DOĞU AKDENİZ’DE DENİZ YETKİ ALANI UYUŞMAZLIĞI VE TÜRKİYE – LİBYA MUTABAKATI

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 25 - 45, 24.12.2022

Selim Kanat , Tuğçe Gürdal

https://doi.org/10.31457/hr.1141257

Öz

Bu çalışma, Doğu Akdeniz’de deniz yetki alanı uyuşmazlığına yepyeni bir boyut kazandıran Türkiye-Libya Mutabakatının etkisini, mutabakat öncesi ve sonrası durumu özetleyerek açıklamayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla çalışmanın araştırma sorusu “Türkiye-Libya Mutabakatı’nın bölge devletleri üzerinde ve küresel anlamda etkisi ne olmuştur?” sorusudur. Bu soruya ilişkin araştırma hipotezi mutabakatın Türkiye’nin doğal haklarını hiçe sayan, kendi çıkarlarını Türkiye’ye dayatmaya çalışan devletlerin planlarını bozduğu oyun değiştirici bir etki yaptığıdır. Bu araştırma sorusunun cevaplanmasında ve hipotezin testinde araştırma ve veri toplama yöntemi olarak literatür taraması ve vaka analizi yöntemleri kullanılmıştır. Bu yapılırken yerli ve yabancı literatür taranmış, ulaşılan bilgiler somut olaylar ile test edilerek kullanılmıştır. Bu amaç için önce deniz yetki alanı sınırlandırması ile ilgili kavramlardan olan kıta sahanlığı, karasuları ve münhasır ekonomik bölge tanımlamaları açıklanmış, sorunun böylece anlaşmazlığın kaynağı ortaya konmaya çalışılmış ve kıyıdaş olan/olmayan ülkelerin bu doğrultuda sahip olduğu hakların ne olduğu incelenmiştir. Daha sonra, mutabakat öncesi kıyıdaş olan/olmayan ülkeler ile Türkiye’nin durumu incelenerek, mutabakata giden süreçte yaşananlardan bahsedilmiştir. Bunun sonucunda mutabakatın Türkiye için ve bölge için çok önemli bir hamle olduğu, bölgedeki dengeleri önemli ölçüde sarstığı, bundan sonraki zamanlar için de bir dönüm noktası niteliği taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Doğu Akdeniz, Deniz Yetki Alanı, Türkiye – Libya Mutabakatı, Doğu Akdeniz Siyaseti

Kaynakça

• AA, (2022)., “Libya Temsilciler Meclisi: Başağa Hükümeti Sirte'de Göreve Başladı”, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libya-temsilciler-meclisi-basaga-hukumeti-sirtede-goreve-basladi/2602431 (01.06.2022)
• Acar, I., & Yılmaz, M. (2018). Doğu Akdeniz Kıta Sahanlığı Sorunsalı Üzerinden Doğalgaz Paylaşımı. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 597 - 607. Ankara.
• Acer, Y. (2019). Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Türkiye-Libya Mutabakatı. SETA Analiz.
• Altun, F. (2020). Doğu Akdeniz Denkleminde Stratejik Adım: Türkiye-Libya Mutabakatı. Ankara: T. C. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları. 05 10, 2022 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti İletişim Başkanlığı: https://www.iletisim.gov.tr/images/uploads/dosyalar/TR_-_TURKIYE_LIBYA_MUTABAKAT_Bask%C4%B1.pdf (01.05.2022)
• Arı, T. (1995). Ege Sorunu ve Türk - Yunan İlişkileri: Son Gelişmeler Işığında Kara Suları ve Hava Sahası Sorunları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50(01), 52 - 68.
• Arıdemir, H., & Allı , Ç. (2019). Doğu Akdeniz Bölgesindeki Münhasır Ekonomik Bölge Tartışmalarının Analizi 2019, C.4, S.10. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 4(10), 188 - 202.
• Avan, E. A. (2020). Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorunu: Türkiye'nin Politikası ve AB'nin Yaklaşımı. Avrasya Etüdler(58), 87 - 112.
• Bayer , D. (2020). Doğu Akdeniz Deniz Alanının Tarihi Geçmişi, Türkiye’nin Ulusal Menfaatleri ve Uluslararası Hukuk Uygulamaları Kapsamında Bir Jeopolitik Analiz. Yeni Deniz Güvenliği Ekosistemi ve Doğu Akdeniz. ss. 389 - 407 https://tasam.org/Files/Icerik/File/yeni-deniz-guvenligi-ekosistemi-ve-dogu-akdeniz_EKT_y_(13)_pdf_81b16707-1d0c-43dd-9856-522ee89549fa.pdf
• Bayer, D. (2013). Türk-Yunan İlişkilerinde NATO’nun Tutumu ve Bunun Türkiye-NATO İlişkilerine Yansımaları. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı, Siyaset Bilimi Doktora Programı (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara.
• Ceyhun, G. Ç. (2020). Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki Yetki Alanlarına İlişkin Sınırlandırma Sorunları ve Bölgedeki Enerji Keşiflerine İlişkin Bir Değerlendirme. 03 18, 2022 tarihinde TASAM - Türk Asya Stratejik Araştırma Merkezi: https://tasam.org/tr-TR/Icerik/53564/turkiyenin_dogu_akdenizdeki_yetki_alanlarina_iliskin_sinirlandirma_sorunlari_ve_bolgedeki_enerji_kesiflerine_iliskin_bir_degerlendirme (01.05.2022)
• Çalik Orhun, F. (2017). Doğu Akdeniz Enerji Kaynaklarının Kıbrıs Sorununa Muhtemel Etkileri. AKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), 37 - 54.
• Dalar, M. (2019). Türkiye'nin Doğu Akdeniz Politikasının Hukuksal Dayanakları. Bursa: XI. Uluslararası Uludağ Uluslararası İlişkiler Kongresi Özet Kitabı.
• Demir, İ. (2020). Türk Deniz Yetki Alanlarının Belirlenmesinin Hukuki Dayanakları ve İç Hukuk Üzerine Bazı Düşünceler. Adalet Dergisi(65), 27 - 50.
• Doğru, S. (2015). Doğu Akdeniz’de Hidrokarbon Kaynakları ve Uluslararası Hukuka Göre Bölgedeki Kıta Sahanlığı ve Münhasır Ekonomik Bölge Alanlarının Sınırlandırılması. TBB Dergisi, 504 - 554.
• Domazeti, R. (2019). Çok Denklemli Libya Sorunu ve Türkiye. 05 10, 2022 tarihinde İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi – İNSAMER: https://insamer.com/tr/cok-denklemli-libya-sorunu-ve-turkiye_2555.html adresinden alındı
• DW. (2019). Yunanistan Türkiye-Libya anlaşmasını BM'ye şikâyet etti”. 03 12, 2021 tarihinde DW: https://www.dw.com/tr/yunanistan-t%C3%BCrkiye-libya-anla%C5%9Fmas%C4%B1n%C4%B1-bmye-%C5%9Fikayet-etti/a-51610044 (01.05.2022)
• Güneş, M., & Arslan , T. (2018). Enerji Bağımlılığında Avrupa Birliği, Rusya, Türkiye Üçgeni ve Doğu Akdeniz Alanı. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 4(7), 32 - 60.
• Güngören, B. O. (2006). Türkiye’nin Deniz Yetki Alanları Üzerine Bir İnceleme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Ana Bilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir.
• Gür, H. (2019, Şubat). Stratejik Kavşak Noktası Olan Doğu Akdeniz’de Yürütülen Enerji Politikaları ve Türkiye. International Social Sciences Studies Journal, 5(30), 665 - 663.
• Kedikli, U., & Çalağan, Ö. (2015). Enerji Kaynakları Mücadelesinde Doğu Akdeniz Havzası ve Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı. Alternatif Politika, 7(3), 399 - 424.
• Kurt , E., & Tamçelik, S. (2014). Türkiye’nin Münhasır Ekonomik Bölge Algısı Ve Yakın Tehdit Alanı: Kıbrıs”, Uluslararası Güvenlik Kongresi Bildiriler Kitabı. Uluslararası Güvenlik Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 882 - 913). içinde Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Yayınları.
• Küçükkuray, S. (2019). Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı ve Türkiye. Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),. Lefkoşa, Kıbrıs.
• Kütükçü, M. A., & Kaya, İ. S. (2016). Uluslararası Deniz Hukuku Kapsamında Doğu Akdeniz’deki Petrol ve Doğalgaz Kaynakları ile Türkiye’nin Hukuki Durumu. Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(2/1), 81 - 96.
• Örselli, E., & Babahanoğlu, V. (2019). Doğu Akdeniz’de Açılmaya Çalışılan Pandoranın Kutusu: Enerji Kaynaklarından Alan Hâkimiyetine Uzanan Ekonomi Politik Hesaplar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergis, 12(66), 572 - 583.
• Paralı, Z. (2020, 06 26). Türkiye Cumhuriyeti İle Libya Devleti Ulusal Mutabakat Hükümeti Arasında İmzalanan Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırasının Uluslararası Politikaya Etkileri. Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 49 - 64.
• Peker, H., vd. (2019). Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Enerji Kaynakları Çerçevesinde Türkiye’nin Enerji Güvenliği. Güvenlik Bilimleri Dergisi, 8(1), 85 - 106.
• Sandıklı, A., Budak, T., & Ünal, B. (2013). Doğu Akdeniz'de Enerji Keşileri ve Türkiye. BİLGESAM Yayınları, 1-80.
• SDE. (2019). Doğu Akdeniz’de Yükselen Gerilim: Siyasi, Askeri ve Ekonomik Açıdan Yapılması Gerekenler. 11 26, 2021 tarihinde SD Rapor: https://www.sde.org.tr/Content/Upload/Dosya/Dogu%20Akdeniz%20rapor%20.pdf (01.05.2022)
• Seçkin, B. (2019, 12 23). Libya Başbakanı Serrac: Yunanistan'ın protestolarını yersiz ve aşırı çığırtkan buluyorum. 03 07, 2022 tarihinde Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libya-basbakani-serrac-yunanistanin-protestolarini-yersiz-ve-asiri-cigirtkan-buluyorum/1681915 (01.05.2022)
• Sputnik, (2022), "Yunan Parlamentosu, ABD’nin ülkede yeni üsler açmasına izin veren anlaşmayı onayladı", https://tr.sputniknews.com/20220513/yunan-parlamentosu-abdnin-ulkede-yeni-usler-acmasina-izin-veren-anlasmayi-onayladi-1056329895.html (01.06.2022)
• Şafak, E. (2015). Doğu Akdeniz'deki Enerji Kaynaklarına İlişkin Hukuki Ve Siyasi Sorunlar. Yakın Doğu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku ( Uluslararası Hukuk) Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Lefkoşa.
• Şafak, E. (2020). Türkiye ile Libya Arasında İmzalanan Mutabakat Muhtırası’nın Geleceği ve Bölgeye Yansımaları. Diplomatik İlişkiler ve Politik Araştırmalar Merkezi (DİPAM)(2), 2 - 8.
• Şen, B. (2020). Türkiye-Libya Deniz Yetki Sınırı Anlaşması ve Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki Pozisyonu. 02 17, 2022 tarihinde TASAM - Türk Asya Stratejik Araştırma Merkezi: https://tasam.org/tr-TR/Icerik/56676/turkiye-libya_deniz_yetki_siniri_anlasmasi_ve_turkiyenin_dogu_akdenizdeki_pozisyonu (01.05.2022)
• Tuna, F. (2020). Türk Dış Politikasında Realist Yaklaşım: Türkiye’nin Doğu Akdeniz ve Libya Politikası 2020, C. 2, S. 1,. Uluslararası Hukuk ve Sosyal Bilim Araştırmaları Dergisi – Uhusbad, 2(1), 74 - 87.
• UN, (2015), "Unanimously Adopting Resolution 2259 (2015), Security Council Welcomes Signing of Libyan Political Agreement on New Government for Strife-Torn Country", https://www.un.org/press/en/2015/sc12185.doc.htm (01.05.2022)
• Yaycı, C. (2011). Doğu Akdeniz'de Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasında Libya'nın Rolü ve Etkisi. Güvenlik Startejileri Dergisi(14), 17 - 41.
• Yaycı, C. (2020). Türkiye-Libya Arasında İmzalanan Münhasır Ekonomik Bölge Anlaşması’nın Sonuç ve Etkileri. Kriter Dergisi, 4(42), 34 - 37.
• Yorulmaz, R. (2020). Recep Yorulmaz, “Libya İle Mutabakatın Doğu Akdeniz Denklemine Etkisi”, Ortadoğu Araştırmaları Merkezi, Ocak 2020, S. 105, s. 4. ORSAM - Ortadoğu Araştırmaları Merkezi(105), 3 - 10.
• Yücedağ, A. (2020). Doğu Akdeniz Sorunu ve Türkiye - Libya Antlaşması. 01 11, 2022 tarihinde SDAM- Starteji Düşünce ve Analiz Merkezi: http://sdam.org.tr/haber/239-dogu-akdeniz-sorunu-ve-turkiye-libya-antlasmasi/ (01.05.2022)
• Yüksel, C., & Baran, D. (2020). Uluslararası Hukukta Doğu Akdeniz Krizi ve Türkiye ile Libya Arasındaki Deniz Yetki Alanlarını Sınırlandırma Mutabakatının Değerlendirilmesi. Public and Private International Law Bulletin, 520 - 556.