Düzeltme: An Essay on the Importance of the Army Ruûs Registers in War History Studies in the Example of Ruûs Regıster No: 232 (XVI. Century)

Yıl 2023, Sayı: 7, 39 - 69, 03.07.2023

Songül Şenlik

Öz

Although researches on political, economic and social history have been carried out mainly, military history, which is actually a very important value of nations, it draws attention in the academic community in recent years. Studies on the Turkish war history, which has found an important position today, mostly belong to after the XVIII. century. One of the reasons for this situation is undoubtedly access to resources. In addition to the records kept by the Ottoman Empire in the center and provinces, examining the records kept by the serdar during the military operation, will provide valuable information for history researches. Most of the appointments of state officials in the Ottoman geography were recorded in the ruûs registers. One of these registers is the army ruûs registers, which were kept under the supervision of the serdar while the army was on campaign. In this study, it will be tried to examine the ruûs records recorded during the Ottoman-Safavid wars that took place in the last quarter of the XVI. century. Also, the contribution of such registers to the understanding of warfare techniques, subsistence, supply, logistics, and military operations will be tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Army Ruûs Registers, Military Action, War History, Ozdemiroglu Osman Pasha, Medicinal Plants

Düzeltme: 232 Numaralı Defter Örneğinde Harp Tarihi Araştırmalarında Ordu Ruûs Defterlerinin Önemi Üzerine Bir Deneme (XVI. Yüzyıl)

Öz

Dünya tarihini anlamak, Orta Asya bozkırlarından Anadolu yarımadasına uzanan Türk tarihi olmadan, mümkün değildir. Yedi kıtalık yeryüzünün üç kıtasında at koşturmuş Türk milleti, askeri dehası ile günümüzde de saygın bir konuma sahiptir. Son yıllara kadar ağırlıklı olarak siyasi, ekonomik ve sosyal tarih araştırmaları yapılmışsa da milletlerin aslında çok önemli bir değeri olan askerî tarih de akademik camiada dikkat çekmektedir. Günümüzde kendisine önemli bir yer bulan Türk harp tarihi araştırmaları ağırlık olarak XVIII. yüzyıl sonrasına aittir. Bu durumun sebeplerinden biri şüphesiz kaynaklara ulaşım imkanıdır. Osmanlı Devleti’nin merkez ve taşrada tuttuğu kayıtlar dışında askerî harekât sürecinde serdar tarafından cephede tutulan kayıtların da incelenmesi tarih araştırmalarına değerli bilgiler sunacaktır.
Yüksek rütbeli memurlar ile timar kayıtları hariç olmak üzere tüm Osmanlı coğrafyasındaki devlet görevlilerinin atama kayıtlarının tutulduğu defterler ruûs defterleridir. Ruûs defterlerinin bir çeşidi ise ordu seferde iken serdar nezaretinde oluşturulmuş ordu ruûs defterleridir. Bu çalışmada XVI. yüzyılın son çeyreğinde vuku bulmuş Osmanlı – Safevi savaşları örneğiyle sefer sürecinde kaydedilmiş ruûs kayıtları incelenmeye çalışılacaktır. Bu tür defterlerin harp teknikleri, iaşe, ikmal ve lojistik alanlarına ve askeri harekatın anlaşılmasına katkısı ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Askeri Harekât, Harp Tarihi, Ordu Ruûsu, Özdemiroğlu Osman Paşa, Tıbbî Bitkiler

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (=BOA) BOA, KK.d., 7516, Muhtelif ve Mütenevvi Defterler-16 BOA, KK.d., 232, Ordu Ruûs Defteri
• Asafî Dal Mehmed Çelebi, Şecâatnâme-Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Şark Seferleri (1578-1585), yay. haz. Abdülkadir Özcan, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2006
• Selanikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selanikî (971-1003 / 1563-1595), yay. haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu, İstanbul 1989
• AFYONCU, Erhan, “Defterhane”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul 1994, c. 9, s. 100-104
• AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2018
• AGOSTON, Gabor, “Osmanlı Muharebe Taktikleri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı’da Savaş ve Serhad, yay. haz. Kahraman Şakul, Timaş Yayınları, İstanbul 2013, s. 65-77
• AK, Mahmut, “Osmanlı Coğrafyasında İki Yer Adı (Bahr-i Kulzüm/Kurzüm) Üzerine”, İlmî Araştırmalar, Sayı 2 (1996), s. 7-12
• ALLAHVERDİ, Reyhan Şahin, Kafkas Fatihi Özdemiroğlu Osman Paşa, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2017
• ALLOUCHE, Adel, Osmanlı-Safevi İlişkileri, Kökenleri ve Gelişimi, çev. Ahmed Emin Dağ, Anka Yayınları, İstanbul 2001
• ARIBOĞA, Dilek, 217 No’lu Ruûs Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2019
• AYDIN, Bilgin, Osmanlı Bürokrasisinde Divân-ı Hümâyun Defter Formlarının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi (XV-XVI. Yüzyıl), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2003
• AYDIN, Bilgin, Rıfat Günalan, “Ruûs Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Osmanlı Eyalet Teşkilatı ve Gelişimi”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı 38 (2011), s. 27-160
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2017 (4. Baskı)
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Timar”, Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, İstanbul 1979, s. 286-333
• BİLGİN, Arif, “Osmanlı Döneminde İlaç Yapımında Kullanılan Tıbbî Bitkiler”, Osmanlılarda Sağlık-I, ed. Coşkun Yılmaz ve Necdet Yılmaz, Biofarma, İstanbul 2006, s. 231-247
• DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügât, Aydın Kitabevi, Ankara 2007 (24. Baskı)
• EMECEN, Feridun ve İlhan ŞAHİN, “Amasya Antlaşması”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul 1991, s. 4-5
• EMECEN, Feridun, Osmanlı Klasik Çağında Savaş, Timaş Yayınları, İstanbul 2010
• EMECEN, Feridun, “Sefere Götürülen Defterlerin Defteri”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, Tarih Araştırmaları Merkezi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1991, s. 241-268
• ERENDİL, Muzaffer, Askeri Tarih ve Türklerde Askeri Tarih Çalışmaları, Genekurmay Basımevi, Ankara 1990
• ERİNÇ, Sırrı, “Hazar Denizi”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul 1998, s. 109
• GENÇ, Serdar, Osmanlı-Safevi Savaşlarında Sefer Organizasyonu ve Lojistik 1722-1725, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2012
• GÖYÜNÇ, Nejat, “XVI. Yüzyılda Ruûs ve Önemi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 22 (1967), c. 17, s. 17-34
• GÜLTEKİN, Elif, “Fatih Sultan Mehmed Dönemi Tıbbi El Yazmalarına Göre Savaş Yaralanmalarında Uygulanan Tedaviler”, Uluslararası Fatih Sultan Mehmed Dönemi Osmanlı Dünyası Sempozyumu (ideoloji-Diplomasi-Savaş-Fetih) Bildiriler Kitabı, Fatih Sultan Mehmed Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2021
• GÜNTAN, İsmail, Osmanlı Neferi ve Savaş (1593-1699), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Denizli 2015
• HALAÇOĞLU, Yusuf, “Menzil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 29, Ankara 2004, s. 159-160
• HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1998 (5. Baskı)
• İŞBİLİR, Ömer, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İaşe, İkmal ve Lojistik Meseleleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 1997
• KILIÇ, Orhan, “Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevâcib Defterleri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, Sayı 31 (2012), s. 87-128
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), Ankara 1998
• KOÇAK, Turgay, Osmanlı-Safevî Mücadelesinde Askerî Harekât Alanı ve Muharebeler (1578-1590), İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2016
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Lala Mustafa Paşa”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 27, Ankara 2003, s. 73-74
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri (1578-1612), İstanbul 1993
• MURPHEY, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, çev. M. Tanju Akad, Homer Kitabevi, İstanbul 2010
• ÖZERGİN, M. Kemal, “Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Şirvan Seferi ile ilgili Üç Manzumesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 2 (1971), s. 255-289
• PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, c. 3, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983
• SEDİROĞLU, Serdar Cem, “Türk Tarihçiliğinin İlgi Bekleyen Alanı: Askeri Tarihçilik”, Gaziantep University Journal Of Social Sciences, Sayı 4 (2021), c. 20, s. 2055-2074
• SERİN, Sinem, Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Müessesesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2020
• SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lügatı, Enderun Kitapevi, İstanbul 1986
• SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2006
• SUNGUR, Çetin, Habeşistan’dan Kafkasya’ya Bir Osmanlı Paşası: Özdemiroğlu Osman Paşa, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2012
• SÜMER, Faruk, Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999
• ÜNALP, Levent, “Türk Harp Yazıcılığına ve Askeri Tarih-Harp Tarihi Konularına İlişkin Değerlendirme”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 40 (2018), s. 64-80
• YANCI, Ülkü “1576 Numaralı Defter Örneğinde Ruûs Defterlerinin Vakıf Atamaları Açısından Önemi”, Vakıflar Dergisi, Sayı 53 (2020), s. 47-66
• ZEYREK, Yunus, Tarih-i Osman Paşa, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001