İlhanlı Devleti’nde Yahudilerin Durumu (1256-1335)

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 4, 1031 - 1053

Fırat Umanç

https://doi.org/10.9737/historystudies.1621377

Öz

İran’daki varlıkları MÖ VIII. yüzyıla kadar uzanan Yahudiler, İlhanlı hâkimiyeti döneminde bölgede yaşayan en eski topluluklarından biriydi. Gayrimüslim İlhanlı hükümdarları, ataları gibi hiçbir ırkı “inançlı” veya “inançsız” şeklinde ayrıştırmaksızın Yahudilere de aynı muameleyi göstermişlerdi. Ancak İslâm’ı yeni bir din olarak kabul eden Ahmed Teküder, ülkedeki gayrimüslimlerin dinî, sosyal ve ekonomik özgürlüklerini kısıtlayacak birtakım kararlar aldı. Buna karşın koyu bir Budist olarak İlhanlı tahtına geçen Argun, Yahudi yanlısı bir politika izledi ve Yahudi tabip Sa‘du’d-devle’yi vezîrlik görevine getirdi. Sa‘du’d-devle’nin iki yıllık vezîrliği devrinde ülkedeki Yahudiler, İlhanlı tarihindeki en parlak dönemlerini yaşadı. Müslüman İlhanlı hükümdarlarından Gazan ve Ölceytü devirlerinde ise Yahudiler, diğer gayrimüslim zümreler gibi bu hükümdarların çeşitli politikalarıyla karşı karşıya kaldı. Bu araştırmanın asıl amacı, Yahudilerin İlhanlı devlet idaresindeki faaliyetlerini ve ülkede yaşayan bir halk olarak İlhanlı hükümdarları tarafından nasıl bir muamele gördüklerini, devrin ana kaynakları ışığında ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

İlhanlılar , Yahudiler , Müslümanlar , Sa‘du’d-devle , Reşîdu’d-dîn Fazlullâh

The Status of Jews in the Ilkhanid State (1256-1335)

Öz

The Jews, whose presence in Iran dates back to the 8th century BCE, were one of the oldest communities residing in the region under Ilkhanid rule. The non-Muslim rulers of the Ilkhanid, like their ancestors, did not distinguish any groups as “faithful” or “faithless”, and extended the same treatment to the Jews. However Ahmad Tegüder, who adopted Islām as a new religion, implemented several policies that restricted the religious, social, and economic freedoms of non-Muslims in the country. In contrast, Arghun, a staunch Buddhist who ascended the Ilkhanid throne, pursued a pro-Jewish policy and appointed Sa’d al-Dawla, a Jewish physician, as vizier. During Sa’d al-Dawla’s two-year tenure as vizier, the Jews in the Ilkhanid experienced their most prosperous period in the state’s history. Under the Muslim Ilkhanid rulers, Ghazan and Öljeitü, the Jews, like other non-Muslim groups, encountered various policies implemented by these rulers. The primary aim of this study is to examine the activities of Jews in the administrative apparatus of the Ilkhanid and to explore how they were treated by the Ilkhanid rulers as a community living within the state, based on contemporary primary sources.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanids , Jews , Muslims , Sa’d al-Dawla , Rashīd al-Dīn Fazlullāh

Kaynakça

• 1. Ana Kaynaklar
• ‘Abdullâh-i Kâşânî, Cemâlu’d-dîn Ebu’l-Kâsım ‘Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Tâhir. Târîh-i Olcâytû. Neşreden Mehîn Hamblî, Tahran: İntişârât-i ‘İlmî ve Ferhengî, 1348/1969.
• Abû’l-Farac, Gregory (Bar Hebraeus). Abu’l-Farac Tarihi. Cilt 2. Çeviren Ömer Riza Doğrul, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Aknerli Grigor. Okçu Milletin Tarihi. Çeviren Hrant D. Andreasyan, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2012.
• Aksarâyî, Kerîmu’d-dîn Mahmûd b. Muhammed. Musâmeretu’l-ahbâr ve musâyeretu’l-ahyâr. Neşreden Osman Turan, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Benâketî, Fahru’d-dîn Ebû Suleymân Dâvûd b. Muhammed. Târîh-i Benâketî (Ravzat ûlî’l-elbâb fî ma‘rifeti’t-tevârîh ve’l-ensâb). Neşreden Ca‘fer Şi‘âr, Tahran: İntişârât-i Dânişgâh-i Tehrân, 1378/2000.
• Cuveynî, ‘Alâ’u’d-dîn ‘Atâ-Melik. Târîh-i Cihân-guşâ. Cilt 3. Ber-esâs-i nüsha-yi ‘Allâme Muhammed-i Kazvînî, be-ihtimâm-i Ahmed Hâtemî, Tahran: ‘İlim, 1395/2016; Çeviren Mürsel Öztürk, Tarih-i Cihan-güşa. Ankara: TTK Yayınları, 2013.
• Cuzcânî, Minhâc Sirâc. Tabâkât-i Nâsirî. Cilt 2. Neşreden ‘Abdu’l-Hayy Habîbî, Tahran: Esâtîr, 1389/2010.
• el-Ejderî, Nûru’d-dîn b. Şemsu’d-dîn Muhammed. Gâzân-nâme-yi manzûm (ez-karn-i Heştom-i Hicrî). Neşreden Mahmûd Mudebbirî, Tahran: İntişârât-i Doktor Mahmûd Afşâr, 1381/2002.
• el-Hilâlî, ‘Alî b. Huseyn b. ‘Alî el-Müştehir bi-‘Alâ’ el-Kazvînî. Menâhicu’t-tâlibîn fî ma‘ârifi’s-sâlihîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 3467.
• es-Seyyid Mehdî-yi Kazvînî. el-Mezâr. Neşreden Cevdet Kazvînî, Beyrût: 1426/2005.
• Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. Nuzhetu’l-kulûb. Neşreden G. Le Strange, London-Leiden: Brill, 1915.
• Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî. Târîh-i guzîde. Neşreden ‘Abdu’l-Huseyn Nevâ’î, (Tahran: 1364/1985; Türkçe Çeviri Mürsel Öztürk, Târih-i güzide. Ankara: TTK Yayınları, 2018.
• Hândmîr, Giyâsu’d-dîn b. Husâmu’d-dîn. Destûru’l-vuzerâ’. Neşreden Sa‘îd Nefîsî, Tahran: İkbâl, 1355/1976.
• Hândmîr, Giyâsu’d-dîn b. Husâmu’d-dîn. Habîbu’s-siyer. Cilt 3. Neşreden Muhammed Debîr Siyâkî, Tahran: Hayyâm, 1380/2001.
• Hândmîr, Giyâsu’d-dîn b. Husâmu’d-dîn. Hulâsatu’l-ahbâr fî beyâni ahvâli’l-âhyâr. Neşreden Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran: Merkez-i Dȃ’iretu’l-Ma‘ȃrif-i Bozorg-i İslȃmî, 1399/2020.
• İbnu’l-Fakīh, Ahmed b. Muhammed. Kitâbu’l-Buldân. Farsçaya Çeviren Muhammed Rızâ Hakîmî, Tahran: Bünyâd-i Ferheng-i İrân, 1379/2000.
• İbnu’l-Fuvatî, Kemâlu’d-dîn ‘Abdu’r-Rezzâk b. Ahmed. el-Hevâdisu’l-câmi‘a ve’l-tecâribu’n-nâfi‘a fî’l-mi’atu’s-sâbi‘a. Neşreden Muhammed Rizâ eş-Şebîbî ve Mustafâ Cevâd, Bağdâd: 1351/1932.
• İbnu’l-İbrî. Târîhu Muhtasari’d-düvel. Çeviren Şerafeddin Yaltkaya, Ankara: TTK Yayınları, 2011.
• Korykoslu Hayton. Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı. Latinceden Çeviren ve Notlandıran Altay Tayfun Özcan, İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Mar‘aşî, Zahîru’d-dîn b. Nasîru’d-dîn. Târîh-i Tâberistân u Rûyân u Mâzenderân. Neşreden ‘Abbâs Şâyân, Tahran: İntişârât-i Esâtîr, 1395/2016.
• Matthaeus Parisiensis. Chronica Maiora. Cilt 4. Editor Henry Richards Luard, London: Longman, 1877.
• Mîrhând, Mîr Muhammed b. Seyyid Burhânu’d-dîn Hândşâh. Ravzatu’s-safâ fî sîreti’l-enbiyâ ve’l-mulûk ve’l-hulefâ. Cilt 5. Tahran: Müessese-i Hayyâm ve İntişârât-i Pîrûz, 1339/1960.
• Mu‘înu’d-dîn-i Natanzî. Muntehabu’t-tevârîh-i Mu‘înî (Anonîm-i İskender). Neşreden Jean Aubin, Tahran: Çâphâne-yi Haydarî, 1336/1957.
• Müverrih Kiragos. Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar. Çeviren Gürsoy Solmaz, Ankara: Elips, 2009.
• Nâsiru’d-dîn-i Tûsî. Zîc-i İlhânî. Paris: Bibliothèque Nationale, Persan 163.
• Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri: Tudela’lı Benjamin ve Ratisbon’lu Petachia. Çeviren Nuh Arslantaş, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2009.
• el-‘Omerî, Şihâbu’d-dîn b. Fazlullâh. Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım (Mesâliku’l-ebsâr). Çeviren D. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. Câmi‘u’t-tevârîh, kısmet-i İsmâ‘îlîyân ve Nizâriyân ve Dâ‘îyân ve Refikân. Neşreden Muhammed Takî Dânişpejûh ve Muhammed Müderrisî, Tahran: İntişârât-i ‘İlmî ve Ferhengî, 1393/2014.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. Câmi‘u’t-tevârîh. Cilt 2. Neşreden Muhammed Rûşen ve Mustafâ Mûsevî, Tahran: Neşr-i Alborz, 1373/1994.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. Târîh-i mubârek-i Gâzânî. Neşreden Karl Jahn, Âbâdân: İntişârât-i Porseş, 1388/2009.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. Tevzihât-i Reşîdî. Cilt 1-2. Neşreden Hâşim Receb-zâde, Tahran: Mîrâs-i Mektûb, 1394/2015.
• Vassâf, Şihâbu’d-dîn ‘Abdullâh b. Fazlullâh Kâtib-i Şîrâzî. Tecziyetu’l-emsâr ve tezciyetu’l-a‘sâr (Târîh-i Vassâf). Yayınlayan Muhammed Mehdî İsfahȃnî, Tahran: 1338/1959.
• Yahyâ b. ‘Abdu’l-Latîf-i Kazvînî. Lubbu’t-tevârîh. Neşreden Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran: İntişârât-i Encumen-i Âsâr u Mafâher-i Ferhengî, 1386/2007.
• el-Yûnînî, Kutbu’d-dîn Mûsâ b. Muhammed. Zeylu Mir’âtu’z-zamân, Cilt 4. Kahire: 1413/1992.,
• ‘A. Destgîb. Hucûm-i ordû-yi Mogûl be-İrân. Tahran: ‘İlim, 1367/1988.
• ‘Abbâs İkbâl. Târîh-i Mogûl. Tahran: İntişârât-i Sepehrâdap, 1389/2010.
• ‘Alî Kaynejâd ve Azita Belali Oskui, Bâzâfrînî-yi Rab‘-i Reşîdî ber-esâs-i mutûn-i târîhî. Tahran: Tercûme ve Neşr-i Âsâr-i Hunerî, 1390/2011.
• ʻAbbȃs Zeryȃb-i Hoyî, “Se nokta derbâre-yi Reşîdu’d-dîn Fazlullâh”. Mecmû‘a-yi hitâbehâ-yi tahkîkî derbâre-yi Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî, 123-135. Tahran: 1350/1971.
• Akkuş, Mustafa. Moğollarda Din ve Siyaset: İlhanlı Hanlarının Dini Kişiliği ve Uygulamaları. İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2020.
• Alinge, Curt. Moğol Kanunları. Çeviren C. Üçok, Ankara: Sevinç Matbaası, 1967.
• Allouche, Adel. “Tegüder’in Kalavun’a Ültimatomu”. Çeviren Mustafa Uyar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 46, no. 1 (2006), 243-254.
• Amanat, Mehrdad. Jewish Identities in Iran. London: I.B.Tauris, 2011.
• Amitai-Preiss, Reuven. “Sufis and Shamans: Some Remarks on the Islamization of the Mongols in the Ilkhanate”. JESHO 42, no. 1 (1999): 27-46.
• Amitai-Preiss, Reuven. “The Conversion of Tegüder Ahmad to Islam”. JSAI 25, (2001): 15-43.
• Arnold, Thomas W. The Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith. London: Constable & Company Ltd., 1913.
• Arslantaş, Nuh. “Abbasîler ve Fatımîler Döneminde Yahudiler (132-656/750-1258)”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
• Aubin, Jean. Emirs Mongols et Vizirs Persans dans les Remous de l'Acculturation. Paris: Peeters Press, 1995.
• Aylar, Mustafa. “İlhanlılar Döneminde Bağdad (1258-1335)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2018.
• Barthold, V. V. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. Hazırlayan H. Dursun Yıldız, İstanbul: Kronik Kitap, 2017.
• Bausani, A. “Religion under the Mongols”. The Cambridge History of Iran, V, The Saljuq and Mongol Periods, Editor J. A. Boyle, 538-549. Cambridge: Cambridge University Press, 1968.
• Behzâd Kâsımî ve Renâ Kâsımî. “Vaz‘iyyet-i siyâsî - ictimâ‘î-yi Yahûdiyân-i İrân der-dovre-yi İlhânân”. Târîh Pejûhî 59, (1393/2014): 1-22.
• Blois, L. de and R. J. van der Spek. An Introduction to the Ancient World. New York: Routledge, 2008.
• Brack, Jonathan. “A Jewish Vizier and his Shīʿī Manifesto: Jews, Shīʿīs, and the Politicization of Confessional Identities in Mongol-ruled Iraq and Iran (13th to 14th centuries)”. Der Islam 96, no. 2 (2019): 374–403.
• Brack, Jonathan. “Chinggisid pluralism and religious competition: Buddhists, Muslims, and the question of violence and sovereignty in Ilkhanid Iran”. Modern Asian Studies 56, (2022): 815–839.
• Bradley, Mark. Iran and Christianity: Historical Identity and Present Relevance. New York: 2008.
• Cho, Wonhee. “Beyond Tolerance: The Mongols’ Religious Policies in Yuan-dynasty China and Il-khanate Iran, 1200-1368”. Doktora Tezi, Yale University, 2014.
• Danuu, Ankhbayar. “İlhanlı Devleti’nde Vezâret”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
• Erdem, İlhan. “Olcaytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasal-Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu’ya Etkileri”. Tarih Araştırmaları Dergisi 20, no. 31 (2000): 1-36.
• Erkal, Mehmet. “Cizye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi Cilt 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 42-45.
• Fischel, Walter J. “Azarbaijan in Jewish History”. Proceedings of the American Academy for Jewish Research 22, (1953): 1-21.
• Fischel, Walter J. Jews in the Economic and Political Life of the Islam. London: 1937.
• Gil, Moshe. Jews in Islamic Countries in the Middle Ages. Trans. David Strassler, Leiden-Boston: Brill, 2004.
• Gilli-Elewy, Hend. Bagdad nach dem Sturz des Kalifats: die Geschichte einer Provinz unter ilhänischer Herrschaft (656-735/1258-1335). Berlin: Schwarz, 2000.
• Goode, Alexander D. “The Exilarchate in the Eastern Caliphate, 637-1258”. The Jewish Quarterly Review 31, no. 2 (1940): 149-169.
• Grayson, Jennifer Rachel. “Jews in the Political Life of Abbasid Baghdad, 908-1258”. Doktora Tezi, Johns Hopkins University, 2017.
• Grousset, René. Bozkır İmparatorluğu: Attila-Cengiz Han-Timur. Çeviren Reşat Uzmen, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1980.
• Günaltay, M. Şemseddin. “Türk Tarihinin Ana Kaynaklarından Camiüttevarih ve Fazlullah Reşidüddin”. Belleten 1, no. 1 (1937): 165-179.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yahudilik”, Diyanet İslam Ansiklopedisi Cilt 43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 187-197.
• Habîb Leviy. Târîh-i Yahûd-i İrân. Cilt 3. Tahran: 1339/1960.
• Hâdî Hâşimiyân. Kitâbşinâsî-yi Rab‘-i Reşîdî ve Reşîdu’d-dîn Fazlullâh. Tebrîz: 1384/2005.
• Hâşim Receb-zâde. Âyîn-i kişverdârî der-‘ahd-i vezâret-i Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî. Tahran: 2535/1976.
• Hâşim Receb-zâde. Hâce Reşîdu’d-dîn Fazlullâh. Tahran: Defter-i Pejûheşhâ-yi Ferhengî 1392/2013.
• Howorth, Henry H. History of the Mongols: From the 9th to the 19th Century, The Mongols of Persia. Cilt 3. London: 1888.
• Huseyn Sultânzâde, Târîh-i medâris-i İrân: Ez-‘ahd-i bâstân tâ-te’sis-i dâru’l-funûn. Tahran: İntişârât-i Âgâh, 1364/1985.
• İbrâhîm Teymûrî. İmparâtûrî-yi Mogûl ve İrân: Dovrân-i fermân-revâ’î-yi Cengîz Hân ve câneşînân-i û. Tahran: 1377/1999.
• Jackson, Peter. “Mongol Khans and Religious Allegiance: The Problems Confronting a Minister-Historian in Ilkhanid Iran”. Iran 47, (2009): 109-122.
• Jahn, Karl. “Cihan Tarihçisi Olarak Reşîdüddin”. İTED 3, no. 3-4 (1966): 227-236
• Jahn, Karl. “Kamālashraī - Rashaīd al-Daīn’s “Life and Teaching of Buddha” a Source for the Buddhism of the Mongol Period”. CAJ 2, n. 2 (1956): 81-128.
• al-Jamil, Tariq. “Cooperation and Contestation in Medieval Baghdad (656/1258‒786/1384): relationships between Shīʿī and Sunnī scholars in the Madīnat al-Salām”. Doktora Tezi, Princeton University, 2004.
• Kâmil Mustafâ eş-Şîbî. Teşeyyu‘ ve tasavvuf: Tâ-âgâz-i sed-i devâzdehom-i hicrî. Farsçaya Çeviren ‘A. Z. Karâgozlû, Tahran: 1396/2017.
• Kanat, Cüneyt. “İlhanlı Hükümdarı Teküdar’ın Müslümanlığı Kabulü ve Bunun Memlûk Devleti’ndeki Yankıları”. Türklük Araştırmaları Dergisi 12, (2002), 233-247.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Giyâr”, Diyanet İslam Ansiklopedisi Cilt 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996, 59.
• Kurt, Ali Osman. “Yahudilik’te Koşer ve Koşer Ekonomisi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14, no. 2 (2010): 103-149.
• Lutfullâh Hunerfar. İsfahân. Tahran: İntîşârât-i ‘ilmî-yi Ferhengî, 1386/2007.
• Ma‘sûme Ma‘denken. Be-yâsâ resîdegân der-‘asr-i İlhânî. Tahran: Neşriyye-yi Dâneşgâhî, 1375/1996.
• Mehdî Kebkî. “Mesîhiyyet der-‘asr-i İlhânî”. Dîn u mezheb der-‘ahd-i İlhânî, Editor Mes‘ûd Feryâmeniş, 73-86. Tahran: 1396/2017.
• Melville, Charles. “Pādshāh-i Islām: The Conversion of Sultān Mahmūd Ghāzān Khān”. Pembroke Papers, I, Persian and Islamic Studies In honour of P. W. Avery, Editor Charles Melville, 159-177. Cambridge: 1990.
• Menûçehr Murtazavî. Mesâ’il-i ‘ahd-i İlhânân. Tahran: İntişârât-i Doktor Mahmûd Afşâr, 1397/2018.
• Meri, Josef W. The Cult of Saints among Muslims and Jews in Medieval Syria. Oxford: 2002.
• Mes‘ûd Feryâmeniş. “Âyîn-i Bûdâ der-derbâr-i İlhânî”. Dîn u mezheb der-‘ahd-i İlhânî, Editor Mes‘ûd Feryâmeniş, 33-61. Tahran: 1396/2017.
• Milâni, Hüseyin Peyrovi. “Ebû Said Bahadır Han (1317-1335)”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1971.
• Morgan, D. “Rashid al-Din Tabib”, EI2, Cilt 8. (1995), 443.
• Muhammed-i Kazvînî. “Derbâre-yi Reşîdu’d-dîn Fazlullâh”. Makâlât-i ‘Allâme-yi Kazvînî, Yayınlayan ‘Abdu’l-Kerîm Corbezedâr. Tahran: 1363/1984, 3: 750-759.
• Özdemir, H. Ahmet. Moğol İstilâsı: Cengiz ve Hûlâgû Dönemleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Özen, Firdevs. İlhanlı Devleti’nin Dağılışı ve Halefi Olan Devletler (1335-1350). Ankara: Berikan Yayınevi, 2022.
• Özen, Firdevs. “İlhanlı Devleti’nin Son Veziri: Hoca Gıyâseddîn Muhammed Reşîdî ve Dönemi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 61, (2024): 65-82.
• Özgüdenli, Osman G. “Bir İlhanlı Şehir Modeli: Rab‘-i Reşîdî’de Meslekler, Görevliler ve Ücretler”. Osmanlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Esnaf ve Ekonomi Semineri I. 105-126. İstanbul: Globus Dünya Basımevi, 2003.
• Özgüdenli, Osman G. “Reşîdüddin Fazlullâh-ı Hemedânî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi Cilt 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, 19-21.
• Özgüdenli, Osman G. Moğol İranında Gelenek ve Değişim: Gâzân Han ve Reformları (1295-1304). İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
• Pai-nan Rashid Wu. Sukût-i Bağdâd ve hukmrevâ’î-yi Mogûlân der-‘Irâk, (Miyân-i sâlhâ-yi 1258 ve 1335 mîlâdî). Farsçaya Çeviren Esedullâh Âzâd, Meşhed: 1368/1989.
• Perlmann, M. “G̲h̲iyār”, The Encyclopaedia of Islam, New Edition. Cilt 2. Leiden: E.J. Brill, 1991, 1075-1076.
• Petrushevsky, Ilya Pavlovich. “The Socio-Economic Condition of Iran under the Il-Khāns”. The Cambridge History of Iran, V, The Saljuq and Mongol Periods, Editor J. A. Boyle, 483-537. Cambridge: 1968.
• Petrushevsky, Ilya Pavlovich. Keşâverzî ve munâsebât-i arzî der-İrân-i ‘ahd-i Mogûl. Cilt 2, Farsçaya Çeviren Kerîm Keşâverz, Tahran: 1344/1965.
• Pfeiffer, Judith. “Conversion to Islam among the Ilkhans in Muslim Narrative Traditions: The Case of Ahmad Tegüder”. Doktora Tezi, The University of Chicago, 2003.
• Pfeiffer, Judith. “Reflections on a ‘Double Rapprochemen’: Conversion to Islam Among the Mongol Elite During the Early Ilkhanate”. Beyond the Legacy of Genghis Khan, Editor Linda Komaroff, 369-389. Leiden: 2006.
• Prazniak, Roxann. “Ilkhanid Buddhism: Traces of a Passage in Eurasian History”. Comparative Studies in Society and History 56, no. 3 (2014): 650-680.
• Sa‘îd Vefâyî. “Dîn-i Yehûd der-‘ahd-i İlhânî”. Dîn u mezheb der-‘ahd-i İlhânî, Editor Mes‘ûd Feryâmeniş, 63-71. Tahran: 1396/2017.
• Sanasarian, Eliz. “Babi‐bahais, Christians, and Jews in Ira”. Iranian Studies 31, no. 3-4 (1998): 614-624.
• Shterenshis, Michael. Tamerlane and the Jews. New York: Routledge, 2002.
• Spuler, Bertold. İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350. Çeviren Cemal Köprülü, Ankara: TTK Yayınları, 2011.
• Stern, Ephraim. “The Persian Empire and the Political and Social History of Palestine in the PersianPeriod”. The Cambridge History of Judaism, Editor W. D. Davies and Louis Finkelstein, 1: 70-87. Cambridge: Cambridge University Press, 1984.
• Şahin, Hanifi. “Câmiu‘t-Tevârih’e Göre Gâzân Hân’ın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı Toplumuna Yansımaları”. Bilig 73, (2015): 207-230.
• Şîrîn Beyânî. Dîn u devlet der-İrân-i ‘ahd-i Mogûl. Cilt 2. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1389/2010.
• Togan, Zeki Velidi. “The Composition of the History of the Mongols by Rashîd al-Dîn”. CAJ 7, no. 1 (1962): 60-72. Togan, Zeki Velidi. Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Yayınları, 1981.
• Umanç, Fırat. “İlhanlı Hükümdarı Sultan Olcâytû’nun İslâm’ı Kabulü: Kendi Tercihi mi? Zevcesinin Telkini mi? Ağabeyi Gâzân’ın Etkisi mi?”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 8, (2023): 86-95.
• Umanç, Fırat. “Sultan Olcâytû Muhammed’in Dinî ve Fikrî Dünyası (1304-1316)”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2023.
• Uyar, Mustafa. “Buqa Chīngsāng: Protagonist of Qubilai Khan’s Unsuccessful Coup Attempt Against the Hülegüid Dynasty”. Belleten 81, no. 291 (2017), 373-386.
• Uyar, Mustafa. “İlhanlı Devletinde Yahudi Bir Vezir: Sad’düddevle”, Tarih Araştırmaları Dergisi 22, no. 33 (2003), 125-142.
• Uyar, Mustafa. “İlhanlı Hükümdarlarının İslâm’a Girmesinde Rol Alan Türk Sûfîleri: İlhan Tegüder ve Gazan Han Devirleri”. Belleten 76, no. 275 (2012): 7-30.
• Uyar, Mustafa. “Moğol Hanlarının Müslümanlaşması”. Cengiz Han ve Mirası, Editör Cem Korkut ve Mürsel Doğrul, 133-148. Ankara: 2021.
• Veliyyullah Kahremânî Asl. “Dîn u mezheb der-İrân ‘asr-i İlhânân”. Târîh Pejûhî 32, no. 33 (1386/2007): 37-54.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Zünnar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi Cilt 44. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013, 572-574.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbâsîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi Cilt 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, 31-48.