara: Berikan Yayınları, 2018.
• Özcan, Abdülkadir. “Haseki”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Cilt 16. İstanbul: TDV Yayınları, 1997, 368-369.
• Safedî, Ebû’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn. Aʿyânü’l-ʿasr ve aʿvânü’n-nasr. 6 Cilt. thk. Ali Ebû Zeyd. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1418/1998.
• Safedî, Ebû’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Ahmet Arnavut, Tedkî Mustafa. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Turâs el-Arab, 1420/2000.
• Sayrafî, Ali b. Dâvûd el-Cevherî. Nüzhetü’n-Nüfus ve’l-Ebdân fî’t-Tevârîh ez-Zaman, thk. Hasan Habeşî. 4. Cilt. Kahire: Matbaatû Dâru’l-Kütüb, 1390/1971.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. ed-Davʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-karni’t-tâsiʿ. 12 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• Selâvî, Semah Abdülmunim. “Vazifetü’s-Sâkî fî’l-Âsri’l-Memlükî.” el-Cemiyyetü’l-Mısrîyye lî’d-dirâseti’t-târîhiyye 1 (1432/2011): 59-102.
• Selîm, Mahmûd Rızk. Asru Selâtini’l-Memâlîk ve Nitâcühü’l-İlmî ve’l-Edebî, Kahire: Mektebetü’l- Adab el-Cemami, 1381/1962.
• Surûr, Mahmud Cemaleddin. Devletü benî Kalavun fî Mısr, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arab, Basım Tarihi Belirsiz. Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn. Muʿîdü’n-niʿam ve mübîdü’n-nikam, thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Ebû Zeyd Şelebî. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-Arab, 1367/1948.
• Tarhan, İbrâhim Ali. en-Nüzûmi’l-İktâiyye fî’ş-Şarkî’l-Evsat, Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Arab, 1388/1968.
• Yiğit, Fatma Akkuş. “Memlûklerde Evlilik Hazırlıkları.” Türkiyat Mecmuası 25, no. 1 (2012): 331-351.
• Yiğit, Fatma Akkuş. “Emir ve Devlet: Dımaşk Nâibi Emir Tengiz’in Hayatı.” Gazi Türkiyat 1, no. 14 (2014): 127-144.
• Yiğit, Ridvan. “Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde Mısır’da Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat.” Doktora tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2018.
• Zekî, Abdurrahman. Mevsûatu medinetü’l-Kahire fî elf am. Kahire: Mektebetü’l-Encele el-Mısriyye, 1389/1969.
• Zengin, Murat. “Melikü’l-Eşref Âlâeddin Küçük Ali Dönemi Memlûk Türk Devleti Tarihi (6 Ağustos 1341-10 Ocak 1342).” Turkish Studies 13, no. 8 (2018): 217-230.