Araştırma Makalesi
Yıl 2021,
Cilt: 19 Sayı: 2, 271 - 283, 31.12.2021
Öz
Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Sünnetinin farklı bölümlerinde astronomi bilimi ile alakalı birçok hadis yer almaktadır. Astronomi bilimi hakkında çok sayıda âyet ve hadisin varlığı, insanın iki cihân saadetine ulaşmasını hedefleyen İslâm dininin inancı ve hukukunda, astronomiyle ilgili bütüncül bir metot ve yaklaşımın olduğunu göstermektedir. Bu makale, Resûl-i Ekrem’in astronomik olaylarla karşılaştığında nasıl bir tavır takındığı ve nasıl hareket ettiğini araştırmayı hedeflemekte ve “Astronomik olaylarda Hz. Peygamber’in sünnetinin ve hadis-lerinin rehberlik yönleri nelerdir?” sorusunu cevaplamaya çalışmaktadır. Çalışmada, astronomik olayları anlatan hadisler, İslâm dinin ilk tebliğcisi ve uygulayıcısı olan Hz. Peygam-ber’in astronomik olaylarla ilişkisi bağlamında ele alınmıştır. Bu rivâyetler, astronomi ilmi ve astronomik uygulamaların doğrultusunda konu başlıkları altında sınıflandırılmıştır. Bu rivâyetlerdeki İslâm şeriatının maksatları anlatılmaya gayret edilmiş ve bu rivâyetlerin me-tinleri vahye, ilme ve İslâm şeriatına uygun olarak şerh edilmeye çalışılmıştır. Rivâyetler incelenirken muhaddislerin hadis tenkit esasları dikkate alınarak onların söz konusu rivâyetler hakkındaki görüşlerine de değinilmiştir. Netice itibariyle araştırmamızda insan yaşamını ve İslâm hukukunu ilgilendiren astronomik olaylarda, Hz. Peygamber’in geniş bir perspektifi ve bütüncül bir rehberliği olduğunun farkına varılmıştır. Resûl-i Ekrem’in astronomik olay-lardaki rehberliğinde, İslâm inancı ile hukukunun ümmetinde yerleşmesi ve kökleşmesini hedeflediği görülmektedir. Ayrıca O, bu rehberliğinde, kâinattaki bulunan her şeyin insanoğlunun faydasını gözeterek onun hizmeti altında olduğunu göstermeyi hedeflemektedir
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî, el-. Musned, thk.Şuayb Arnavût,vd. Beyrut:Müessesetü’r-Risâle, 2001.
- Akeyla, Sultan Sened. Nakdu’l-hadîs bi’l-arad alâ’l-vekâi’ ve’l-ma’lûmâti’t-târîhiyye. Amman: Daru’l-feth li’n-neşr ve’tevzî’, 2002.
- Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru ihyâ-i türâsi'l-Arabî, t.y.
- Bedr, Abdürrahim. el-Muhayirâtü’l-felekiyye. Kuveyt: Müessesetü’l-Kuveyt li’tekaddümi’l-ilmî, 1984.
- Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî. Thk. Mustafa Dîb el-Beğa Dimeşk. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 3.basım, 1987.
- Cerâr, Abdurrahman Mustafa. et-Tevkît fî’l-ıbâdât şeriyyen ve felekiyyen. Ammân: Ürdün Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1987.
- Demradâş, Sabri. Li’l-kevn ilâh kırâtun fî kitâbi’llahi’l-manzûr. Kuveyt: Mektebetu’l-Menâr, 2001.
- Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebû Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, yy. Dâru’l-fikr, ty.
- el-A‘zamî, Muhammed Mustafa. Menhecu'n-nakdi ınde'l-muhaddisîn neşetuhu ve
- el-Munazzamatu’l-Arabiyye li’l-terbiye ve’s-Sekâfe, Mustalahâtu’l-feleki fî’t-ta’lîmi’l-âlî, Daru’l-beydâ, 1977.
- es-Seyyid, Azmî Taha. el-felsefe: Medhalü hadîs. Ammân: Dâru’l-Menâhic, 2003.
- Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek. Thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
- Hârizmî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Yusuf, Mefâtîhu’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
- Hasâvne, Avnî Muhammed. Tatbîkâtü ilmi’l-felek fî’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Ürdün: Âl-I Beyt Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
- Hawking. Stephen. Târîhu Mûciz liz-zamân mine’l-inficâri’l-azîm hattâ’sukûbi’s-Sevdâi. Kahire: el-heyetül- Mısrıyyetü’l-Âmme li’l-kitâb, 2006.
- İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Aḥmed b. ʿAli. Fetḥu’l-bârî bi şerḥi Saḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Abdulaziz b. Abdullah b. Bâz. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mâʿrife, 1379.
- İbn Hazm, Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî. et-Taḳrîb li-ḥaddi’l-manṭıḳ ve’l-medḫal ileyhi bi’l-elfâẓi’l-ʿâmmiyye ve’l-ems̱ileti’l-fıḳhiyye. Thk. İhsân Abbâs. Beyrut: el-Müessetü’l-Arabiyye lil-dirâsât, 1987.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân. thk.Şuayb Arnavût. Beyrut:Müessesetü’r-Risâle,1993.
- İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisanü'l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
- İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. en-Nihâye fî ğarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. Thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî, Mahmud Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1979.
- İbnü’n-nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1978.
- İzhîr. Cemal Muhammed Mahmud. et-Tevkît fî’l-Âhvâli’ş-Şahsiyye. Ürdün: Necâh el-Vataniyye Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
- Mansûr. Haseb Nebiy. el-İşârâtu’l-Kurâniyye li’surati’l-uzma ve’n-Nisbiyye. Mısır: Dâru’l-Maârif, 2002.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs’il-Arabî, ty.
- Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. thk. Hamdî b. Abdülmecid. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1984.
- Tâî, Muhammed Bâsil. Halku’l-kevn beyne’ilm ve’l-imân. Amman: Dâru’n-Nefâis, 1998.
- târîhuhu. Riyâd: Mektebetü'l-Kevser,1402.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ et-Tirmizî. Sünen-i Tirmizî. thk. Beşâr Avâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
- Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs, thk. komisyo n, Kuveyt: Dâru’l-hidâye, 1965.
- Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ty.
- Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī b. Yûsuf. Şerhu’l-Muvatta. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,
Toplam 31 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Cilt: 19 Sayı: 2 |
Kaynak Göster
İlmî Tedrîsâtın Tertîbi Üzerine…
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU