Venedik Elçisinin Raporlarında Zenta Savaşı ve Osmanlı Ordusunun Harp Düzeni Hakkında Yeni Bilgiler

Yıl 2022, Sayı: 5, 1 - 39, 29.06.2022

Güner Doğan

Öz

Kuruluşundan itibaren başarılı fetih politikası ile gerek karada gerekse de denizlerde hızla ilerleyen Osmanlı ordusunun II. Viyana Kuşatması’nda aldığı mağlubiyet ile bu ilerleyişi durmuştur. Kuşatma ve ardından yaşanılan kayıplar ile Osmanlılar ilk toprak kayıp belgesine de imza atacaklardır. 1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşması’na giden süreçte en önemli dönüm noktası şüphesiz Zenta Savaşı’dır. Sultan II. Mustafa’nın ordunun başında katıldığı bu savaşta Prens Eugen ve ordusuna karşı ciddi bir mağlubiyet alınmıştır. Her ne kadar Zenta’da Avusturya’ya karşı savaşmış olunsa da kutsal ittifakın diğer üyesi Venedikliler’i de bu süreçte unutmamak gerekir. Özellikle denizde ve Adriyatik kıyılarında Osmanlılar’a karşı mücadele veren Venedikliler’in faaliyetleri bu bakımdan önemlidir. Onların savaş ve genel olarak Osmanlılar hakkında yazdıkları ise kıymetli bilgiler vermektedir. İşte bu makalede, Viyana nezdinde elçilik yapan Venedikli diplomat Carlo Ruzzini’nin raporlarına odaklanılacaktır ve onun Zenta’da savaş meydanında bulduğunu söylediği Osmanlı harp düzenini resmeden bir çizim de ilk defa yayınlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Avusturya, Carlo Ruzzini, Osmanlı Harp Düzeni, Venedik, Zenta Savaşı

Kaynakça

• Archives Diplomatiques du Ministère des Affaires Étrangères (=AMAE)
• Correspondance Politique, Turquie, vol. 30, 30 Aout 1697-Adrinople
• Correspondance Politique, Turquie, vol. 30, 12 September 1697-Adrinople
• Correspondance Politique, Turquie, vol. 30, 28-30 September 1697-Adrinople
• Correspondance Politique, Turquie, vol. 30, 21 Ottobre 1697-Adrinople
• Correspondance Politique, Turquie, vol. 30, 14 Novembre 1697-Adrinople
• Archivio di Stato di Venezia (=ASVe)
• Consiglio di Dieci (=CD)
• CD, Busta: 51, 26 Aprile 1695
• CD, Busta: 51, 6 Settembre 1695
• CD, Busta: 52, 11 Marzo 1698
• CD, Busta: 52, 27 Giugno 1698
• CD, Busta: 52, 24 Luglio 1698
• Senato Dispacci, Provveditori da Terra e da Mar (=PTM)
• PTM, Busta: 538, n. 9, 28 Marzo 1697, Spalato
• PTM, Busta: 538, n. 10, 16 Aprile 1697, Spalato, 15 Mayıs 1697
• PTM, Busta: 538, n. 12, 15 Maggio 1697, Čitluk
• PTM, Busta: 538, 4 Maggio 1697, Iseppo Preradovich
• PTM, Busta: 538, 14 Maggio 1697, S. Casmanon
• PTM, Busta: 538, 20 Maggio 1697
• PTM, Busta: 538, n. 14, 22 Maggio 1697, Di galera alle Bocche di Narenta
• PTM, Busta: 538, n. 17, 3 Luglio 1697, Cattaro
• PTM, Busta: 538, n. 18, 16 Luglio 1697, Spalato
• PTM, Busta: 538, 23 Luglio 1697, Nicola Biloevich
• Senato Dispacci Ambasciatori e Residenti
• Germania, Busta: 178, n. 226, 10 Agosto 1697-Cimenin
• Germania, Busta: 178, n. 228, 17 Agosto 1697-Cimenin
• Germania, Busta:178, n. 231-232, 24 Agosto 1697-Cimenin
• Germania, Busta: 178, n. 235, 7 Settembre 1697-Ebersorf
• Germania, Busta: 178, n. 238, 14 Settembre 1697-Cimenin
• Germania, Busta: 178, n. 240, 14 Settembre 1697-Cimenin
• Germania, Busta: 178, n. 245, 28 Settembre 1697-Cimenin
• Germania, Busta: 178, n. 246, 5 Ottobre 1697-Cimenin
• Germania, Busta: 178, n. 250, 19 Ottobre 1697-Cimenin
• Germania, Busta: 178, 24 Decembre 1697-Costantinopoli
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (=BOA)
• Ali Emiri, II. Mustafa, n. 48/4753
• Bâb-ı Defteri, Büyük Kale Kalemi Defterleri, n. 32287
• İbnülemin Maliye, n. 55/5177
• Biblioteca Nazionale Marciana (=BM)
• Venezia, Marciana, mss.italiani, n. 13, col. 8550
• Biblioteca Universitaria di Bologna (=BUB)
• Fondo Marsili
• BUB, Ms. Marsigli, n. 117, s. 92
• Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, n. 2241, Karlofça ile Biten Barışın Özeti
• AFYONCU, Erhan, Zenta”, DİA, c. 44, İstanbul 2013, s. 279-281
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116 / 1688-1704), yay. haz. Abdulkadir Özcan, TTK Yayınları, Ankara 2000
• “Carlo Ruzzini”, Dizionario Biografico degli Italiani, c. 59, Roma 2017, s. 374-377
• DOĞAN, Güner “İstenmeyen Barış Pasarofça’da Osmanlı-Venedik Diplomatları ve Diplomatik Tavırları”, Harp ve Sulh 300. Yılında Pasarofça Antlaşması, İstanbul 2019, s. 111-127
• DOĞAN, Güner, “Savaşta ve Barışta Osmanlı Dünyasında Venedikli Bir Diplomat: Carlo Ruzzini (1691-1720)”, Harvard Üniversitesi Türklük Bilgisi Araştırmaları, Sayı 53 (2020), s. 97-115
• DOĞAN, Güner, Sınırlar Üzerinde Bir Hayat: İtalyan General Kont Luigi Ferdinando Marsigli ve Osmanlı İmparatorluğu, İtalya Dostluk Derneği, Ankara 2020
• Egy Nagy Háború Utolsó Csatája, ed. Papp Sándor ve Történelmi Levéltár, Zenta 2021
• EMECEN, M. Feridun ve Erhan Afyoncu, Savaşın Sultanları: Osmanlı Padişahlarının Meydan Muharebeleri, c. 2, Bilge Yayım Habercilik, İstanbul 2018
• KANTEMİR, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, çev. Özdemir Çobanoğlu, c. 3, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980
• KARAGÖZ, Hakan, “Belgrad, Petervaradin ve Zenta Arasında Osmanlı-Habsburg Savaşı: Habsburg Gözüyle Prens Eugen’in 1697 Zenta Seferi ve Seferin Günlükleri”, Ankara, Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi, Sayı 1/2 (2022), s. 503-575
• KREUTEL, Richard F.-Karl Teply, Der Löwe von Temeschwar: Erinnerungen an Caʿfer Pascha den Älteren, aufgezeichnet von seinem Siegelbewahrer ʿAlî, Graz-Wien-Köln 1981
• KURAT, A. Nimet, “The Retreat of the Turks, 1683-1730”, New Cambridge Modern History, vol. 1, Cambridge University Press, Cambridge 1970, s. 608-647
• MARSİGLİ, Luigi Ferdinando, Stato Militare Dell’Imperio Ottomanno, Incremento e Decremento Del Medesimo. Del Signore Conte Di Marsigli, Amsterdamo 1732
• MOSTO, A. Da, I Dogi di Venezia, Con Particolare Riguardo Alle Loro Tombe, Venezia 1939
• Mühürdâr Ali Efendi, Vak‘anâme-i Ca‘fer Paşa: Koca Ca‘fer Paşa’nın Serhad Yılları (1688-1697), haz. Abdulhadi Uysal, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2021
• ÖZCAN, Abdulkadir, “II. Mustafa”, DİA, c. 31, İstanbul 2006, s. 275-280
• SUMMER, B. H., Peter the Great and the Ottoman Empire, Oxford 1949
• ŞAYİN, Cevat ve Fatih Yeşil, “XVIII. Yüzyılda Taktik Değişim: Bir Osmanlı Muharebe Alanı Krokisi Üzerine Notlar”, Tarih Dergisi, Sayı 53 (2011/1), İstanbul 2012, s. 19-38
• Silâhdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme: İnceleme ve Metin, yay. haz. Mehmet Topal, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara 2018
• STOYE, John, Marsigli’s Europe: The Life and Times of Luigi Ferdinando Marsigli, Soldier and Virtuoso, 1680-1730, Yale University Press, New Haven-London 1994
• VARENBERGH, M. Émile, Correspondance du Marquis de Ferriol, Anvers 1870
• ZINKEISEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1699-1774), çev. Nilüfer Epçeli, c. 5, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011