SÜRDÜRÜLEBİLİR GIDA ÜRETİMİ VE MONOPOL OLUŞUMLARIN ENGELLENMESİNDE KAMUNUN ETKİNLİĞİ: ZİNCİR MARKETLER ÖRNEĞİ

Yıl 2023, , 162 - 181, 21.06.2023

Burak Ökde , Yasemin Demez

https://doi.org/10.31457/hr.1310091

Öz

Monopol olarak adlandırılan aksak rekabet piyasaları birçok türüyle gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ekonomilerde görülmektedir. Rekabeti bozucu bu oluşumların önüne geçmek ve ekonomik yapı içerisinde var olanların ise ekonomiye verdileri veya muhtemel politika yapıcıların öncelikli görevlerinden biridir. Serbest piyasa ekonomisinde kaynakların etkin bir şekilde dağılımı istikrarlı ve güçlü bir ekonominin çekirdeğini oluşturur. Gıda ve tarım üretiminde de istikrarlı ve verimli büyüme rekabet koşullarının sağlıklı işlemesine bağlıdır. Yeterli üretimin sağlanamamasında yanlış politikalar etkili olmaktadır. Sınırlı üretim, pazarlama aşamasında rekabet sürecinin aksaması ile birleşince fahiş fiyatlar ortaya çıkmaktadır. Kamu sektörü bu sorunla mücadele etmek için üretimden tüketime geçen süreçte çeşitli tedbirler alır. Bu çalışmada monopol piyasalarının oluşumları piyasa başarısızlıkları temelinde ortaya konulmaya çalışılarak monopolün piyasa gücünün nasıl kırılabileceği teorik olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Son dönemde Türkiye’de beş büyük markete kartel cezası kesilmesi de bu bağlamda incelenmiştir. Sonuç olarak monopolün piyasa gücünü kırmada kullanılan politikaların ekonominin dinamiklerine uygun ve sektörel olarak iyi belirlenmesi, monopolü önlemeye yönelik en etkin politika olduğunu apaçık ortaya koymuştur. Aynı zamanda kamu sektörünün fahiş fiyatlarla mücadelesinin tarımsal üretimin teşviği ve planlanması ile daha başarılı olabileceği değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Monopol, Aksak Rekabet, Sürdürülebilir Üretim, Kartel, Kamu Teşvikleri

Kaynakça

• Acemoglu, D, Laıbson, D. Ve List, A. J. (2019). Microeconomics, Pearson, London.
• Ahlersten, K. (2008). Microeconomics, Ventus Publishing, Colarado.
• Akal, M. Terzi, N. (2015). Mal ve Hizmet Piyasalarında Monopolistik Rekabet Uygulamaları, KAÜ İİBF Dergisi, Cilt: 6, Sayı:11, s. 87-12.
• Akça, H. (2011). Devlet Müdahalesinin Başarısızlığı Üzerine Bir Değerlendirme. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 3, s.179-190.
• Akyıldız, H. Ve Eroğlu, Ö. (2005). Tartışılan Boyutlarıyla Piyasa Başarısızlığı ve Devlet Müdahalesi, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 10, Sayı:1, s. 57-75.
• Bamzai, A. (2004). The Wasteful Duplication Thesis in Natural Monopoly Regulation, The University of Chicago Law Review, Volume: 71, No:4, s.1525-1547.
• Bayramoğlu, Z. (2020). Tarımsal Kalkınmada Farklı Yaklaşımlar, http://www.turktarim.gov.tr/Haber/478/tarimsal-kalkinmada-farkli-yaklasimlar Erişim Tarihi: 01.05.2022.
• Carlsson, B. (1972). The Measurement of Efficiency in Production: An Application to Swedish Manufacturing Industries, 1968, Swedish Journal of Economics, Volume: 74, No: 4, s. 468-485.
• Depoorter, B. W. (1999). Regulation of natural monopoly, Encyclopedia of Law and Economics, Part V-Regulation of contracts. https://reference.findlaw.com/lawandeconomics/5400-regulation-of-natural-monopoly.pdf Erişim Tarihi: 12.4.2022
• Dilorenzo, T. J. (1996). The Myth of Natural Monopoly, The Review of Austrian Economics, Volume: 9, No: 2, s. 43-58.
• Dobbin, F. Ve Dowd, T. J. (2000). The Market That Antitrust Built: Public Policy, Private Coercion, and Railroad Acquisitions, 1825 to 1922, American Sociological Review, Volume: 65, No: 5, s. 631-657.
• Dünya Bankası, Tarımsal İşgücünün Toplam İşgücüne Oranı, https://data.worldbank.org/indicator/SL.AGR.EMPL.ZS Erişim Tarihi: 22.04.2022
• Ener, M. Ve Demircan M. (2006). Küreselleşme Sürecinde Yeni Devlet Anlayışı ve Türkiye, Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt: 4, Sayı:2, s. 197-218.
• Günaydın, G. (2006). Bağımsız Türkiye için Bağımsız Tarım Modeli, Tarım ve Mühendislik Dergisi, Sayı:78-79, s.10-15.
• Haciyev, N. (2011). Piyasa Ekonomisine Geçiş Sürecinde Rekabet Politikası, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 108-121.
• Heinberg, R. Ve Bomford, M. (2016). Tarım ve Gıdanın Dönüşümü, Ekoloji Serisi-35. Yeni İnsan Yayınevi, İstanbul.
• Ison S. Ve Wall, S. (2007). Economics, 4. Edition. Pearson Education Limited: England.
• Jackson, E. A. Ve Jabbie, M. (2019). Understanding Market Failure in the Developing Country Context., In: Filho,
• Walter L. et. al. (Ed.): Decent Work and Economic Growth: Encyclopedia of Sustainable Development Goals, Springer Nature Switzerland, Cham, s. 1-10.
• Jedlickova, B. (2016). Resale Price Maintenance and Vertical Territorial Restrictions: Theory and Practice in EU Competition Law and US Antitrust Law, First Edition. Edward Elgar Publishing Limited, United Kingdom.
• Karluk, R. (1994). Türkiye’de Kamu İktisadi Teşekkülleri ve Özelleştirme, Erler Matbaacılık, İstanbul.
• Kıymaz, T. Ve Şahinöz, A. (2010). Dünya ve Türkiye – Gıda Güvencesi Durumu. Ekonomik Yaklaşım, Cilt: 21, Sayı: 76, s. 1-30.
• Mankiw, N. G. (2014). Principles of economics. Cengage Learning, Boston.
• Özdemir, Z., Sever, E., Mercan, B., Ustaoğlu, M. (2012). Mikro İktisadi Analiz. Der Yayınları, İstanbul.
• Öztornacı, B. ve Veziroğlu, P. (2012). Küreselleşme ve Türkiye’de Kırsal Yoksulluk. 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, Konya.
• Öztürk, N. (2004). Piyasa Başarısızlıkları, Öneri Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 21, s.173- 187.
• Öztürk, N. ve Bayraktar, Y. (2009). Aksak Rekabetin Önlenmesinde Devletin Rolü, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, s. 74-93.
• Pamuk, Y. (2009). Monopolün Refah Kaybı: Teori ve Uygulama. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Perloff, M. J. (2017). Microeconomics: Theory and Applications with Calculus Plus Myeconlab with Pearson Etext. Pearson Education Limited, Pearson.
• Pike, C. (2021). Rawlsian Antitrust. Centre for Competition Policy, CCP Working Paper 21-04. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3832594 Erişim Tarihi: 15.04.2022.
• Rekabet Kurulu Başkanlığı, Kurul Kararı, https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=82884ab7-9d26-405c-9019-e2b9ee10f2c7 Erişim Tarihi: 25.04.2022.
• Sherman, J. (1890). Congressional Record. 21 cong. Rec. 2455-2474 (Mar. 21, 1890) (appliedantitrust.com) Erişim Tarihi: 28.03.2022.
• Stigler G. L. (1968). The Case Against Monopoly in Monopoly Power and Economic Performance. Mansfield Press, New York.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Komisyon Raporu, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/04/Tarim_ve_GidadaRekabetciUretimOzelIhtisasKomisyonuRaporu.pdf Erişim Tarihi: 22.04.2022.
• Şener, O. (2011). “Fonksiyonel Maliye Politikası”, LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, s.3-15.
• Şimşek, Ş. (2010). İşletme Bilimlerine Giriş. Eğitim Kitabevi, Konya.
• Tambunan, T. (2008). SME Development, Economic Growth, and Government Intervention in a Developing Country: The Indonesian Story, Journal of International Entrepreneurship, Volume: 6, s. 147–167.
• Temürcü, C. (2021). Türkiye’de Tarım ve Gıda: Mevcut Durum ve Öneriler. https://www.dortmevsimekoloji.org/wp-content/uploads/2021/09/T%C3%BCrkiye%E2%80%99de-tar%C4%B1m-ve-g%C4%B1da-mevcut-durum-ve-%C3%B6neriler.pdf Erişim Tarihi: 10.04.2022.
• Tunç, H. (2019). Mikro İktisat. Sümer Kitapevi, İstanbul.
• Turanlı, R. (2006). Mikro Ekonomik Analiz, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul.
• Turmuş Binici E (2022). “Küresel Kapitalizmle Bütünleşme Sürecinde Arjantin’de Köylülük: Sorunlar ve Örgütlenmeler”, Mülkiye Dergisi, Cilt: 46, Sayı: 1, s. 36-62.
• TUİK, Bitkisel ürün Denge Tablosu, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Bitkisel-Urun-Denge-Tablolari-2020-2021-45505 Erişim Tarihi: 22.04.2022.
• TUİK, Hayvansal Üretim İstatistikleri, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayvansal-Uretim-Istatistikleri-Aralik-2020-37207 Erişim Tarihi: 22.04.2022.
• Ünsal, M. E. (2010). Mikro İktisat, İmaj Yayınevi, Sekizinci Baskı, Ankara.
• Wallis, I. J. Ve Dollery, E. B. (1999) Market Failure Government Failure Leadership and Public Policy. Macmillan, London.
• Weatherspoon, D.D. ve Reardon, T. (2003). The Rise of Supermarkets in Africa: Implications for Agrifood Systems and the Rural Poor, Development Policy Review, Volume: 21, No: 3, s.333-355.
• West, E. G. (1978). The Burdens of Monopoly: Classical Versus Neoclassical, Southern Economic Journal, Volume: 44, No:4, s. 829-845.
• Yıldırım, K., Koyuncu, C., Yazıcı, A. Ve Erdoğan, M. (2012) Mikro İktisat, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
• Yücel, D. (2021). Tohum ve Tarım İlacı Piyasalarında Yoğunlaşma ve Tekelleşme: Çok Uluslu Şirket Egemenliği.
• İ. Karabıyık (Ed.), Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Çalışmaları İçinde, s. 45-68.