COMPARATIVE GEOMORPHOMETRIC ANALYSIS OF TAHTAKÖPRÜ AND ZILLI STREAMS BASINS

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 50, 201 - 225, 30.12.2022

Reşat Geçen , Kübra Balcı

Öz

Calculating the digital characteristics of a certain area on the earth helps to understand the formation and development process in the past, the factors that have been effective in shaping it, and the power of these factors. The possibilities provided by Geographic Information Systems (GIS) make it easy and quickly to calculate the morphological features of a field numerically, and GIS has been used in many different study areas recently. In this study, the geomorphometric characteristics of the two adjacent basins located on different slopes of the Amanos Mountains have been calculated and the results have been compared. Based on the results obtained, it is aimed to reveal the similarities or differences in the tectonic and morphological development on the two slopes of the Amanos Mountains.
In the study, topography and hydrography maps with scale of 1/25000, geology maps with scale of 1/100000 have been obtained from the relevant institutions, transferred to GIS environment and used as raw data. According to the purpose of the study, the raw data have been organized and the required data have been digitized in separate layers. After the preparation of the data, Linear, Areal and Relief geomorphometric indices relevant for the purpose have been determined and applied to two river basins, both basins have been evaluated specifically and the results have been compared.
The results obtained in the study have showed values close to each other in both basins. The values obtained by geomorphometric analyzes show that both basins are in the mature stages. In terms of tectonics, it has been determined that there is an uplift movement in the study area and therefore rejuvenation is observed in both basins. In addition, in the context of the comparison of two different slopes for this part of the Amanos Mountains (the northern part of the Southern Amanos Mountains), it has been concluded that the factors that are effective in tectonic and morphological formation and development show similarities and therefore a symmetrical situation.

Anahtar Kelimeler

Geomorphometric Indices, Geographic Information Systems, Amanos Mountains, Zilli Stream Basin, Tahtaköprü Stream Basin

TAHTAKÖPRÜ VE ZİLLİ ÇAYLARI HAVZALARININ KARŞILAŞTIRMALI JEOMORFOMETRİK ANALİZİ

Öz

Yeryüzünde belli bir sahanın sahip olduğu sayısal özellikleri hesaplamak, geçmişteki oluşum ve gelişim sürecini, şekillendirilmesinde etkili olan faktörleri ve bu faktörlerin gücünü anlamaya yardımcı olmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin (CBS) sağlamış olduğu olanaklar sayesinde bir sahanın morfolojik özellikleri sayısal olarak kolay ve hızlı bir şekilde hesaplanabilmekte ve son dönemlerde birçok farklı çalışma alanlarında kullanılabilmektedir. Bu çalışmada Amanos dağlarının farklı yamaçlarında yer alan komşu iki havzanın jeomorfometrik özellikleri hesaplanarak sonuçlar karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlardan hareketle, Amanos dağlarının iki yamacında tektonik ve morfolojik gelişimdeki benzerlik ya da farklılıkların ortaya koyulması amaçlanmıştır.
Çalışmada 1/25000 ölçekli topoğrafya ve hidroğrafya paftaları, 1/100000 ölçekli jeoloji paftaları ilgili kurumlardan temin edilmiş, CBS ortamına aktarılarak ham veri olarak kullanılmıştır. Çalışmanın amacına göre ham veriler düzenlenmiş ve ihtiyaç duyulan veriler ayrı katmanlar halinde çizilerek oluşturulmuştur. Verilerin hazırlanmasından sonra amaca uygun Çizgisel, Alansal ve Yüzeysel jeomorfometrik indisler belirlenerek iki akarsu havzasına uygulanmış, her iki havza özelinde değerlendirmeler yapılmış ve sonuçlar karşılaştırılmıştır.
Çalışmada elde edilen sonuçlar her iki havzada birbirine yakın değerler göstermiştir. Jeomorfometrik analizler ile elde edilen değerler her iki havzanın da olgunluk döneminde olduğunu göstermektedir. Tektonik açıdan ise çalışma sahasında topyekün bir yükselme hareketinin olduğu ve dolayısıyla her iki havzada da gençleşmenin görüldüğü tespit edilmiştir. Ayrıca Amanos dağlarının bu kesimi (Güney Amanos dağlarının kuzey bölümü) için farklı iki yamacın karşılaştırılması bağlamında, tektonik ve morfolojik oluşum ve gelişimde etkili olan faktörlerin benzerlik gösterdiği ve dolayısıyla simetrik bir durum olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Jeomorfometrik İndisler, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Amanos Dağları, Zilli Çayı Havzası, Tahtaköprü Çayı Havzası

Kaynakça

• Aydın, S. & Tuncer, K. (2021). Bozdağ’da (Denizli) dolinlerin morfometrik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (78), 33-48.
• Baker, V. R., Kochel, R. C., & Patton, P. C., (1988). Flood geomorphology. In Flood geomorphology. Wiley-Interscience.
• Biswas, S., Sudhakar, S. & Desai, V.R. (1999). Prioritisation of Subwatersheds Based on Morphometric Analysis of Drainage Basin: A Remote Sensing and GIS Approach. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, Vol. 27, No.3, p. 155-166. 5. Carlston, C.W.,
• Chorley, R. J. (1957). Climate And Morphometry. The Journal Of Geology, 65(6), 627–638.
• Cürebal, İ. & Erginal, A.E. (2007). Mıhlı Çayı Havzasının Jeomorfolojik Özelliklerinin Jeomorfik İndislerle Analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C: 6, S: 19, s. 126-135.
• Elbaşı, E. & Özdemir, H. (2018). Marmara Denizi Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi. Coğrafya Dergisi, S: 36, s. 63-84.
• Erginal, A. E. & Cürebal, İ. (2007). Soldere Havzasının jeomorfolojik özelliklerine morfometrik yaklaşım: Jeomorfik indisler ile bir uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 203–210.
• Geçen, R. & Ölmez, İ., (2017). Beyazçay Havzasının (Hatay). Jeomorfometrik Analizler İle Değerlendirilmesi. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozumu Bildiriler Kitabı, 12-14 Ekim, S: 212-221, Elazığ.
• Geçen, R., Toprak, V. & Tonbul, S. (2018). Doğu Karadeniz Dağlarında Buzul Gölleri, Dağılışı ve Morfometrik Özellikleri. TÜCAUM, 30, 3-6.
• Horton, R. E., (1932). Drainage basin characteristics. American Geophysics Union, 13(1), 350–361.
• Horton, R.E., (1945). Erosional development of stream and their drainage basin. Hydrogeological approach to quantitative morphology, Bulleting of Geological Society of America, 56: 275-361.
• Hoşgören, Y., (2011). Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü. Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Karabulut, M., Küçükönder M. & Topuz, M., (2013). Alata (Erdemli) Deresi’nin jeomorfometrik analizi. A. Demirci & Y. Arı (Ed.), Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi bildiriler kitabı içinde (s. 450–459). İstanbul: Coğrafyacılar Derneği.
• Karataş, A., (2017) Karasu Çayı Havzasının Hidrorafik Planlaması. Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Karataş, A. & Kokrmaz H., (2012). Hatay İlinin Su Potansiyeli ve Sürdürülebilir Yönetimi. Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, No:40, Antakya.
• Keller, E.A. & Pinter, N., (2002). Active Tectonics Earthquakes, Uplift, and Landscape, Second Edition, Prentice Hall, New Jersey.
• Mahadevaswamy, G., Nagaraju, D., Siddalingamurthy, S., Lakshmamma, Mohammad, S. I., Nagesh, P. C. & Krishna, R., (2011) Morpometric Analysis of Nanjangud Taluk, Mysore District, Karnataka, India, Using GIS Techniques, International Journal of Geomatics and Geosciences, 1 (4), 721-734.
• Melton, M., (1957). An analysis of the relation among elements of climate, surface properties and geomorphology. New York, NY: Columbia University, Department Of Geology.
• Miller, V. C., (1953), A quantitative geomorphic study of drainage basin characteristics in the Clinch Mountain area, Virginia and Tennessee, Technical Report no: 3, Department of Geology, Columbia University, New York, USA.
• NIH, (1998). Representative Basin Studies: Morphometric Analysis of Suddagedda Basin, Andhra Paradesh, National Institute of Hyrology, Jal Vigyan Bhavan, Roorke-India.
• Özdemir, H. (2011). Havza morfometrisi ve taşkınlar. D. Ekinci (Ed.), Fiziki coğrafya araştırmaları: Sistematik ve bölgesel içinde (s. 507– 526). İstanbul
• Öztürk, B. & Erginal, A.E. (2008). Bayramdere Havzasında (Biga Yarımadası, Çanakkale) Havza Gelişiminin Morfometrik Analizler ve Jeomorfik İndislerle İncelenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, S:50, s. 61-68, İstanbul.
• Öztürk, M. Z., Şimşek, M. & Utlu, M., (2021). Anadolu’nun sirk gölleri. Türk Coğrafya Dergisi, (78), 49-60.
• Pike, R.J., (2000). Geomorphometry — diversity in quantitative surface analysis. Progress in Physical Geography 24 (1), 1–20.
• Reddy, G. P. O., Maji, A. K. & Gajbhiye, K. S., (2004) Drainage Morphometry and its Influence on Landform Characteristics in A Basaltic Terrain, Central India – A Remote Sensing and GIS Approach, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation 6 (2004) 1–16.
• Sarp, G., Gecen, R., Toprak, V. & Duzgun, S., (2011). Morphotectonic properties of Yenicaga basin area in Turkey. In 34th International symposium on remote sensing of environment (ISRSE34) (pp. 10-15).
• Schumm, S. A., (1956). The Evolution of Drainage Systems and Slopes in Bad Lands at Perth, Amboi, New Jersey. Geol. Soc. Ame. Bull. 67 (5), pp. 597-646.
• Strahler, A.N., (1952). Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Bulletin of the Geological Society of Amerika, 63(11):1117-1142.
• Strahler, A.N., (1957). Quantitative analysis of American Geomorphology Transactions. American Geophysical Union, 38: 913-920.
• Şahin, K. & Bağcı, H.R., (2016), CBS ve UA teknikleriyle Türkiye’nin başlıca deltalarının morfometrik özelliklerinin değerlendirilmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 42, Sayfa: 984-990.
• Şimşek, M., Öztürk, M. Z., Doğan, U. & Utlu, M., (2021). Toros polyelerinin morfometrik özellikleri. Coğrafya Dergisi, (42), 101-119.
• Usun, Ç. F. & Geçen, R., (2018). Uluslararası sular kapsamında Hatay ili hidropolitiği. Journal of International Social Research, 11(61).
• Verstappen, H. T. (1983). Applied geomorphology: Geomorphological surveys for environmental development. New York, NY: Elsevier Science.
• Yılmaz, Y., (1984). Amanos Dağları’nın Jeolojisi (Cilt: 1-4), T.P.A.O. Rap. No:1920, (Yayımlanmamış), Ankara.