Hasta Hakları Kapsamında Klinik Araştırmalar -Deneyler ve Tedavi Amaçlı Denemeler-

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 337 - 378, 09.12.2022

Maral Törenli Çakıroğlu

https://doi.org/10.56206/husbd.1091663

Öz

Tıp biliminin yenilenmesi ve hastalıklara çare bulunabilmesi için tıbbi araştırmaların yapılması şarttır. Araştırma kapsamında yapılacak olan müdahaleler yeteri kadar denenmiş, kabul görmüş ve kanıtlanmış yöntemler olmadıklarından dolayı standart tıbbi müdahalelere nazaran çok daha sıkı koşullara bağlanmaları gerekir. Sağlık hukuku kapsamında bahsi geçen klinik araştırmalar, aynı zamanda Türk Ceza Kanunu’nun 90. maddesinde “İnsan üzerinde deney suçu”, başlığı altında düzenlenmiş olup hapis cezası gerektiren bir suçtur. Ceza sorumluluğunun doğmaması için uygulanacak olan tıbbi araştırmaya (deney veya denemeye) rıza gösterilmiş olması başta olmak üzere ilaveten birçok koşul aranmaktadır. Tıbbi araştırmalar konusu hem sağlık mevzuatında hem de Türk Ceza kanununda düzenlendiği için beraberce ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klinik Araştırma, deney, tedavi amaçlı deneme, vücut bütünlüğünü ihlal, rıza, tıbbi müdahale.

Destekleyen Kurum

Haliç Üniversitesi

Kaynakça

• Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi: İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi. 4/4/1997. https://www5.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5013.html (Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi Ek protokol, Strasbourg, 2005. http://etikkurul.kocaeli.edu.tr/dosyalar/2005-biyotip-arastirmalarina-iliskin-insan-haklari-ve-biyotip-sozlesmesine-ek-protokol.pdf (Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Hasta Hakları Yönetmeliği Resmî Gazete Tarihi: 01.08.1998 Resmî Gazete sayısı: 23420. https://www.mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdfmevzuatNo=4847&mevzuatTur=KurumVeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Helsinki Bildirgesi Wma Declaration Of Helsinki, Ethical Principles For Medical Research Involving Human Subjects. https://www.who.int/bulletin/archives/79(4)373.pdf (Erişim Tarihi: 5/09/2021). İlaç ve Biyolojik Ürünlerin Klinik Araştırmaları Hakkında Yönetmelik Resmî Gazete 13.04.2013, 28617. Yönetmelik 25.06.2014 ve 29041 sayılı RG de yayınlanan bir yönetmelikle değişikliğe uğramıştır. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=17285&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu. Kanun Numarası: 3359, Kabul Tarihi: 7/5/1987 Resmî Gazete: Tarih: 15/5/1987 Sayı: 19461. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3359.pdf (Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun. Kabul Tarihi: 11/4/1928, Resmî Gazete: Tarih: 14/4/1928 sayı: 863. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.1219.pdf (Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, Resmî Gazete 10.02.1960, 10436. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/2.3.412578.pdf Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Türk Ceza Kanunu (TCK) (2004), Kanun No. 5237 Kabul Tarihi: 26.9.2004. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf (Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Türk Tabipleri Birliği Kanunu. Kanun Numarası: 6023 Kabul Tarihi: 23/1/1953, Resmî Gazete: Tarih: 31/1/1953 sayı: 8323. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.6023.pdf (Erişim Tarihi: 5/09/2021).
• Akyürek, G., (2014). İnsan Üzerinde Deney Suçu (TCK m. 90) ve Klinik Araştırmalar Etik Kurulları, Terazi Hukuk Dergisi, c. 9, sayı 100, 8-16.
• Altunkaş, A., (2011). İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları (TCK m. 90), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altunkaş, A., (2014). İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları, I. Ulusal Sağlık Hukuku Klinik Araştırmalar ve İlaç Hukuku Sempozyumu, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Ankara.
• Bayındır, S., (2018). İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları (TCK. M. 90), Hukuk Araştırmaları Dergisi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Cilt 24, sayı 1. Haziran, s. 77-121.
• Bayraktar, K., (1972). Hekimin Tedavi Nedeniyle Cezai Sorumluluğu, İstanbul, İstanbul Üniversitesi. Çoban, A., (2009). Türkiye’de İnsan Embriyosu Üzerinde Araştırma Yapmanın hukuki sorunları, TBB Dergisi, sayı 86, s. 204-248.
• Erman B., (2017). İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları, (Özel Ceza Hukuku, c. II., Kişilere Karşı Suçlar (1), On iki Levha Yayıncılık, İstanbul, s. 237-278. Eşitli E. A., (2013). Ceza Hukukunda Çocuğun Rıza Açıklama Ehliyeti, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (106), s. 277-290.
• Gülel, İ., (2018). Tıbbi Müdahaleye Rıza, Ankara, Seçkin KE.
• Hakeri, H., (2015). Tıp Hukuku, Ankara, Seçkin KE.
• Kahraman, Z., (2016). Medeni Hukuk Bakımından Tıbbi Müdahalelerde Hastanın Rızası, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 7 Sayı 1, s. 479-510.
• Karaaslan, R., (2018). İnsan Üzerinde Deney Suçunda Çocuğun Rızası, Uluslararası Sağlık Hukuku Kongresi, Legal Yayın Evi, s. 169-196.
• Koca M., Üzülmez İ., (2016). Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Özbek, V., (2016). Kanbur, Ö., Doğan M. N., Bacaksız K., Tepe P., Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Sinan, B., (2018). İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçlarının Benzer Suç Tipleriyle Karşılaştırılması, IV Uluslararası Sağlık Hukuku Kongresi, Seçkin Kitabevi, Ed. Ünver Yener, Hancı Hamit, s. 99-115, Ankara.
• Subaşı, M.F., (2021). İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 29, s. 74-104.
• Törenli Çakıroğlu, M. (2019). Bilinci kapalı Olması nedeniyle İletişim Kuramayan Hastalarda Aydınlatılmış Onam Sorunu. Ünür, E. Palalar Alkan, D. (Ed.), Disiplinlerarası Boyutuyla İletişim (113-138). Ekin Yayın Evi.
• Türkan, Melis Parlak (2015). Galiplerin Adaleti: Nürnberg ve Tokyo Askeri Ceza Mahkemeleri, Anadolu Bil Meslek Yüksek Okulu Dergisi, s. 37- 53.
• Uğurlubay, A., Ayhan, G., (2015). İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçlarına İlişkin Bazı Tespitler, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Özel sayı Cilt 1, s.165-205.
• Ünver, Y., (2014). İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları, Ankara, Klinik Araştırmalar Kitabı.