Türkiye’nin Kıbrıs Politikasında Amerikan Etkisi: Kıbrıs Barış Harekâtı Örneği

Yıl 2021, Sayı: 3, 1 - 42, 28.06.2021

Mehmet Savcı

Öz

Türkiye Cumhuriyeti, 1954 yılında Kıbrıs adasındaki Türklerin yaşadığı problemlerle ilgilenmeye başlamıştır. Fakat Türklerin haklarını korumak üzere gerçekleştirilen askerî harekât 1974 yılı Temmuz’unda başlamıştır. Adaya askerî müdahalenin bu denli gecikmesi incelemeye konu olan problemi teşkil etmektedir. Bu çalışmanın amacı, 1954 yılından askerî müdahalenin gerçekleştiği yıla kadar Türkiye’nin Kıbrıs Adasına askerî müdahale kararı üzerinden Kıbrıs politikasındaki Amerikan etkisini ortaya koymaktır. Böylelikle günümüzde de Türkiye için önemini koruyan Kıbrıs adası ve üzerindeki halkların yönetimi üzerine olan Türk dış politikasının nasıl etkilenebileceği tarihî perspektifte ele alınmış olacaktır. Çalışma sonucunda Türkiye Cumhuriyeti’nin Kıbrıs adasına askerî müdahalesinin 1974 yılına kadar gerçekleşmemesinin nedeni ve askerî harekâtı hazırlayan siyasî ortam ile ilgili ayrıntılı bilgi elde edilmiş olunacaktır. Çalışmanın hazırlık aşamasında literatür taraması yapılarak bilgi toplanmıştır. Tarama esnasında konu ile ilgili kitaplardan, bilimsel çalışmalardan ve özellikle döneminde devletler tarafından hazırlanmış raporlardan faydalanılmıştır. Bunun yanında ABD Başkanlık arşivlerinin internetten yayımlanmış birçok belgesi de incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Kıbrıslı Türkler, Türk – Amerikan İlişkileri, Kıbrıs Barış Harekâtı, Türk Dış Politikası

Kaynakça

• ALASYA, H. Fikret, Tarihte Kıbrıs, Kıbrıs Türk Kültür Derneği Genel Merkezi, Ankara 1988
• ALÇITEPE, Galip, “Kıbrıs Bunalımı ve Barış Harekâtı (1963-1974)”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara 2002, c. 17, s. 118-120
• ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991
• ATAÖV, Türkkaya, Amerika, NATO ve Türkiye, Ankara 1969 BALL, George, The Past Has Another Pattern, New York 1982
• BİRAND, Mehmet Ali, 30 Sıcak Gün, İstanbul 1980 (7. Baskı)
• Jr. BRANDS, Harry. W, “America Enters The Cyprus Tangle 1964”, Middle Eastern Studies, Sayı 3 (Temmuz 1987), c. 23, s. 330
• ÇAKAR, Filiz (Yıldız), “Türkiye’nin Geleneksel Güvenlik Sorunu: Kıbrıs”, Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye, ed. Refet Yinanç ve Hakan Taşdemir, Ankara 2002, s. 328
• DENKTAŞ, Rauf R., Akritas Planı ve Gençliğe Sesleniş, İstanbul 1994
• ERHAN, Çağrı, “1830 Osmanlı-Amerikan Antlaşması’nın Gizli Maddesi ve Sonuçları”, Belleten, Sayı 234 (1998), c. 62, s. 457
• ERİM, Nihat, Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ajans-Türk Matbaası, Ankara 1975
• FIRAT, Melek, 1960-1971 Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, Siyasal Kitabevi, İstanbul 1997
• GAZİOĞLU, Ahmet, “Osmanlıdan Cumhuriyete Kıbrıs”, Türkler Ansiklopedisi, c. 19, Ankara 2002, s. 927-929
• GÖNLÜBOL, Mehmet, “Türk-Amerikan İlişkilerinde Genel Bir Değerlendirme”, Foreign Policy, Sayı 4 (Aralık 1971), c. 1, s. 14
• GÖNLÜBOL, Mehmet, Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara 1989
• GÖZEN, Ramazan, “Türk Amerikan İlişkileri ve Türk Demokrasisi: Realist Bağlantı”, Türkiye’nin Dış Politika Gündemi Kimlik, Demokrasi, Güvenlik, Ankara 2001, s. 79-81
• GÜVEN, Çağdaş, Bölgesel Çatışmalar İçinde Kıbrıs ve Johnson Mektubu’nun Türk Dış Politikasındaki Yeri, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009
• HARRIS, George S., Troubled Alliance: Turkish-American Problems in Historical Perspective 1945-1971, American Enterprise Institute for Public Policy Research, Washington 1972
• HART, Parker T., Two NATO Allies at the Threshold of War, Duke University Press, Durham 1990
• İSMAİL, Sabahattin, 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, İstanbul 1998
• KESİKTAŞ, Fatma Gül, Kıbrıs Sorununun Türk-Amerikan İlişkilerine Yansıması: Johnson Mektubu (1960-1965), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2005
• KOÇ, Süleyman, Dünden Bugüne Kıbrıs Sorunu ve Stratejik Yaklaşımlar, IQ Kültürsanat Yayıncılık, İstanbul 2005
• LANDAU, Jacob M., “Johnson’s Letter to İnönü and the Greek Lobbying at the White House”, The Turkish Yearbook of International Relations, Sayı 14 (1976), s. 45
• “Lozan Sulh Muahedenamesinin Kabulüne Dair Kanunlar”, Düstur, 3. Tertip, c. 5, İstanbul 1931
• OBERLING, Pierre, Bellapalis’e Giden Yol, çev. Mehmet Erdoğan, Genelkurmay Yayınları, Ankara 1987
• ÖZCAN, Abdullah, Türkiye’deki Amerika, İstanbul 1993
• ÖZGİRAY, Ahmet, “Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri Arasındaki Siyasal İlişkiler (1923- 1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 43 (Nisan 1999), c. 15, s. 48
• PAPANDREU, Andreas G., Namlunun Ucundaki Demokrasi, çev. Semih Koray ve Mehmet Emin Yıldırım, Bilgi Yayınları, Ankara 1988
• SOMUNCUOĞLU, Sadi, Kıbrıs’ta Sirtaki, Ankara 2002
• STEPHEN, Michel, The Cyprus Question, London 1997
• ŞAHİN, Güneş, Kıbrıs Barış Harekâtı ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Sürecinde Türk Kamuoyu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2012
• ŞAHİN, Haluk, Gece Gelen Mektup: Türk- Amerikan İlişkilerinde Bir Dönüm Noktası, İstanbul 1987
• ŞAHİN, Haluk, Johnson Mektubu: Türk- ABD İlişkilerini Değiştiren Olayın Perde Arkası, Gendaş Predikat Yayınları, İstanbul 2002
• TAMKOÇ, Metin, The Warior Diplomats Guardians Of National Security and Modernization Of Turkey, Salt Lake City 1976
• TOKER, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, İnönü’nün Son Başbakanlığı 1961-1965, İstanbul 1992
• TUNCER, Hüner, Kıbrıs Sarmalı: Nasıl Bir Çözüm?, Ümit Yayıncılık, Ankara 2005
• Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, der. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul 2001
• Türk Dış Politikasının Analizi, der. Faruk Sönmezoğlu, Der Yayınları, İstanbul 1998
• USLU, Nasuh, Türk Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, Ankara 2000