YUSUF U ZÜLEYHÂ MESNEVİSİ’NİN KALIP SÖZ, DEYİM, ATASÖZÜ, İKİLEME BAĞLAMINDA SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 13 - 20, 31.01.2020

Damla Aydoğan Necmi Akyalçın

https://doi.org/10.33390/homeros.3.002

Öz

Eski Anadolu Türkçesi, yani Batı Türkçesi’nin 13. ve 15. yüzyıllarI; Türk dili için önemli pek çok tercüme ve telif eserlerin yazıldığı bir dönemdir. Şeyyad Hamza tarafından kaleme alınan “Yusuf u Züleyhâ” mesnevisi de Anadolu’da yazılmış ilk aşk mesnevisi olması sebebiyle bu dönemde yazılmış önemli eserlerden birisidir. Eser, yazıldığı dönemin dil özelliklerini yansıtmakta ve söz varlığı hakkında bilgiler vermektedir. Türk dilinin söz varlığının ne kadar zengin olduğu göz önüne alındığında, söz konusu yüzyıllar önce yazılmış olan bu mesnevinin söz varlığında “Göŋli düşer” vb. deyimlere, “Gėce gündüz” vb. ikilemelere, Ṣabr ėden ḫayra ėrer öŋdin ṣoŋa vb. atasözlerine, “Taŋrı’nuŋ taḳdìri” vb. kalıp sözlere rastlanmıştır. Çalışmada, bu çerçevede incelenen eserin söz varlığı deyim, ikileme, atasözü, kalıp söz bakımından ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yusuf u Züleyha, Söz varlığı, Eski Anadolu Türkçesi.

AN EXAMINATION OF THE YUSUF U ZÜLEYHÂ MESNEVIS ON THE PROMISE OF THE PATTERN IN THE CONTEXT OF THE IDIOM, PROWERB, PATTERN WORD AND RAITRATIVE

Öz

Old Anatolian Turkish, that is, 13th and 15th centuries of Western Turkish; It is a period in which many translations and copyright works are important for the Turkish language. “Yusuf u Züleyhâ” mesnevi written by Şeyyad Hamza is one of the important works written in this period because it was the first love mesnevi written in Anatolia. The work reflects the language features of the period in which it was written and gives information about the vocabulary. Considering how rich the vocabulary of the Turkish language is, the “Göŋli düşer” in the vocabulary of this mesnevi written centuries ago. idioms, " Gėce gündüz " etc. reitratives, “Ṣabr ėden ḫayra ėrer öŋdin ṣoŋa” etc. proverbs, " Taŋrı’nuŋ taḳdìri ", etc. Pattern words were found. In the study, the vocabulary of the work examined in this framework is discussed in terms of idiom, dilemma, proverb, and word.

Anahtar Kelimeler

Yusuf u Züleyha, word presence, Old Anatolian Turkısh.

Kaynakça

• AKSAN, D., (1996), Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Engin Yayınevi.
• AKSAN, Y., (2001). Türkçede Zaman Anlatımı ve Kimi İkileme Yapıları. İstanbul: XV. Dilbilim Kurultayı.
• AKSOY, Ö. A., (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II. İstabul: İnkılap Kitabevi
• AKYALÇIN, N., (2007). Türkçe İkilemeler Sözlüğü Tanıklı, Anı Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara.
• AKYALÇIN, N., (2012a). Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz. Ankara: Eğiten Kitap.
• AKYALÇIN, N., (2012b). Türkçemizin İncileri Atasözlerimiz Tanıklı Sözlük. Ankara: Eğiten Kitap.
• ALİBEKİROĞLU, s., & ÇELİK, S., (). Şeyyâd Hamza‟Nın Yûsuf ve Zelîhâ’sının Söz Varlığına Dair Bir İnceleme
• EKER, S., (2002). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B., (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• EROL, Ç., (2007). Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
• GÖKDAYI, H., (2008). Türkçede Kalıp Sözler. Bilig-Kış, 44, 90-108.
• GÖKDAYI, H., (2015). Türkçede Kalıp sözler. Ankara: Kriter Yayınevi.
• HATIPOĞLU, V., (1981). Türk Dilinde İkileme, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• KAŞKAYA, M., (2004). Yusuf u Zeliha. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
• KORKMAZ, Z., (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK.
• KÜÇÜK, S., (). Şeyyad Hamza’nın Yûsuf u Zeliha’sındaki Arkaik Unsurlar
• MANSUROĞLU, M., (1988). Eski Osmanlıca, Tarihi Türk Şiveleri (Çev. Mehmet Akalın), İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 73, seri:IV, Sayı,A.21,
• ÖZÇAM, Ç., (1993). Yusuf u Züleyha" adlı eserinin dil özellikleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• PARLATIR, İ., (2008). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II. Ankara: Yargı Yayınevi
• ŞEYYAD H., (2017), Yūsuf ve Zelìḫā [Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Sözlük], (Çev.: İbrahim Taş), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• TİMURTAŞ, F. K., (1994). Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul Enderun Kitabevi.
• TOR, G., (2011). Mersin'den Birkaç Kalıp Söz (İlişki Sözü) Üzerine, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu, Adana, 20- 22 Ekim 2011, 766-786.
• TÜRK, V., & DOĞAN, Ş., & ŞERİFOĞLU, Y., (2012). Tarihi Türk Lehçeleri Eski Anadolu Türkçesi Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.