XVII. Yüzyılın İlk Yarısında İstanbul’daki Ok Ustalarının Ekonomik Gelirleri

Yıl 2022, Sayı: 5, 73 - 99, 29.06.2022

Şükrü Seçkin Anık

Öz

Okçuluk tarihin erken dönemlerinden itibaren insanlığın hem korunma hem de beslenme ihtiyacını karşılamak için başvurduğu faaliyetlerden biridir. Buna mukabil okçuluğun bu kadar eski bir tarihe sahip olması onun, askerî misyonunun yanı sıra kültürel, sosyolojik, teknik ve ekonomik açıdan incelenmesi gerektiğini gerektirmektedir. Türkiye’de kültürel, sosyolojik ve teknik açıdan okçuluk tarihi üzerine yapılan çalışmalar mevcuttur. Ancak okçuluk etrafında gelişen ekonomik hayat geri planda bırakılmıştır. Bununla beraber XVII. yüzyıla doğru gelinen süreçte ateşli silahların savaş alanlarındaki belirleyiciliği artmış ve okçuluk faaliyeti askerî yönünü kaybetmeye başlamıştır. Ancak okçuluğun kullanım değerini koruduğu ve sportif amaçlarla varlığını sürdürdüğü de bir gerçektir. Bu nedenle, bu çalışmada da görüleceği üzere, XVII. yüzyılda müsabakalar için imal edilen okların çeşitliliğinin arttığı görülmektedir. Bu çalışma ateşli silahların okun yerini almaya başladığı XVII. yüzyılın ilk yarısında İstanbul’daki ok imalatını ve dönemin askerî ve ekonomik şartlarına göre ok imalatındaki değişimleri ele almaktadır. Böylece hem okçuluğun süreç içerisinde geçirdiği değişim ortaya konulacak hem de ok imal eden grupların ekonomik yaşantılarına ışık tutulacaktır. Bu doğrultuda Osmanlı Devleti’nde yazılan Kavsname türündeki eserler üzerinden söz konusu imalatın aşamaları incelenecektir. Bunun yanı sıra, belirlenen dönem içerisinde İstanbul’da ok imal eden grupların maaş defterleri ve narh kayıtları üzerinden ekonomik gelirleri tespit edilmeye çalışılacaktır. Böylelikle Osmanlı okçuluğunun ekonomik cephesi ele alınarak İstanbul’da ok imal eden ustaların ekonomik yaşantılarını anlamak ve açıklamaya çalışmak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ok, Okçuluk, Narh, Tirger, Mevacip

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (=BOA), A. DVNSMHM.d., nr. 103/139, Zilhicce 1103 [1692]
• BOA, A.DVNSMHM.d., nr. 108/545, Şaban 1107 [1696]
• BOA, AE. SMST. III., 281/22513, 29 Zilhicce 1176 [11 Temmuz 1763]
• BOA, C. BH., 35/1647, 27 Zilkade 1067 [6 Eylül 1657]
• BOA, C. BLD., 133/6634, 19 Recep 1191 [23 Ağustos 1777]
• BOA, MAD.d., nr. 3697
• BOA, TS.MA.d., nr. 2924
• BOA, TS.MA.d., nr. 7253
• BOA, MAD.d., nr. 4586
• BOA, MAD.d., nr. 5085
• BOA, MAD.d., nr. 6299
• BOA, TS.MA.d., nr. 10010
• BOA, TS.MA.d., nr. 2993
• BOA, TS.MA.d., nr. 487
• BOA, TS.MA.d., nr. 488
• BOA, TS.MA.d., nr. 489
• BOA, TS.MA.d., nr. 7443
• BOA, TS.MA.d., nr. 7444
• BOA, TS.MA.d., nr. 9604
• BOA, TS.MA.d., nr. 9613/3
• Okçular Vakfı Arşivi (=OVA), EV – 742, s. 18. 20 Zilhicce 1235 [28 Eylül 1820]
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter nr: 950/240, Defter nr: 954/1
• 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530), Hudâvendigâr, Biga, Karesi, Saruhân, Aydın, Menteşe, Teke ve Alâiye Livâları <Dizin ve Tıpkıbasım>, yay. haz. Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun, Mustafa Karazeybek, Abdullah Sivridağ ve Murat Yüzbaşıoğlu, Ankara 1995
• Çukadar Ahmed, Hediyyetü’l-Keman fi İrşadü’r-Rumat, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Hazine, nr. 626
• Evliya Çelebi, Seyahatname, yay. haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı, İstanbul 2016
• İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 1009 (1600) Tarihli, yay. haz. Mehmed Canatar, İstanbul 2004
• Katip Abdullah Efendi, Kavaidü’r-Remy, yay. haz. İlhan Uçar, Mucize Yayınları, 2013
• Mustafa Kani Bey, Telhis-i Resailat-ı Rumat, İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, nr. 922
• Mustafa Kani Bey, Telhis-i Resailat-ı Rumat, yay. haz. Kemal Yavuz, Mehmed Canatar ve İ. Aydın Yüksel, İstanbul 2010
• ANIK, Şükrü Seçkin, 17. Yüzyıla Ait Bir Okçuluk Risalesi: Tezkire-i Rumat (Transkripsiyon ve Değerlendirme), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2018
• BARKAN, Ömer Lütfü, “XVI. Asrın ikinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, Sayı 136 (Ekim 1970), c. 34, s. 557-607
• CAN, Barış, “Geleneksel Ok, Yay, Zihgir Yapımı”, Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi, T.C. Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, Ankara 2021, s. 439-450
• EKİCİ, Sakine Akcan, III. Mehmed Döneminde 1596-1601 Tarihleri Arası Ehl-i Hıref Defterlerine Göre Sanatkârlar, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013
• İPÇİOĞLU, Mehmed, “Kanuni Süleyman'ın Estergon (Esztergom) Seferi 1543-Yeni Bir Kaynak”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı 10 (1990), c. 10, s. 137-161
• KARASU, Sümeyra, Çukadâr-ı Şehriyârî Kemânkeş Ahmed'in İrşâdü'r-Rumât Adlı Eseri Transkripsiyon ve Değerlendirilme, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2022
• KUNTER, Halim Baki, “Atıcılar Kanunnamesi”, Tarih Vesikaları Dergisi, Sayı (1942), c. 2, s. 253-273
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “1009 (1600) Tarihli Narh Defterine Göre İstanbul’da Çeşitli Eşya ve Hizmet Fiyatları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 9 (1978), s. 1-84
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Kitabevi, İstanbul 1983
• Osmanlı Arşiv Belgelerinde Türk Okçuluğu, yay. haz. Hasan Şahintürk, Yılmaz Karaca, Ahmet Özkılınç, Esin Kırca, Mehmet Selim Temel ve Kemal Gurulkan, Okçular Vakfı Yayınları, İstanbul 2019
• PAMUK, Şevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016
• SALİHLİOĞLU, Halil, “XVII. Asrın İlk Yarısında İstanbul’da Tedavüldeki Sikkelerin Raici”, Belgeler, Sayı 2 (Temmuz 1964), c. 1, s. 227-233
• TABAKOĞLU, Ahmet, “XVII. ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Sayı 1-4 (1985), c. 41, s. 389-414
• TABAKOĞLU, Ahmet, Osmanlı Mali Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 2016
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014
• YI, Eunjeong, 17. Yüzyıl İstanbul’unda Lonca Dinamikleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018
• YÜCEL, Ünsal, Türk Okçuluğu, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2015
• YÜCEL, Yaşar, Osmanlı Ekonomi-Kültür-Uygarlık Tarihine Dair Bir Kaynak: 1640 Tarihli Es‘Ar Defteri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992
• Mustafa Serdar Tekçe, “Şem Endam”, http://www.tirendaz.com/tr/?page_id=1227, (Erişim tarihi: 20.03.2022)