Makedonya Meşesinin (Quercus trojana Webb) Ankara’dan İlk Kaydı

Yıl 2023, Sayı: 3, 1 - 9, 12.06.2023

Selçuk Tuğrul Körüklü , Ahmet Demirtaş , Mustafa Gökmen

https://doi.org/10.26650/HT.2023.1235548

Öz

Çoğunlukla küçük-orta boylu, geniş tepeli, yaprağını döken bir ağaç olan Makedonya meşesi (Quercus trojana Webb), en batıda Güney İtalya’dan başlayarak doğuya doğru Balkanlar ve Türkiye’nin batısı ile güneyini kapsayan kesintili bir yayılış gösterir. Makedonya meşesi saf ormanlar oluşturmamaktadır. Yapraklı ormanlarda diğer meşe taksonlarıyla, maki elemanı çalı ve ağaççıklarla karışıma girmekte, ayrıca karaçam, kızılçam, sedir ve Toros göknarı ormanlarında da bulunabilmektedir. Farklı araştırmacılar tarafından günümüze kadar yayınlanan kayıt ve yayılış alanlarına göre, Makedonya meşesinin İç Anadolu’nun kuzeyinde ve Ankara’da kaydı bulunmamakla birlikte bu çalışma ile birlikte türün Ankara’nın kuzeybatısında yayılış gösterdiği tespit edilmiştir. Makalenin amacı, Makedonya meşesinin ülkemizdeki yayılış alanlarını irdeleyerek yeni bir yayılış alanını ve bu yayılış alanındaki bireylerin botanik özelliklerini tanımlamaktır. Çalışma ile Ankara’nın Beypazarı ilçesi, Çakıloba mahallesi civarında 900-1100 m yükseltiler arasında Makedonya meşesi topluluğu tespit edilmiştir. Alandan toplanan herbaryum örnekleri, morfolojik özellikleri en yakın olan Makedonya ve Lübnan meşesi ile detaylı olarak karşılaştırılmış olup ölçülen tüm parametreler Q. trojana türü ile uyumlu bulunurken özellikle yaprak sapı boyu ve yaprak kenarı dişlerinin kısa olmasıyla Q. libani türünden ayrılmaktadır. Beypazarı Çakıloba’nın güneyinde yaklaşık 4 km civarı bir hat boyunca Makedonya meşesi yer yer hâkim tür olmak üzere, tüylü meşe ve karaçam ile birlikte karışık ormanlar oluşturmaktadır. Ayrıca, alanda iki farklı mevkide 75-85 cm çaplı ve 150- 200 civarı yaşlı anıtsal Makedonya meşesi örneklerine de rastlanmıştır. Ankara’dan Makedonya meşesinin ilk kaydı niteliğindeki bu topluluğa en yakın Makedonya meşeleri daha batıda Bilecik, Kütahya ve Eskişehir illerinde, kuş uçuşu 150 km civarı mesafededir.

Anahtar Kelimeler

Yeni kayıt, Beypazarı, yeni yayılış, anıtsal Makedonya meşesi, Türkiye meşeleri

Teşekkür

Makaleyi gözden geçiren Volkan Yalazay’a ve harita hazırlanması ve grafik tasarımında yardımcı olan Tolga Görüm ve Fatma Şen Gökmen’e teşekkür ederiz.

The First Record of a Macedonian Oak (Quercus trojana Webb) from Ankara, Türkiye

Öz

The Macedonian oak (Quercus trojana Webb) is a mostly small- to medium-sized broad-crested deciduous tree that shows an interrupted distribution starting from Southern Italy in the far west and spreading eastward, covering the Balkans as well as western and southern Türkiye. Macedonian oaks do not form pure stands. They mix with other oak taxa in broad-leaf forests and with shrubs and small trees in sclerophyllous habitats and can also be found in black pine (Pinus nigra J. F. Arnold), Turkish pine (P. brutia Ten.), Taurus cedar (Cedrus libani G. Olivier), and Taurus fir (Abies cilicica [Antoine & Kotschy] Carrière) forests. According to the records and distribution areas published by different researchers, although no record exists for Macedonian oaks in the northern area of Central Anatolia or in Ankara, this study has determined the species to be distributed in the area northwest of Ankara. The article aims to examine the distribution areas of Macedonian oak in Türkiye and to present a new distribution area and the botanical characteristics of the specimens within this distribution area. The study has identified an assemblage of Macedonian oak between 900-1100 m above sea level around the village of Çakıloba in Ankara’s Beypazarı district. A detailed comparison of the herbarium specimens collected from the area was made with Macedonian and Lebanese oaks, and all the measured parameters were found to be compatible with Q. trojana while differing from Q. libani, especially with respect to the length of the petiole and short sharp-edged teeth along the leaf margins. In terms of habitat, while the Macedonian oak trees are the dominant species in some locations, they are also found in mixed forests of downy oak (Q. pubescens) and black pine. In the studied area, two monumental Macedonian oak trees between 75-85 cm in diameter and between 150-200 years old were also found. The closest Macedonian oaks to this newly discovered community around Ankara are located further west in the provinces of Bilecik, Kütahya, and Eskişehir at a bird-flight distance of 150 km.

Anahtar Kelimeler

New record, Beypazarı, new distribution, monumental Macedonian oak, oaks of Türkiye

Kaynakça

• Arıtuluk, Z. C., Ezer, N., ve Akaydın, G. (2014). Flora of Tefenni district (Burdur/Turkey). Biological Diversity and Conservation, 7/3, 146166. google scholar
• Aykut, Y, Uslu, E., ve Babaç, M.T. (2008). Karyological studies on four Quercus L. species in Turkey. Caryologia, 61:4, 397-401, DOI:10.1 080/00087114.2008.10589653 google scholar
• Browicz, K. (1982). Chorology of trees and shrubs in south-west Asia and adjacent regions Volume 1. Warszawa & Poznao, Davis, P.H. (ed.). google scholar
• Bulut, G., Haznedaroğlu, M.Z., Doğan, A., Koyu, H., Tuzlacı, E. (2017). An Ethnobotanical Study of Medicinal Plants in Acıpayam (Denizli-Turkey). Journal of Herbal Medicine. http://dx.doi. org/10.1016/j.hermed.2017.08.001 google scholar
• Çoban, H. O., Örücü, Ö. K., ve Arslan, E.S. (2020). MaxEnt Modeling for Predicting the Current and Future Potential Geographical Distribution of Quercus libani Olivier. Sustainability 12, no. 7: 2671. https://doi.org/10.3390/su12072671 google scholar
• Davis, P. H.(ed.). (1965-1988). Flora of Turkey and East Aegean Islands, 9 vols. + Supplement. University Press, Edinburgh. google scholar
• Dere, H.H., Koyuncu, O., Yaylacı, Ö.K., Öztürk, D., Özgişi, K., Sezer, O., Savaroğlu, F. (2013). Kırka (Eskişehir) ve Çevresinin Damarlı Bitki Florası. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, ISSN:2146-1880 (basılı) 2146-698X (elektronik). google scholar
• Hedge, I. ve Yaltirik, F. (1982). Quercus L. in: Davis P. H. (ed.), Flora of Turkey and the East Aegean Islands 7. University Press, Edinburgh, Pp. 659-683. google scholar
• Jalas, J. ve Suominen, J. (ed.). (1976). Atlas Florae Europeae 3. Helsinki. google scholar
• Kargıoğlu, M. ve Baygül, İ. (2019). Değirmendere Kanyonu Florası. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19, 031002 (508-532). google scholar
• Kavgacı, A., Balpınar, N., Öner, H.H., Arslan, M., Bonari, G., Chytry, M., Carni, A. (2021). Classification of forest and shrubland vegetation in Mediterranean Turkey. Appl Veg Sci, 24(2):e12589. google scholar
• Kırsal Çevre. (2019). İç Anadolu'nun Kalıntı Ormanları. Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği Yayını, ISBN: 978-99440142-7-4, Arkadaş Basım Sanayi Ltd. Şti., Ankara. google scholar
• Özkan, K. ve Kantarcı, M.D. (2008). Beyşehir Gölü Havzası'nın Orman Yetişme Ortamı Alt Bölgeleri ve Yöreleri Grupları. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı: 2, ISSN: 1302-7085, 123-135. google scholar
• Webb, P.B. (1839). Gard. Mag. & Reg. Rural Domest. Improv, 15: 590. google scholar
• WFO (2023, 13 Ocak): World Flora Online. Retrieved from http:// www.worldfloraonline.org. google scholar
• Yaltırık, F. (1984). Türkiye meşeleri. Yenilik Basımevi, İstanbul. google scholar
• Yaltırık, F. (1973). Some Notes on the Morphological Characteristics and the Distribution of a Balkan Woody Species Grown in Turkey: Macedonian Oak (Quercus trojana Webb). First google scholar
• International Symposium on the Problems of Balkan Flora and Vegetation, 4-7 June 1973. google scholar
• Yılmaz, H. (2018). Quercus L. (Ed. Ü. Akkemik) Türkiye'nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 338-356. google scholar
• Zielinski, J., Petrova, A. ve Tomaszewski. (2006). Quercus trojana subsp. yaltirikii (Fagaceae), a new subspecies from southern Turkey. Willdenowia, DOI: 10.3372/wi.36.36214. google scholar