AN EVALUATION ON THE MOLD WORDS IN THE DEDE KORKUT STORIES

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 4, 155 - 164, 30.10.2019

Necmi Akyalçın Damla Aydoğan

https://doi.org/10.33390/homeros.2.017

Öz

Dede Korkut Stories are very important in terms
of revealing the social, cultural values and language features of the period.
Dede Korkut Stories were written on a date between the end of the 15th century
and the beginning of the 16th century. In this study, 12 stories in "Dede
Korkut Kitabı" published by Muharrem Ergin are analyzed. It was seen that
these stories, which were fed by the life of the people, used the words used
for communication, wishes and good wishes of that period. Today, it has an
important place in the vocabulary of Turkish language and it is important to
show that the words were used in the 15th century. So far, many studies have
been made about Dede Korkut Stories. However, among these studies, a vocabulary
study on words was not found. That is why the stories are examined with the
assumption of the stereotypes that can be used. Stereotypes, also called
communication words, have an important place in the vocabulary of Turkish
language. In this study, the words such as “Vallah”, “Tanrınun buyruğı-y-ile
Peygamberün kavli-y-ile”, “Hoş kalun”, “Sağ mısın esen misin”  in the Dede Korkut Stories are determined by
revealing stereotypes.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Stories, stereotypes, Vocabulary asset.

DEDE KORKUT HİKAYELERİ’NDE YER ALAN KALIP SÖZLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Dede Korkut Hikâyeleri, dönemin toplumsal,
kültürel değerleriyle dil özelliklerinin ortaya konması açısından son derece
önemlidir. Dede Korkut Hikâyeleri 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın başı
arasında yer alan bir tarihte yazıya geçirilmiştir. Bu çalışmada Muharrem Ergin
tarafından yayımlanan “Dede Korkut Kitabı”nda yer alan 12 hikâye incelenmiştir.
Halkın yaşamından beslenen bu hikâyelerde o dönemin iletişim, temenni, iyi
dilek gibi amaçlarla kullanılan kalıp sözlerin yer aldığı görülmüştür.  Bugün de Türk dilinin söz varlığı içinde
önemli bir yere sahip kalıp sözlerin 15. yüzyılda da o kullanılmış olduğunun
ortaya konması önemlidir. Bugüne değin Dede Korkut Hikâyeleri ile ilgili birçok
çalışma yapılmıştır. Ancak bu çalışmaların arasında kalıp sözler üzerine
yapılmış bir söz varlığı çalışmasına rastlanamamıştır. Bundan dolayıdır ki
hikâyeler, kullanılabilecek kalıp sözlerin varsayımı ile irdelenmiştir.
İletişim sözleri olarak da adlandırılan kalıp sözler, Türk dilinin söz varlığı
içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmayla Dede Korkut Hikâyelerinde
geçen, “Vallah”, “Tanrınun buyruğı-y-ile Peygamberün kavli-y-ile”, “Hoş kalun”,
“Sağ mısın esen misin” gibi kalıp sözler saptanarak ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut Hikâyeleri, Kalıp Sözler, Söz Varlığı.

Kaynakça

• AKSAN, D., (1996), Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Engin Yayınevi
• AKYALÇIN, N., (2007). Türkçe İkilemeler Sözlüğü Tanıklı, Anı Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara.
• AKYALÇIN, N., (2012). “Türkçemizin İncileri Atasözlerimiz Tanıklı Sözlük”. Ankara: Eğiten Kitap.
• AKYALÇIN, N., (2012). Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz. Ankara. Eğiten Kitap.
• BİLGİN, M., (2006). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Anı Yayıncılık.
• ÇETİN, S., (2015). Dede Korkut Kitabı’nda İkileme Yapısındaki Niteleme Sıfatları, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi: Dede Korkut ve Türk Dünyası, Çeşme-İzmir, 19-25 Ekim, 373-381.
• DEMİRTAŞ, A., (2008). Dede Korkut Hikâyelerinde “Gerek” Kelimesi ile Kurulu Cümleler, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/1 Winter, s. 14-21 .
• EKER, S., (2002). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B., (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERGİN, M., (1964). Dede Korkut Kitabı, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ERGİN, M., (1999). Türk Dil Bilgisi. İstanbul. Bayrak Basım.
• EROL, Ç., (2007). Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
• GÖKDAYI, H., (2008), Türkçede Kalıp Sözler, Bilig-Kış, Sayı:44, Sf:90-108.
• GÖKDAYI, H., (2015), Türkçede Kalıp sözler, Ankara: Kriter Yayınevi.
• GÜL, R., (2008). Dede Korkut Hikayelerinde Söz Kalıpları, D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı: 10, s.100-105.
• KARAMANLIOĞLU, A, F., (1978). Türk Dili (2.Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KORKMAZ, Z., (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• TİRAŞ, Y. C., ERTÜRK, H. İ., (2016). Dede Korkut Kitabında Geçen Atasözlerinin Anlamsal İncelemesi ve Türkiye Türkçesindeki Eş Anlamlıları, Journal of Turkish Language and Literature, Volume:2, Issue: 4, Autumn, (135-150).
• TOR, G., (2011). Mersin'den Birkaç Kalıp Söz (İlişki Sözü) Üzerine, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu, Adana, 20- 22 Ekim 2011, 766-786.
• TULU, S., (2019). Dede Korkut Kitabında Sıfat-Fiilli Tamlama Grupları ve Bunların Aktarımı Üzerine, JOTS, 3/2, s.451-470.
• TÜRK, V., DOĞAN, Ş., ŞERİFOĞLU, Y., (2012). Tarihi Türk Lehçeleri Eski Anadolu Türkçesi Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• VURAL, H., (2004) Dede Korkut Anlatılarında Söz Tekrarları, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı.
• VURAL, H., (2013). Dede Korkut Destanlarında Geçen Atasözleri Üzerinde Bir İnceleme, International Burch University I. Uluslarası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, 17-19 Mayıs, Saraybosna., Bildiri Kitabı I, s. 367-374.