Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunda Bedel-i Nakdî Uygulamaları

Yıl 2021, Sayı: 4, 39 - 73, 27.12.2021

İsmail Kandil , Mevlüt Karagöz

Öz

Ulus-devlet yapısı bütün dünyada zorunlu ve süreli askerlik uygulamalarını gerekli kılmıştır. Osmanlı Devleti’nde de Tanzimat Fermanı’ndan itibaren askerlik hizmeti erkekler için zorunlu ve süreli hâline getirilmiştir. Ancak, bir istisna olarak bedel-i şahsi ve nakdî uygulamaları gerek Müslüman gerekse Gayrimüslim Osmanlı tebaa için sürekli uygulanagelmiştir. Bu makalede, bedel-i nakdî uygulamaları, Tanzimat’tan itibaren genel itibarı ile ele alınmış, Birinci Dünya Savaşı süresince ise uygulamaların yanında konunun yasal boyutunu oluşturan Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan’daki görüşmeler de incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Ordusu, Askerlik Hizmeti, Bedel-i Nakdî Uygulamaları, Ahz-ı Asker Hizmetleri

Kaynakça

• Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (=ATASE)
• ATASE Arşivi, Birinci Dünya Harbi, Kls.73, Dos.365, Fih.003
• ATASE Arşivi, Birinci Dünya Harbi, Kls.73, Dos.365, Fih.; 003-0001a
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (=BOA)
• BOA, DH. EUM. 94-58 (1333.M.25)
• BOA, DH. EUM. 2. Şb. 5-20 (1333.R.16)
• BOA, DH. EUM. 3. Şb. 2-10 (1332.Za.12)
• BOA, DH. EUM. 3. Şb. 1-7 (1332.N.29)
• BOA, DH. EUM. LVZ. 24-53 (1332.Za.15)
• BOA, DH. EUM. MH. 101-18 (1333.Ca.27)
• BOA, DH. EUM. MH. 126-45 (1334.C.26)
• BOA, DH. EUM. MH. 126-64 (1334.C.27)
• BOA, DH. EUM. MH. 130-38 (1334.B.29)
• BOA, DH. EUM. MTK. 49/21 (1332.Za.15)
• BOA, DH.İD. 158-16 (1332.B.12)
• BOA, DH.İD. 180-56 (1332.B.20)
• BOA, DH. İD. 180-70 (1332.N.03)
• BOA, DH.İD. 198-4 (1332.B.06)
• BOA, DH. İ.UM.EK. 18-3 (1334.L.03)
• BOA, DH.İ.UM.EK.28:103 (1335.Ca.09)
• BOA, DH.İ.UM.EK. 100/4 (1334.R.03)
• BOA, HR. HMŞ. İŞO. 237-34 (1331.Ks.29)
• BOA, HR. HMŞ. İŞO. 237/40 (1331.Şu.15)
• BOA, HR. SFR. 04.. 633-98 (1914.09.11)
• BOA, HR. SFR. 04.. 634-54 (1914.11.02)
• BOA, HR. SFR. 04.. 643-31 (1915.09.18)
• BOA, HR. SFR. 04.. 648-65 (1916.02.24)
• BOA, HR. SFR. 04.. 648-75 (1916.02.26)
• BOA, HR. SFR. 04.. 645-67 (1915.12.20)
• BOA, MF. İBT. 505-43 (1332.Ş.03)
• BOA, ML.EEM. 1209/10 (1332.Te.16)
• BOA, DH.UMVM. 55/11 (1334.N.08)
• BOA, DH. UMVM. 123-69 (1333.B.16)
• Düstur, Tertip: 1, c. 5, Numara: 842, “Asakir-i Nizamiye-i Şahanenin Tertibât-ı Müteyemmime-i Cedîdeye Tevfikan Sûret-ı Ahzını Mübeyyin Kanun
• Düstur, Tertip: 2, c. 6, Numara: 296, “Mükellefiyet-i Askeriye Kanunu”, 29 Nisan 1330
• Düstur, Tertip: 2, c. 6, Numara: 330, “1303 Tevellütlülerden 1308 Tevellüdüne Kadar Olan Erbâb-ı Esnandan İstisnai Bedel-i Nakdî Kabulü ve Müteferruatı Hakkında Kanun”,9 Haziran 1914
• Düstur, Tertip: 2, c. 6, Numara: 397, Taht-ı Silaha Celb Olunan Milel-i Gayr-i Müslime Efrâd-ı İhtiyatiyesinden Bedel-i Nakdî Kabulü Hakkında Kanun-ı Muvakkat”, 3 Ağustos 1914
• Düstur, Tertip: 2, c. 6, Numara: 414, “Müslüm Eferad-ı İhtiyatiye ve Müstahfızsının Gayr-ı Muallem Kısmından da Bedel-i Nakdî Kabulü Hakkında Kanun-ı Muvakkat”, 26 Temmuz 1330
• Düstur, Tertip: 2, c. 6, Numara: 440, “Efrad-ı İhtiyatiye ve Müstahfızdan Bedel-i Nakdî Kabulü İçin Muayyen Mahallerin Temdidi Hakkında Kanun-ı Muvakkat”, 31 Temmuz 1330
• Düstur, Tertip: 2, c. 6, Numara: 468, “Efrâd-ı İhtiyatiye ve Müstahfızdan Bedel-i Nakdî Kabulü İçin Muayyen Mahallerin Tekrar Temdidi Hakkında Kanun-ı Muvakkat”, 8 Ağustos 1330
• Düstur, Tertip: 2, c. 6, Numara: 549, “Bedel-i Nakdî Kabulünün Temdidi Hakkında Kanun-ı Muvakkat”, 25 Eylül 1330, s.1331
• Düstur: Tertip: 2. c. 6, Mükellefiyet-i Askeriye Kanunu Muvakkati, 1334 (1918)
• Düstur, Tertip: 2, c. 7, Numara: 131, Bedel-i Nakdî Kanunu”, 21 Şubat 1330
• Düstur, Tertip: 2, c. 8, Numara: 244, “Müslim Efrad-ı İhtiyatiye ve Müstahfızsının Gayr-ı Muallem Kısmından da Bedel-i Nakdî Ahzi Hakkında Kanun”, 25 Kanun-ı Sani 1331
• Düstur, Tertip: 2, c. 8, Numara: 353, “Efrad-ı İhtiyatiye ve Müstahfız Bedelat-ı Nakdîyesinin Tayin-i Müddeti Hakkında Kanun”, 7 Mart 1332
• Düstur, Tertip: 2, c. 8, Numara: 808, “Efrad-ı İhtiyatiye ve Müstahfızdan Bedel-i Nakdî Vermiş Olanların İhtiyac-ı Mübrem Halinde Taht-ı Silaha Alınması Hakkında Kanun-ı Muvakkat”, 6 Teşrin-i Evvel 1332
• Düstur, Tertip: 2, c. 9, Numara: 189, “Efrad-ı İhtiyatiye ve Müstahfızdan Bedel-i Nakdî Vermiş Olanların İhtiyac-ı Mübrem Halinde Taht-ı Silaha Alınması Hakkında Kanun”, 19 Mart 1333
• Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi (II. Tertip)
• Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi (II. Tertip)
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, c.1, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu. 130, İstanbul 2013
• ERKİN, Behiç, Hatırat 1876-1958, haz. Ali Birinci, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019
• Genelkurmay Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, c. 3, Gnkur Basımevi, Ankara 1971
• KARATAMU, Selahattin, TSK Tarihi (1908-1920), c. 3, Gnkur ATASE Yayınları, Ankara 1971
• AYAYDIN, Rıdvan, Osmanlı Devleti’nde Askeri Yükümlülükler ve Muafiyetler (1826-1914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2011
• BAYAR, M. Hikmet, Türk Silahlı Kuvvetlerinin Tarihçesi, Harp Akademileri Matbaası, İstanbul 2009
• BEŞİKÇİ, Mehmet, “Balkan Harbi Yenilgisi Sonrası Osmanlı Ordusunda Yeniden Yapılanma Hamleleri”, Harp Akademileri Komutanlığı Balkan Harbi Panel Bildirileri, İstanbul 2016, s. 133-146
• BEŞİKÇİ, Mehmet, “Balkan Harbinde Osmanlı Ordusu Seferberliği ve Redif Teşkilatının İflası”, Türkiye Günlüğü, Sayı 110 (Bahar 2012), s. 27-43
• BEYOĞLU, Süleyman, “Ermeniler Amele Taburlarında”, Yeni Türkiye, Ermeni Özel Sayısı, Sayı 60 (2014), s. 259-288
• ÇOKER, Fahri, “Tanzimat ve Ordudaki Yenilikler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1260-1266
• ÇÖKLÜ, Şenol, I. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Asker Alma Usulleri (Ahz-ı Asker), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2004
• DURGUN, Bülent, “Sefer Planlarında ve Balkan Harbi’nde Osmanlı Ordusunda Menzil Teşkilatı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 29 (2014), c. 14, s. 57-96
• EMECEN, Feridun, “Bedel”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul 1992, s. 301
• ERENDOR, Metin, Türk Ordusu Tarihi, Kamer Yayınları, İstanbul 2018
• GÜLSOY, Ufuk, “Osmanlı Gayrimüslimlerinin Muafiyet Vergisi: Bedel-i Askerî (1855-1909)”, Tarih Dergisi, Sayı 37 (2002), s. 93-118
• KANDİL, İsmail, Meclis-i Mebusan’ın Çalışmaları (1914-1918), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2020
• KARA, Hidayet ve Bahattin Çatma, “Osmanlı Devleti’nin Askere Alma Kanunlarında Bedelli Askerlik”, International Journal of Social Science, Sayı 64 (Winter III 2017), s. 355-371
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. 5, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1947
• KAYALI, Kurtuluş, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri ve Ordu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.5, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1250-1258
• KÖKSAL, Osman, Mükellefiyet-i Askeriye Kanun-ı Muvakkati 29 Nisan 1330 (Osmanlı Devleti’nde Askeralmada (Son Durum), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1987
• KARAGÖZ, Mevlüt, Birinci Dünya Savaşı’nda Filistin Sina Cephesi Lojistik Faaliyetleri, Yeditepe Akademi Yayınları, İstanbul 2021
• ONAR, Sıddık Sami, “Bedel-i Askerî”, İslam Ansiklopedisi, c. 2, Milli Eğitim Basımevi, (5. Baskı), İstanbul 1979, s.439-440
• ÖZCOŞAR, İbrahim ve Hüseyin Haşimi Güneş, “Osmanlı Devleti’nde Cizye ve 19. Yüzyıla Ait Bir Cizye Defteri: Cizre Sancağı’nın Cizye Defteri (Cizye Defter Numarası:375)”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 15 (Kış 2006), c. 5, s. 159-179
• ÖZGEN, Cenk, Türkiye’de Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006
• ÖZGÜN, Cengiz, Türk Silahlı Kuvvetlerinde Personel Yönetimi ve Personel İstihdamının Yeniden Yapılandırılması: Profesyonel Askerlik, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Malatya 2005
• ÖZTUNA, Yılmaz, Osmanlı Devleti Tarihi 2. Kitap, Ötüken Yayınları, İstanbul 2004
• SHAW, J. Stanford, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu Savaşa Giriş, çev. Beyza Sümer Aydaş, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1982
• YILDIRIM, Salih, Osmanlı’dan Günümüze Bedelli Askerlik Uygulamaları, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2019
• ZÜRCHER, Eric Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908- 1928), çev. Ergun Aydınoğlu, Bilgi Üniversitesi Yayınları, (2. Baskı), İstanbul 2009