Laodikeia’dan Volütlü ve Üç Tutamaklı Kandil

Yıl 2024, Sayı: 14, 109 - 130, 15.11.2024

Celal Şimşek

Öz

Laodikeia Antik Kenti’nde 2003 yılından itibaren yapılan sistemli kazı çalışmalarında ilk yerleşmenin MÖ 5500 yıllarında başladığı ve kesintiye uğramadan MS 7. yüzyılın başlarında meydana gelen yıkıcı depreme kadar devam ettiği tespit edilmiştir. Antik kaynaklara göre yerleşmenin adı ilk Rhoas, sonra Diospolis (Zeus kenti anlamında) ve Helenistik Dönem’de ise MÖ 3. yüzyılın ortalarında Seleukoslar Kralı II. Antiokhos’un eşi Laodike’den kaynaklı olarak Laodikeia şekline dönüştürülmüştür. Bölgenin 1206 yılında tamamen Türkleşmesine bağlı olarak Laodikeia ismi kısaltılarak Ladik olmuştur. Makale konusu olan kandilin bulunduğu Laodikeia Kilisesi ilk kez 2010 yılında tespit edilmiş olup aynı yıl içinde anıtsal yapının kazı çalışmaları bitirilerek tamamen ortaya çıkartılmıştır. Laodikeia Kilisesi’nde kazılar sonunda açığa çıkartılan arkeolojik kalıntıların korunması amacıyla koruma çatısı yapılmasına karar verilmiş olup bu amaç doğrultusunda yapının etrafında 18 adet çukur sondajı kazısı yapılmıştır. 6 no.lu sondajda ele geçirilmiş olan volütlü ve üç tutamaklı kandil, devasa boyutuyla ünik bir eserdir. Kandilin omuz kısmında yapılan Bergama etkili aplikasyon kabartmalarda Tanrı Dionysos ritüeli işlenmiştir. Satyr ve Maenad’ların da yer aldığı kabartmalarda olasılıkla Dionysos ile Ariadne’nin kutsal evlilikleri (hieros gamos) betimlenmiştir. Bu nedenle büyük boyutlu olan kandilin, kutsal alanda kullanılan özel bir aydınlatma aracı olduğu düşünülebilir. 6 no.lu sondaj kazısında ele geçirilen diğer seramikler ve sikkeler de göz önüne alınarak kabartmalı kandil MÖ 2. yüzyılın üçüncü çeyreği ile MÖ 1. yüzyılın ilk çeyreği arasına tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Lykos, Laodikeia, Kilise, Kandil, Kutsal Evlilik, Dionysos

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

A Voluted and Triple-Handled Lamp from Laodikeia

Öz

Laodikeia was first settled about 5500 BC and remained inhabited until a severe earthquake in the early seventh century AD. Initially named Rhoas, then Diospolis (i.e. the city of Zeus), the city was named Laodikeia after Queen Laodike, wife of the Seleucid King Antiochus II, in the mid-third century BC during the Hellenistic period. After the region was fully Turkified in AD 1206, the city became known as Ladik. The Church of Laodikeia was identified and thoroughly excavated during the 2010 campaign. Eighteen sondages were conducted around the Laodikeia Church, before constructing a protective roof over the building. The subject of this article, an embossed terracotta oil lamp, was discovered in sondage number 6. This lamp characterized by its volute and three handles, is unique due to its large size. The shoulder of the lamp features a relief, influenced by Pergamon style appliques, depicting a ritual related to Dionysus which includes Satyrs and Maenads, likely representing the sacred marriage (hieros gamos) of Dionysus and Ariadne. Due to both its depiction and size, the lamp is considered to have been used to illuminate the sanctuary. Based on the other ceramics and coins recovered from sondage number 6, the embossed oil lamp can be dated between the third quarter of the 2nd century BC and the first quarter of the 1st century BC.

Anahtar Kelimeler

Lykos, Laodikeia, Church, Oil Lamp, Hieros Gamos, Dionysus

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Kaynakça

• Bailey 1972
• Bailey, D. M., Greek and Roman Pottery Lamps, London.
• Bailey 1996
• Bailey, D. M., A Catalogue of the Lamps in The British Museum, IV. Lamps of Metal and Stone, and Lampstands, London.
• Bayrakçı 2010
• Bayrakçı, A., “Bafa’dan Yoran’a Yolculuk”, Meandros, 6, 12-13.
• Bayram 2018
• Bayram, F., “Laodikeia’da Hıristiyanlık ve Kiliseler-Christianity and Churches in Laodikeia”, Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi, Laodikeia Çalışmaları Supplemantary/Ek Yayın 1, ed. C. Şimşek-T. Kaçar, İstanbul, 117-137.
• Bruneau 1965
• Bruneau, P., Les Lampes, Exploration Archeologique de Delos Faite par L’Ecole Française D’Athenes, Fascicule XXVI, Paris.
• Cahen, C., Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. E. Üyepazarcı, İstanbul.
• Clement of Alexandria
• “The Miscellanies; or, Stromata Book I, Chapter XVI”, The Writings of Clement of Alexandria, Trans. W. Wilson, Edinburgh, 1931, 401-405.
• Foss, C., Ephesus after Antiquity: a late antique, Byzantine and Turkish City, Cambridge.
• Herodot Tarihi, çev. A. Erhat-M. Ökmen, Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Odysseia, çev. A. Erhat-A. Kadir, Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, İstanbul.
• Howland 1958
• Howland, R. H., Greek Lamps and Their Survivals, The Athenian Agora, Vol. IV, New Jersey.
• Johnston 1957
• Johnston, M., Roman Life, Chicago-Atlanta-Dallas.
• Kamacı-Doğan 2010
• Kamacı, B.-Doğan, D., “300 Yıllık Bir Sökeli Çınar”, Meandros, 6, 14-21.
• Kassab Tezgör-Sezer 1995
• Kassab Tezgör, D.-Sezer, T., İstanbul Arkeoloji Müzeleri Pişmiş Kandiller Kataloğu, Cilt 1, Proptohistorik, Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönemler, Varia Anatolica, VI/2, İstanbul.
• Kaytan 2014
• Kaytan, S. M., “Laodikeia (Hac) Kilisesi Koruma Yapısı Projesi”, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), Laodikeia Çalışmaları 3, ed. C. Şimşek, İstanbul, 339-353.
• Konakçı 2014
• Konakçı, E., “Laodikeia’nın İlk Yerleşimi: Asopos Tepesi/First Settlement of Laodikeia: Asopos Hill”, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), Laodikeia Çalışmaları 3, ed. C. Şimşek, İstanbul, 87-122.
• Ladstätter 2011
• Ladstätter, S., “Bizans Döneminde Ephesos, Büyük Bir antik Kentin Tarihinde Son Sayfa”, Bizans Döneminde Ephesos, ed. F. Daim-S. Ladstätter, İstanbul, 3-28.
• Oğuzhanoğlu 2014
• Oğuzhanoğlu, U., “Laodikeia’dan Batı Anadolu Erken Tunç Çağı’na Yeni Katkılar/New Contributions to the Western Anatolian Early Bronze Age from Laodikeia”, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), Laodikeia Çalışmaları 3, ed. C. Şimşek, İstanbul, 71-86.
• Naturalis Historia, XI, Libri XXXIII–XXXV, çev. H. Rackham, The LOEB Classical Library, Harvard University Press, London, 1961 (2th publishing).
• Ramsay 1895
• Ramsay, W. M., Cities and Bishoprics of Phrygia, Oxford.
• Ramsay 1960
• Ramsay, W. M., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, çev. M. Pektaş, İstanbul.
• Scardozzi 2007
• Scardozzi, G., “Ricerche Topografiche e Telerilevamento”, Hierapolis di Frigia, Le Attivita Delle Campagne Di Scavo e Restauro 2000-2003, ed. F. D’Andria-M. P. Caggia, İstanbul, 67-86.
• Slane, K. W., The Sanctuary Of Demeter And Kore. The Roman Pottery And Lamps, Vol. XVIII, Part II, Princeton-New Jersey.
• Şimşek-Ceylan 2003
• Şimşek, C.-Ceylan, A., “Laodikeia’da Tespit Edilen Bir Deprem ve Diocletianus’a İthaf Edilen Bir Yazıt (Lykos Laodikeia’sı)”, Archivum Anatolicum, C VI, S. 1, Ankara, 147-163.
• Şimşek-Okunak 2017
• Şimşek C.-Okunak, M., “Attouda Nekropol Buluntuları ve Hisarköy Müze Deposu’ndan Çalınan Seramikler” Barış Salman Anı Kitabı, ed. I. Adak Adıbelli vd., İstanbul, 181-220.
• Şimşek 2007
• Şimşek, C., Laodikeia (Laodikeia ad Lycum), İstanbul.
• Şimşek 2012a
• Şimşek, C., “2010 Yılı Laodikeia Kazıları”, 33. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (23-28 Mayıs 2011 Malatya), C 4, Ankara, 569-601.
• Şimşek 2012b
• Şimşek, C., Kutsal Kent Laodikeia’nın Kiliseleri, Denizli.
• Şimşek 2013a
• Şimşek, C., “2011 Yılı Laodikeia Kazıları”, 34. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (28 Mayıs-1 Haziran 2012 Çorum), C 3, Ankara, 103-124.
• Şimşek 2013b
• Şimşek, C., Laodikeia (Laodicea ad Lycum), Laodikeia Çalışmaları 2, İstanbul.
• Şimşek 2013c
• Şimşek, C., “Laodikeia Antik Kenti’nde Yapılan Çalışmalar”, Colloquium Anatolicum (Anadolu Sohbetleri), XII, İstanbul, 15-36.
• Şimşek 2014a
• Şimşek, C., “Lykos Vadisi İçinde Yer Alan Laodikeia”, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), Laodikeia Çalışmaları 3, ed. C. Şimşek, İstanbul, 33-70.
• Şimşek 2014b
• Şimşek, C., “2012 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı (27-31 Mayıs 2013 Muğla), C 3 (Ayrı Basım), Ankara, 82-102.
• Şimşek 2014c
• Şimşek, C., “Laodikeia’dan Lâdik ve Denizli’ye, Denizli’nin Derin Geçmişi: Kazı ve Araştırmalar”, Geçmişten Günümüze Denizli, 38, Denizli, 21-37.
• Şimşek 2015a
• Şimşek, C., “Laodikeia’da M.S. 7. yy Sonrası Yaşam”, Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan Essays in Honour of Mustafa Büyükkolancı, ed. C. Şimşek-B. Duman-E. Konakçı, İstanbul, 597-612.
• Şimşek 2015b
• Şimşek, C., Laodikeia Kilisesi, Lykos Vadisi’nde Hristiyanlık, Denizli.
• Şimşek 2018a
• Şimşek, C., “Geç Antik Çağ’da Laodikeia (Laodikeia in the Late Antiquity)”, Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi, Laodikeia Çalışmaları Supplemantary/Ek Yayın 1, ed. C. Şimşek-T. Kaçar, İstanbul, 81-116.
• Şimşek 2018b
• Şimşek, C., “2016 Yılı Laodikeia Çalışmaları”, 39. Uluslararası, Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (22-26 Mayıs 2017 Bursa), Bursa, 359-386.
• Şimşek 2019
• Şimşek, C., “Laodikeia’da Kazı ve Restorasyon Çalışmalarının 15 Yılı”, 15. Yılında Laodikeia (2003-2018), Laodikeia Çalışmaları 5, ed. C. Şimşek, İstanbul, 1-88.
• Şimşek 2021
• Şimşek, C., Laodikeia Kilisesi Sondaj Buluntuları Hellenistik Dönem Seramiği, Laodikeia Çalışmaları 6, İstanbul.
• Şimşek vd. 2014
• Şimşek C.-Konakçı E.-Pernicka, E., “Laodikeia Asopos Tepesinde Bulunan Obsidyenlerin Köken Analizleri”, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), Laodikeia Çalışmaları 3, ed. C. Şimşek, İstanbul, 123-144.
• Tarhan 2018
• Tarhan, Ç. M., “Laodikeia Kilisesi’nde Uygulanan Restorasyon Yöntemleri: Temel Prensipler ve Uygulama Sınırları-Restoration Methods Applied in the Laodikeia Church: Fundamental Principles and Application Limits”, Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi, Laodikeia Çalışmaları Supplementary/Ek Yayın 1, ed. C. Şimşek-T. Kaçar, İstanbul, 149-174.
• Mimarlık Üzerine On Kitap, çev. S. Güven, İstanbul.
• Walters 1914
• Walters, H. B., Catalogue of the Greek and Roman Lamps in the British Museum, London.