Son Dönem Çalışmaları Işığında Antiokheia Hipodromu/Circusu

Yıl 2025, Sayı: 16, 123 - 148, 15.11.2025

Hatice Pamir , Büşra Kocaman Sakin

Öz

Antik Çağ’ın büyük metropol kentlerinden biri olan Antiokheia’da, hipodrom ya da circus olarak adlandırılan anıtsal spor yapısı, antik kentin kuzeyinde, Basileia/Insula olarak adlandırılan mahallede yer almaktadır. 1932-1935 yılları arasında Antakya Kazı Komitesi tarafından sondaj kazıları tamamlanmadan bırakılmış, 2011 yılından itibaren yeniden başlatılan Antakya kazıları ile mevcut olmayan üst yapının oturduğu temeller ile euripusa ait kalıntıların bir kısmı ortaya çıkarılmıştır. Yapının doğu tarafında, toplam on altı merdiven kalıntısı yer almakta olup sphendonede korunan bu merdivenler, batı caveada mevcut değildir. Yapının temellerinin inşasında opus caementicium tekniği kullanılmıştır. Yapının üst strüktürünü taşıyan tonozların duvarları kesme blok taştan, tonoz kısmı ise opus caementiciumdan inşa edilmiştir. İki katlı oturma sıralarını ayıran yürüyüş yolu ve üstte sütunlu galeri olarak düzenlenmiş yürüyüş yolları, merdivenlere ve güneyde careceresin iki yanındaki kulelere bağlanmaktadır. Euripus platformu üzerinde su düzenlemelerine ait atık su kanalları ve sifon sistemleri uygulanmıştır. Kuzey-güney doğrultusunda uzanan yapının ölçüleri, dıştan 513x113 m olup ortalama 80 bin kişiliktir. Güney uçta yer alan yarış başlangıç yeri carceres üzerindedir ve toplam yarış alanına açılan on iki kapı bulunmaktadır. Carceresin doğu ve batı kenarlarında, kulelerle alana giriş yapılan yan kapılar, sphendone üzerinde ise çıkış kapısı tanımlanmıştır. Mevcut yapının, burada daha önce var olan başka bir yapının üzerine, MS 115 depreminden sonra inşa edildiği, MS 4. yüzyılda restorasyon ile yenilendiği, 458 yılı depreminden sonra büyük tahribat geçiren yapının giderek gözden düştüğü, geçici onarımlarla kullanıldığı, MS 526 ve 528 yılı depremlerinden sonra da zamanla terkedildiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antiokheia , Hipodrom , Circus , Euripus , Carceres

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

The Hippodrome/Circus of Antiocheia in Light of Recent Studies

Öz

The Antioch hippodrome/circus is located in the Basileia/Insula area on the north of the ancient city. It was partly excavated between 1932-1935 by Antioch Excavations Expedition , however the excavations was interrupted due to the some reasons. Antioch excavations is restarted in 2011, and . the remains of the foundations were unearthed. A total of sixteen stairways remains of the building are survived .They are preserved on the eastern side and the sphendone, but the western side stairs are not preserved. The opus caementicium technique was used in the construction of the foundations and the stairs of the building. The drainage canals and siphon systems, reflecting the water arrangements on the euripus platform. The north-south building measures 513m x 113m externally and seats approximately 80,000 people. On the carceres, the starting point of the race at the southern end, there are twelve gates leading to the total racing area. On the east and west sides of the carceres there are side gates in the towers, and on the sphendone there is an exit gate. The present structure was built on a pre-existing structure here, after the earthquake of 115 AD, it was renovated with restoration in the 4th century, after the earthquake of 458 AD, the structure suffered great damage and gradually lost its favor, after the earthquakes of 526 AD, the structure was gradually abandoned.

Anahtar Kelimeler

Antioch , Hippodrome , Circus , Euripus , Carceres

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles were complied with during the preparation of this study and all the works referred are mentioned in the bibliography.

Kaynakça

• Ammianus Marcellinus 2000
• Ammianus Marcellinus, Ammianus Marcellinus Vol. II, trans. John C. Rolfe, (Loeb Classical Library), Harvard University Press, London.
• Balmelle-Darmon 2017
• Balmelle, C.-Darmon, J. P., La Mosaique Dans Les Gaules Romaines, Edition Picard, Paris.
• Bardill 2010a
• Bardill, J., “Konstantinopolis Hippodromu’nun Mimarisi ve Arkeolojisi”, Hippodrom/ Atmeydanı İstanbul’un Tarih Sahnesi, ed. B. Pitarakis, Pera Müzesi Yayınları, İstanbul, 91-148.
• Bardill 2010b.
• Bardill, J., “Konstantinopolis Hippodromu’nun Anıtları ve Süslemeleri”, Hippodrom/Atmeydanı İstanbul’un Tarih Sahnesi, ed. B. Pitarakis, Pera Müzesi Yayınları, İstanbul,149-184.
• Campbell 1934
• Campbell, W. A., “The Circus”, Antioch on the Orontes I The Excavation 1932, ed. G. W. Elderkin, Princeton University Press, Princeton.
• Campbell 1936
• Campbell, W. A., “The Third Season of Excavation at Antioch-on-the-Orontes”, American Journal of Archaeology, 40/1, U.S.A.
• Campbell 1938
• Campbell, W. A., “The Fourth and Fifth Seasons of Excavation at Antioch-on-the- Orontes: 1935-1936” American Journal of Archaeology, 42/2, U.S.A.
• Cicero 1962
• Cicero, M., Tullius, In L. Calpurnıum Pisonem Oratio, çev. R. G. M. Nisbet, Cambridge University Press, Cambridge.
• Cocceianus 1914
• Cocceianus, Cassius Dio, Dio’s Roman History, çev. E. Cary-H. B. Foster-W. Heinemann, Harvard University Press, London.
• Comfort 1948
• Comfort, H., “Imported Western Terra Sigillata”, Antioch on the Orontes, IV/1, ed. F. O. Waage, Princeton University Press, Princeton.
• Downey 1961
• Downey, G., A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arab Conquest, Princeton University Press, Princeton.
• Fisher 1934
• Fisher, C. S., “Bath B, House A and the Roman Villa”, Antioch on the Orontes I The Excavations of 1932, ed. G. W. Elderkin, Princeton University Press, 8-18.
• Hadjichristofi 2018
• Hadjichristofi, F., “All the pretty horses: une mosaïque recemment decouverte a Akaki (Chypre) representant une scene de cirque”, Proceedings of the 14th Conference of the AIEMA, ed. D. Michaelides, Nicosia, Cyprus.
• Heyes 1972 Heyes, J.W., Late Roman Pottery, The British School at Rome, London.
• Humphrey 1986
• Humphrey, J. H., Roman Circuses Arenas for Chariot Racing, University of California Press, Berkeley and Los Angeles.
• Malalas 1986
• Malalas, J., The Choronicle of Johannes Malalas, çev. E. Jeffreys-M. Jeffreys-R. Scot, Australian Association for Byzantine Studies, Melbourne.
• Josephus 1453
• Josephus, Flavius, De Bello Lvdaico Libros VII, ed. Benedictus Niese, Flavii losephi Opera Berolini: Apud Weidmannos.
• Lancaster 2005
• Lancaster, L. C., Concrete Vaulted Construction in Imperial Period, Cambridge University Press.
• Luckenbill 1926
• Luckenbill, D. D., Ancient Records of Assyria and Babylonia, Vol. I, The University of Chicago Press.
• Pamir 2008 Pamir, H., “Antakya (Antiocheia ad Orontes)’daki bazı Hamam Yapılarının Yeniden Değerlendirilmesi F Hamamı, Narlıca Hamamı ve Çekmece Hamamı”, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı Euergetes, C II, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 945-962.
• Pamir 2011 Pamir, H., “Antakya’nın İlk Çağ Tarihi: Antiokheia ad Orontes (Asi Kenarındaki Antiokheia ya da Asi Antiokheiası)”, Hatay Kültür Envanteri C1, ed. N. Yastı, , T.C. Hatay Valiliği, Hatay.
• Pamir 2014a
• Pamir, H., “Archaeological Research in Antioch On The Orontes And Its Vicinity: 2002-2012”, Antioch on the Orontes: Early Explorations in The City Of Mosaics/Asi’deki Antakya: Mozaikler Şehrinde İlk Araştırmalar, ed. S. Redford, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Pamir 2014b
• Pamir, H., “Antakya Kent İçi Kurtarma Kazıları”, Uluslararası Çağlar Boyunca Hatay ve Çevresi Arkeolojisi Sempozyumu Bildirileri, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, Antakya, 101-114.
• Pamir 2014c
• Pamir, H., “Antakya, Altınözü, Yayladağı Yüzey Araştırmaları”, Hatay Arkeolojik Kazı ve Araştırmaları, ed. A. Özfırat-Ç. Uygun, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, Antakya.
• Pamir 2015 Pamir, H., “Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazısı 2013”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, C III, Ankara, 271-294.
• Pamir 2017 Pamir, H., “Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazısı 2015”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, C III, Ankara, 371-394.
• Pamir 2018 Pamir, H., “Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazısı 2016”, 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, C II, Ankara, 75-88.
• Pamir 2023 Pamir, H., “Hellenistik Dönem ve Roma Dönemi’nde Antiokheia/Antakya’ da Yaşanan Depremlerin Etkileri ve İmar Faaliyetleri”, İnter Disipliner Yaklaşımla Hatay’da Afet Deneyimi, 6 Şubat Depremini Tarihe Not Düşmek, ed. V. Eren, Nobel Yayıncılık, 33-92.
• Pamir vd. 2019
• Pamir, H.–Işıklıkaya Laubscher, I.–Bilgin Henry, A., “Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazısı 2017”, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, C II, Ankara, 339-362.
• Pamir vd. 2020
• Pamir, H.–Işıklıkaya Laubscher, I.-Bilgin Henry, A., “Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazısı 2018 Yılı Çalışmaları”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, C II, Ankara, 349-370.
• Pamir vd. 2022
• Pamir, H.–Işıklıkaya Laubscher, I.–Bağlıbel, S.–Kocaman Sakin, B., “Antakya Hipodrom ve Çevresi Kazıları 2019-2020 Yılı Çalışmaları”, 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, C II, Ankara, 387-408.
• Pamir-Sezgin 2016
• Pamir, H.–Sezgin, N., “The Sundial and Convivium Scene on the Mosaic from the Rescue Excavation in a Late Antique House of Antioch”, Adalya, XIX, 251-280.
• Pamir vd. 2024
• Pamir, H.–Kocaman Sakin, B.–Öncü, K.–Öncü, M.–Kayaş, P., “Antakya Hipodrom ve Çevresi 2022 Yılı Çalışmaları”, 43. Kazı Sonuçları Toplantısı, C II, Ankara, 105-123.
• Stillwell 1938
• Stillwell, R., “Outline of the Campaigns”, Antioch on the Orontes II: The Excavations of 1932- 1936, ed. R. Stilwell, Princeton University Press, Princeton.
• Tacitus 1906
• Tacitus, Cornelius, Annales ab excessu divi Agusti, çev. C. D. Fisher, Clarendon Press, Oxford.
• Tzetzes 2015
• Tzetzes, Chiliades or Book Histories, çev. A. Untila–G. Berkowits–K. Ramiotis–V. Dogani–J. Alexander–M.S. Fadhlurrahman–N. Giallousis–O. Silva, Mitologia em Portugues.
• Waage 1938a
• Waage, F. O., “Lamps”, Antioch on the Orontes I The Excavations of 1932, ed. G. W. Elderkin, Princeton University Press, Princeton.
• Waage 1938b
• Waage, F. O., “Pottery”, Antioch on the Orontes I The Excavations of 1932, ed. G. W. Elderkin, Princeton University Press, Princeton.
• Ward-Perkins 1979
• Ward-Perkins, B., Roman Architecture, Electa Milan.