Anadolu Prehistoryasında Direkli Mağarası Kazıları ve Buluntuları

Yıl 2025, Sayı: 16, 1 - 26, 15.11.2025

Cevdet Merih Erek , Sajad Samii

Öz

Anadolu arkeolojisinde mağara içi yerleşim ve kültürlerinin araştırılma tarihi çok eskilere dayanmaktadır. 1845 yılında Yarımburgaz Mağarası’nın, 1945 yılında Karain Mağarası’nın keşfinin ardından; on bir yıl sonra (1956) Öküzini Mağarası kazılarının ve 1988 yılında Üçağızlı Mağarası’nda kazı çalışmalarının başlatılmasının ardından, 2007 yılında Suluin ve Direkli Mağarası kazılarının başlaması ile Anadolu arkeolojisinde mağara kazılarının sayısı tarihinde hiç olmadığı kadar artmıştır. 2015 yılında Keçe Mağara, 2017 yılında Kızılin, İnönü ve İnkaya Mağaraları, 2019 yılında Gedikkaya Mağarası, 2020’de Yusufun Kayası ve 2021’de Eşek Deresi Mağarası ve Ballık Mağarası kazıları bilim dünyasıyla buluşturulmuştur. Bütün bu mağara kazıları, Anadolu Paleolitiği ve ardından Epipaleolitik, Neolitik, Kalkolitik ve Erken Tunç kültürlerine ilişkin kanıtların açığa çıkarılmasını sağlamıştır. Ancak bunların içinde en uzun süreli olan üç mağara kazısı bulunmaktadır. Bunlar, Karain Mağarası, Öküzini Mağarası ve Direkli Mağarası’dır. Direkli Mağarası, Anadolu’nun en doğusunda kazısı gerçekleştirilen Epipaleolitik Dönem yerleşimine sahip mağaralardan biridir. Diğeri Yusufun Kayası Mağarası’dır. Jeostratejik konumu ve içinde barındırdığı kültürel tarihçe, Direkli Mağarası’nı batıdaki diğer mağara kazılarından bir dereceye kadar farklı kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Direkli Mağarası , Orta Toros Dağları , Kahramanmaraş , Epipaleolitik , Holosen

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Direkli Cave Excavations and Findings in Anatolian Prehistory

Öz

The history of researching cave settlements and cultures in Anatolian archeology dates back to the early periods of discipline. Following the discovery of Yarımburgaz Cave in 1845, and Karain Cave in 1945, excavations at the Öküzini Cave began eleven years later, in 1956. After the start of excavations at Üçağızlı Cave in 1988, the initiation of Suluin and Direkli Cave excavations in 2007 increased the number of cave excavations in Anatolian Archeology more than ever before. The excavations of Keçe Cave in 2015, Kızılin, İnönü and İnkaya Caves in 2017, Gedikkaya Cave in 2019, Yusufun Kayası in 2020 and Eşekderesi and Ballık Caves in 2021 were also introduced to the scientific community. All these cave excavations have revealed evidence regarding the Anatolian Paleolithic and subsequent Epipaleolithic, Neolithic, Chalcolithic and Early Bronze cultures. However, among these sites three caves represent the longest-running excavations: Karain Cave, Öküzini Cave and Direkli Cave. Direkli Cave is one of the easternmost excavated Epipaleolithic settlement caves in Anatolia; the other is Yusufun Kayası Cave. Its geostrategic location and the cultural sequence it contains make Direkli Cave somewhat distinct from the cave excavations in western regions.

Anahtar Kelimeler

Direkli Cave , Central Taurus Mountain , Kahramanmaraş , Epipaleolithic , Holocene

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Kaynakça

• Bar-Yosef 2005
• Bar-Yosef Mayer, D. E., “The Exploitation of Shells as Beads in the Palaeolithic and Neolithic of the Levant”, Paléorient 31/1, 176-185.
• Bar-Yosef 1991
• Bar-Yosef, D. E., “Changes in the Selection of Marine Shells from the Natufian to the Neolithic”, The Natufian Culture in the Levant, ed. O. Bar-Yosef–F. R. Valla, 629-636.
• Bar-Yosef 1970
• Bar-Yosef, O., The Epi-paleolithic Cultures of Palestine, Unpublished doctoral thesis, Hebrew University of Jerusalem.
• Bar-Yosef 1981
• Bar-Yosef, O., “The Epipaleolithic Complexes in the Southern Levant”, Préhistoire du Levant, ed. J. Cauvin–P. Sanlaville, Paris: CNRS, 389-408.
• Bar-Yosef vd. 2000
• Bar-Yosef, O.–Belfer-Cohen, A., “Nahal Ein Gev II- A Late Epipaleolithic Site in The Jordan Valley”, Journal of The Israel Prehistoric Society 30, ed. A. Belfer-Cohen, 49-71.
• Bar-Yosef vd. 2013
• Bar-Yosef, O.–Valla, F. R., “Preface” Natufian Foragers in the Levant, ed. O. Bar-Yosef–F. R. Valla, Berghahn Books, xv-xvii.
• Bar-Yosef vd. 1987
• Bar-Yosef, O.–Vogel, J., “Relative and Absolute Chronology of the Epipaleolithic in the Southern Levant”, Chronologie du Proche-Orient, 16.000–4.000 BP, ed. O. Aurenche–F. Hours, Oxford: British Archaeological Reports International Series, 219-245.
• Bar-Yosef vd. 2017
• Bar-Yosef, O.–Arensburg, B.–Belfer-Cohen, A.–Goldberg, P.–Meignen, L.–Steiner, M. C.–Weiner, S., “Hayonim Cave”, Quaternary of the Levant (Environments, Climate Change, and Humans), ed. E. Yehouda–O. Bar-Yosef, 231-240.
• Baysal–Erek 2018
• Baysal, E. L.–Erek, C. M., “Material Movement in the Near Eastern Epipalaeolithic: Implications of the Shell and Stone Beads of Direkli Cave”, Journal of Field Archaeology 43-8, 591–6031-13.
• Belfer-Cohen 1991
• Belfer-Cohen, A, The Natufian in Levant”, Annual Review of Anthropology 20, 167-186.
• Belfer-Cohen vd. 2002
• Belfer-Cohen, A.–Goring-Morris, N., “Why Microlits? Microlithization in The Levant”, Thinking Small: Global Perspectives on Microlithization, ed. R. Elston, & S. Kuhn, Washington DC: American Anthropological Association, 57-68.
• Binford 1982
• Binford, L. R., “The Archaeology of Place”, The Journal of Antropological Archaeology 1/1, 5-3.
• Bulut 2016 Bulut, H., “Öküzini Mağarası Kemik Aletleri: Tekno-Tipolojik Analizler”, APAD 2, ed. C. M. Erek–B. S. Arbuckle–Ç. Atakuman–K. Özçelik, 83-105.
• Daly vd. 2018
• Daly, K. G.–Delser, P. M.–Mullin, V. E.–Schen, A.–Mattiangeli, V.–Teasdale, M. D.– Bradley, D. G., Ancient Goat Genomes Reveal Mosaic Domestication in the Fertile Crescent”, Science 361, 85-88.
• Del Amo vd. 2024
• del Amo, S. A.–Oller, N. A.–Daura, J.–Sanz, M., “Overview of The European Upper Paleolithic: The Homo Sapiens Bone Record” Journal of Archaeological Science: Reports 53.
• Dickson 2001
• Dickson, D. B., “Western European Mesolithic”, Encyclopedia of Prehistory 4, ed. P. N. Peregrine–M. Ember, 436-443.
• Erek 2008 Erek, C. M., “Levant-İç Anadolu Arasındaki Prehistorik Bağlantılarda Amik-Maraş Çöküntü Alanının Önemi” OLBA XVI, 1-22.
• Erek 2009 Erek, C. M., “2007 Yılı Direkli Mağarası Kazıları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 323-346.
• Erek 2012 Erek, C. M., “Direkli Mağarası Kazıları 2012” 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, 73-81.
• Erek 2017 Erek, C. M., “Direkli Mağarası Epi-paleolitik Dönem Yaşamsal Alan Düzenlemeleri Üzerine Bir Değerlendirme” Seleucia VII, 377-395.
• Gourichon–Teira 2013
• Gourichon, L.–Teira, L. C., “The Natufian Occupations of Qarassa 3 (Sweida, Southern Syria)”, Natufian Foragers in the Levant, ed. O. Bar-Yosef–F. R. Valla, 45-60.
• Grosman 2013
• Grosman, L., “The Natufian Chronological Scheme-New Insights and Their Implications”, Natufian Foragers in The Levant Terminal Pleistocene Social Changes in Western Asia, ed. O. Bar- Yosef–F. R. Valla, Michigan, USA: Archaeological Series 19/International Monographs in Prehistory, 622-637.
• Haklay–Gopher 2015
• Haklay, G.–Gopher, A., “A New Look at Shelter 131/51 in the Natufian Site of Eynan (Ain-Mallaha), Israel”, Plos One 1-16.
• Kartal 2023
• Kartal, M., Kızılin, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara,
• Kökten 1959
• Kökten, İ., “Tarsus-Antalya Arası Sahil Şeriti Üzerinde ve Antalya Bölgesinde Yapılan Tarihöncesi Araştırmaları” Türk Arkeoloji Dergisi 2/VIII, 10-16.
• Kökten 1960
• Kökten, İ. K., Anadolu Maraş Vilayetinde Tarihten Dip Tarihe Gidiş”, Türk Arkeoloji Dergisi X/1, LEV. XXXIX-XLVI, 42-52.
• Maher 2020 Maher, L., “Hunter-Gatherer Home-Making? Building Landscape and Community in the Epipaleolithic”, Consciousness, Creativity, and Self at the Dawn of Settled Life, ed. I. Hodder, University College London, 31-62.
• Manca vd. 2018
• Manca, L.–Mashkour, M.–Shidrang, S.–Averbouh, A.–Biglari, F., “Bone, shell tools and ornaments from the Epipalaeolithic site of Ali Tappeh, East of Alborz Range, Iran”, Journal of Archaeological Science: Reports 21, 137-157.
• Nishiaki vd. 2017
• Nishiaki, Y., Yoneda, M., Kanjou, Y., & Akazawa, T. Natufian in The North: The Late Epipaleolithic Cultural Entitiy at Dederiyeh Cave, Northwest Syria. Paléorient 43-2, 7-24.
• Olszewski 2006
• Olszewski, D. I., “Issues in the Levantine Epipaleolithic: The Madamaghan, Nebekian, and Qalkhan (Levant 2006ine Epipaleolithic)”, Paléorient Pal´eorient 32, 19-26.
• Olszewski–Al-Nahar 2016
• Olszewski, D. I.–Al-Nahar, M., “Persistent and ephemeral places in the Early Epipaleolithic in the Wadi al-Hasa region of the western highlands of Jordan”, Quaternary International 396, 30-20.
• Pedergnana vd. 2021
• Pedergnana, A.–Cristiani, E.–Munro, N.–Valletta, F.–Sharon, G., “Early line and hook fishing at the Epipaleolithic site of Jordan River Dureijat (Northern Israel)”, Plos One 16/10, ed. M. Peresani, 1-38.
• Pedersen vd. 2016
• Pedersen, P. N.–Richter, T.–Arranz-Otaegui, A., “Preliminary analysis of the Late Natufian ground stone from Shubayqa 1, Jordan”, Journal of Lithic Studies 3/3, 379-402.
• Pirie 2004 Pirie, A., “Constructing Prehistory: Lithic Analysis in the Levantine”, The Journal of the Royal Anthropological Institute 10/3, 675-703.
• Polechová–Storch 2018
• Polechová, J.–Storch, D., “Ecological Niche”, Encyclopedia of Ecology, Elsevier.
• Shea 2013 Shea, J. J., Stone Tools in The Paleolithic and Neolithic Near East A Guide, Cambridge University Press.
• Simpson 1944
• Simpson, G. G., The Tempo and Mode in Evolution, Columbia University Press.