Historical Development of Binoculars and Military Use by the Ottoman State

Yıl 2023, Sayı: 7, 141 - 178, 03.07.2023

Derya Geçili

Öz

Optical tools that make distant objects appear as if they are close are called “binoculars”. In Persian, “dür” means far, and “bin” means the seer. This word has passed into Turkish as “far-seer”. The invention of the binoculars revealed a little of the secrets of the sky providing the connection of the earth between the other planets and the stars. Binoculars were used in observing both the earth and the sky, and they have found many uses with their portable structures and light weights. As in many areas of life, binoculars can be used for military purpose, allowing to see distant targets. For this reason, many studies were conducted on binoculars and the lenses were made become more effective. As a result of the modernization efforts in the Ottoman State, the importance of binoculars was realized in the military field. Binoculars were purchased after negotiating with some companies in Europe. Binoculars were used for both defense and attack in the Ottoman Military. The characteristics of binoculars and the negotiations made for their purchase from European companies are explained in the present study.

Anahtar Kelimeler

Binoculars, Military, Ottoman State, Observation

Dürbünün Tarihî Gelişimi ve Osmanlı Devleti Tarafından Askerî Amaçlı Kullanılması

Öz

Uzakta bulunan cisimlerin yakındaymış gibi görünmesini sağlayan optik araçlara dürbün adı verilmiştir. Farsça’da “dür” uzak demek ve “bin” gören anlamına gelmektedir. Bu kelime Türkçe’ye uzak-görür olarak geçmiştir. Dürbünün icadı, dünyanın diğer gezegenler ve yıldızlar arasındaki bağlantısını sağlayarak gökyüzünün sırlarını bir nebze de olsa açığa çıkarmıştır. Dürbünden, hem yeryüzü hem de gökyüzünün gözlemlenmesinde faydalanılmış, taşınabilir ve hafif oluşuyla birçok kullanım alanı bulmuştur. Dürbün, hayatın pek çok alanında olduğu gibi askerî olarak da kullanılıp uzaktaki hedefleri görebilmeyi sağlamıştır. Bunun için dürbün üzerinde birçok çalışmalar yapılarak mercekler daha etkili bir hale getirilmiştir. Osmanlı Devleti’nde modernleşme çabaları sonucunda askeriyede dürbünün önemi fark edilmiştir. Avrupa’da bazı şirketlerle görüşmeler yapılarak dürbünler satın alınmıştır. Dürbünler, Osmanlı askeriyesinde hem savunma hem de taarruz sırasında kullanılmıştır. Bu çalışmada, dürbünlerin özellikleri ile Avrupalı şirketlerden satın alınmaları için yapılan görüşmeler anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dürbün, Askeri, Osmanlı Devleti, Gözlem

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (=BOA)
• Bâbıâlî Evrak Odası (=BEO), 422/31596, 16 Zilkâde 1311 [21 Mayıs 1894], 1455/109123, 12 Şevvâl 1317 [13 Şubat 1900], 3283/246170, 27 Safer 1326 [31 Mart 1908], 3261/244541, 20 Muharrem 1326 [4 Şubat 1908], 4195/314582, 9 Şaban 1331 [14 Temmuz 1913], 4653/348959, 5 Muharrem 1339 [19 Eylül 1920]
• Cevdet-i Âskeriye (=C.AS), 997/43590, 27 Muharrem 1222 [6 Nisan 1807]
• Cevdet-i Bahriye (=C.BH), 169/7971, 19 Sâfer 1253 [25 Mayıs 1837]
• Dâhiliye Nezâreti Tesrî-i Muâmelât ve Islahât Komisyonu (=DH.TMIK), 59/61, 2 Cemâziyelevvel 1316 [18 Eylül 1898]
• Dâhiliye Nezâreti Mektûbi Kâlemi (=DH.MKT), 123/28, 17 Sâfer 1311 [15 Ağustos 1893]
• Hariciye Nezâreti Tercüme Odası (=HR.TO), 450/54-1, 5 Haziran 1868, 450/54-2, 5 Haziran 1868, 414/43, 13 Şubat 1851
• Hariciye Nezâreti Mektûbi Kalemi (=HR.MKT), 20/50, 13 Recep 1264 [15 Haziran 1848], 77/45, 26 Şaban 1270 [24 Mayıs 1854], 80/25, 14 Şevvâl 1270 [10 Temmuz 1854], 38/34, 4 Ramazan 1273 [28 Nisan 1857], 624/9, 17 Rebiülâhir 1285 [7 Ağustos 1868], HR.MKT, 624/9, 6 Rebiülahir 1285 [27 Temmuz 1868], 80/25, 14 Şevval 1270 [10 Temmuz 1854], 619/23, 1285 [1868]
• Hazine-i Hassa İradeler (=HH.İ), 223/124, 23 Zilkade 1309 [19 Haziran 1892]
• Hâriciye Nezâreti Tahrirat (=HR.TH), 59/65, 1 Aralık 1885
• İrâde Hariciye (=İ.HR), 106/5171, 25 Rebîülâhir 1270 [25 Ocak 1854]
• İrâde Hususi (=İ.HUS), 161/1, 1 Zilkâde 1325 [6 Aralık 1907]
• Meclis-i Vükelâ (=MV), 18/52-1, 18/52-2, 22 Muharrem 1326 [25 Şubat]
• Sadâret Mektûbi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (=A.MKT.UM), 151/77, 10 Cemâziyelevvel 1270 [8 Şubat 1854], 163/45, 6 Zilhîcce 1270 [30 Ağustos 1854]
• Şura-yı Devlet (=ŞD), 601/21, 25 Cemaziyelahir 1325 [5 Ağustos 1907]
• Yıldız Perâkende Evrâkı Hazine-i Hassa (=Y.PRK.HH), 16/64, 20 Cemâziyelevvel 1303 [24 Şubat 1886], 38/31, 27 Şevval 1325 [3 Aralık 1907]
• Yıldız Perâkende Evrâkı Tahrirât-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (=Y.PRK.TKM), 10/24, 26 Cemâziyelâhir 1304 [22 Mart 1887], 32/9, 7 Muharrem 1312 [11 Temmuz 1894]
• Yıldız Perâkende Askerî Maruzat (=Y.PRK.ASK), 123/5, 27 Şevval 1325 [23 Temmuz 1897], 252/11, 27 Şevval 1325 [23 Temmuz 1854], 120/72, 13 Zilkade 1314 [15 Nisan 1897]
• Yıldız Mütenevvi Marûzat (=Y.MTV), 311/8-1, 1 Cemâziyelevvel 1326 [1 Haziran 1908], 253/169, 25 Ramazan 1321 [15 Aralık 1903], 278/118, 22 Recep 1323 [22 Eylül 1905], 253/96, 13 Ramazan 1321 [3 Aralık 1903], 252/424, 29 Şaban 1321 [20 Kasım 1903], 164/71, 5 Rebiülevvel 1315 [4 Ağustos 1897]
• “Âlât-ı Rasadiyye ve Rasâd-hâneler”, Müellif, c. 51, 18 Haziran 1308 (30 Haziran 1892)
• Çays Fabrikası Ma’mûlâtından Sahra ve Cebel Bataryalarına Mahsûs 1914 Modeli Makaslı Batarya Dürbünü Ta’rif-nâmesi, İstanbul 1332 (1914)
• “Dürbünün İcadı”, Muhaffal, 1 Zilkâde 1339 (11 Temmuz 1921)
• DRİSCOLL, Samuel R, Aberration Control in Antique Telescope Objectives, In Partial Fulfillment for the Degree of Master of Science in the College of Optical Sciences, The University of Arizona, Arizona 2015
• DİZER, Muammer, Kandilli Rasathanesi Tarihçesi, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Yayınları, İstanbul 1973
• GREİVENKAMP, John E ve STEED, David L, “The History of Telescopes and Binoculars: an Engineering Perspective”, Novel Optical Systems Design and Optimization XIV, United States 2011
• GÖKDOĞAN, Nüzhet, “26 Aralık 1983 Cumhuriyet Döneminde Astronomi Çalışmaları Sempozyumu”, Cumhuriyetin Altmışıncı Yılında Astronominin Gelişimi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul 1983, s. 7-11
• Hayrullah Feyzi (Esliha Müfettişi ve Topçu Mühimmat Komisyonu Mütercimi), Kalkanla Mücehhez Maksim Makineli Tüfeklerine Mahsûs Gürç Fabrikası Ma’mûlâtından Nişângâh Dürbünü, 28 Temmuz 1332 (10 Ağustos 1916)
• Mehmed Vasıf, Mesâha-i Bahriye, Kasbar Matbaası, 1322 (1906)
• “Mesâha Aleti”, Ceride-i Bahriye, Numara: 51, 17 Şevval 1308 (26 Mayıs 1891)
• Mecmûa-i Edebiyye, 1.Sene, Numara: 30, 3 Ramazan 1317 (5 Ocak 1900)
• MOLARO, P, “Francesco Fontana and His Astronomical Telescope”, Journal of Astronomical History and Heritage, Sayı 3 (2017), c. 20
• MORRİSON-LOW, A. D ve DUPRE, S., Johnson, S, From Earth Bound to satelitte Telescopes Skills and Networks, Giorgio Strano, USA 2012
• McCONNEL, A, A Survey of the Networks Bringing a Knowledge of Optical Glass-Working to the London Trade, 1500-1800, ed. Jenny Bulstrode, 2016
• Rasad ve Pilotun Evsâfı ve Vezâifi, Tayyare Keşfi, Tayyarede Tayin Ciheti ve Mahal, Gece Uçuşları, Tayyare Meydanları, Raporları, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1339 (1921)
• 1908 Modeli Kızaklı ve Sehpalı Maksim Makineli Tüfeklerine Mahsûs Nişângâh Dürbünü, Genelkurmay Başkanlığı Kütüphanesi
• Salih Zeki, “Mübhes-i Ziyâ”, Muhtasar Hikmet-i Tabiîye, c. 2, İstanbul 1309 (1894)
• “Top Kralı” (Alfred Krupp Fabrikası), Mecmûa-i Ebûziyâ, 19. Sene, 1317 (1899)
• Topçu Binbaşı Trabzonlu Mehmed Sami, Harp Silahları ve Vâsıtaları, Yıldız Harp Akademisi Matbaası 1928
• Topçu Kaimakam Abidin, Silahlar ve Harp Vasıtaları Fenni, Harp Mektebi Matbaası, İstanbul 1928
• Topçu Tali’mât-nâmesi, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1337 (1919)