YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİ KİTAPLARINDA “-MIŞ” VE “-IMIŞ” BİÇİMBİRİMLERİNİN KANITSALLIK İŞLEVLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Sayı: 7, 93 - 119, 08.03.2023

Selin Alptekin

Öz

Konuşurun ifade ettiği önermeyle ilgili bilgi kaynağının ve türünün belirtildiği dilbilgisi kategorisi olan kanıtsallık, dillerde farklı anlamsal ayrımlara ve işaretlenme biçimlerine sahiptir. Türkçede bilginin kaynağı “-mIş” ve “-ImIş” biçimbirimleriyle dilbilgisel olarak işaretlenmektedir. Bu çalışmada ilgili biçimbirimlerin kanıtsallık işlevinin biçim, anlam ve kullanım bakımından değerlendirilmesi amacıyla Yunus Emre Enstitüsü tarafından hazırlanmış Yedi İklim Türkçe Öğretim Seti A2 ve B2 ders kitaplarından 2 ünite ve Ankara Üniversitesi tarafından hazırlanmış Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe Seti 1, 2 ve 3 ders kitaplarından 5 ünite doküman analizi yöntemi ile incelenmiştir. İnceleme sonucunda biçimbirimlerin “tanık olmama, dolaylı tecrübe, belirsizlik, şüphe, söylenti, aktarım, küçümseme, şaşırma, sonradan fark etme” işlevlerine yer verildiği tespit edilmiştir. Yeni Hitit YİT kitaplarında açık bir dilbilgisi öğretimi yapıldığı, biçime önem verildiği ancak etkinliklerin bağlamdan uzak olduğu görülmüştür. Yedi İklim Türkçe ders kitaplarında örtük bir dilbilgisi öğretimi benimsendiği, etkinliklerin bağlam içerisinde verildiği, yapıdan çok anlam ve kullanıma önem verildiği görülmüştür. Bu çerçevede incelenen kitaplardaki etkinliklerde kanıtsallık işlevini kavratma amacıyla biçimin yanı sıra anlam ve kullanımlarının göz önünde bulundurması gerektiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kanıtsallık, biçimbirim, dilbilgisi öğretimi, kitap incelemesi, yabancı dil olarak Türkçe öğretimi

Analyzing Evidential Functions of Morphemes “-mIş” and “-ImIş” in the Course Books of Teaching Turkish as a Foreign Language

Öz

The grammatical category known as evidentiality describes the proposition made by the speaker as well as the pertinent information's source and nature. Different languages have distinct semantic characteristics and marking forms for evidentiality. In Turkish, the source of information is marked grammatically with the morphemes “-mIş” and “-ImIş”. This study examines 5 units from Yeni Hitit Turkish for Foreigners 1, 2 and 3 course books and 2 units from Yedi Iklim Turkish Set A2 and B2 course books prepared by Yunus Emre Institute using the document analysis method to probe the evidential function of the mentioned morphemes in terms of form, meaning, and use. This reseach determined evidential functions of morphemes like "non-witness, uncertainty, indirect experience, doubt, hearsay, rumor, quote, contempt" and established that although in the Yeni Hitit TFF course books the grammar is taught clearly and the emphasis is placed on form, activities however are largely removed from the context. In the Yedi Iklim course books, grammar is implicitly taught while meaning and use are prioritized over form, and tasks are provided in context. Finally, based on these findings, it is evident that meaning, use, and form should all be taken into account in order to fully understand the activities.

Anahtar Kelimeler

Evidentiality, morpheme, grammar teaching, analysis of course book, teaching Turkish as a foreign language

Kaynakça

• Aikhenvald, A. Y. (2004). Evidentiality. Oxford University Press.
• Aksan, D. (1997). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksu-Koç, A. (2000). Some Aspects of the Acquisition of Evidentials in Turkish. L. Johanson and B. Utas (Ed.), Evidentials: Turkic, Iranian and Neighbouring Language içinde (ss. 15-28). The USA: De Gruyter Mouton.
• Aksu-Koç, A., Ögel-Balaban, H. ve Alp, İ. E. (2009). Evidentials and Source Knowledge in Turkish. T. Matsui & S. A. Fitneva (Ed.), Evidentiality: A Window into Language and Cognitive Development içinde (ss. 13-28). the USA: Wiley.
• Aksu-Koç, A. ve Slobin, D. I. (1986). A Psychological Account of the Development and Use of Evidentials in Turkish. W. Chafe & J. Nichols (Ed.), Evidentiality: The Linguistic Coding of Epistemology içinde (ss. 159-167). the USA: Ablex.
• Aksu-Koç, A. A. ve Slobin, D. I. (1982). Tense, Aspect and Modality in the Use of the Turkish Evidential. P. J. Hopper (Ed.), Tense Aspect: Between Semantics and Pragmatics içinde (ss. 185-200). the Netherlands: Benjamins.
• Aslan Demir, S. (2013). Türkmencede Kanıtsallık/Evidensiyellik. Leyla Karahanlı Armağanı (Kolektif) içinde (ss. 409-419). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bacanlı, E. (2008). Türkiye Türkçesindeki –miş Ekinin Dolaylılık ve Dolaylılık-Dışı Kullanımlarında Zamansal Atıf. bilig, (44), 1-24.
• Başutku, S., Kaya, S. ve Tomak, E. (2016). Macaristan’da Türkçe Öğretimi, Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri. H. Develi, Ş. Ateş, Ş. Çobanoğlu, M. Balcı, İ. Gültekin, N. Temur, R. Ademi, M. Kurt, İ. Erdem, H. Karatay, D. Melanlıoğlu, O. Mert, S. Bilav ve M. Ülker (Ed.), Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Yöntem ve Uygulamalar içinde (C. 2, ss. 169-209). İstanbul: Kültür Sanat Basımevi.
• Bosnalı, S. ve Kahraman, C. (2017). Türkçe ve Japoncada Kanıtsallık. Söylem Filoloji Dergisi, 2(2), 293-313.
• Cinque, G. (2001). A Note on Mood, Modality, Tense and Aspect Affixes in Turkish. E. Erguvanlı-Taylan (Ed.) The Verb in Turkish içinde (ss. 47-59). the Netherlands: Benjamins.
• Csató, É. Á. (2000). Turkish Mış- and Imış- Items: Dimensions of a Functional Analysis. L. Johanson and B. Utas (Ed.), Evidentials: Turkic, Iranian and Neighbouring Language içinde (ss. 29-43). the USA: De Gruyter Mouton.
• Çangal, Ö. ve Hattatioğlu, A. (2016). Bosna-Hersek’te Türkçe Öğretimi, Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri. H. Develi, Ş. Ateş, Ş. Çobanoğlu, M. Balcı, İ. Gültekin, N. Temur, R. Ademi, M. Kurt, İ. Erdem, H. Karatay, D. Melanlıoğlu, O. Mert, S. Bilav ve M. Ülker (Ed.), Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Yöntem ve Uygulamalar içinde (C. 2, ss. 71-112). İstanbul: Kültür Sanat Basımevi.
• Demir, N. (2012). Türkçede Evidensiyel. bilig, (62), 97-118.
• Durmuş, M. (2013). Yabancılara Türkçe Öğretimi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Faller, M. (2002). Semantics and Pragmatics of Evidentials in Cuzco Quechua (Basılmamış Doktora Tezi). Stanford University, the USA.
• Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London: Routledge.
• Gül, D. (2010). Tanıtsallığın Durum Anlambilimsel Sunumu: Türkçede Tanıt Türleri (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Johanson, L. (2000). Turkic Indirectives. L. Johanson ve B. Utas, (Ed.), Evidentials: Turkic, Iranian and Neighbouring Language içinde (ss. 61-87). the USA: De Gruyter Mouton.
• Johanson, L. (2003). Evidentiality in Turkic. A. Y. Aikhenvald ve R. M. W. Dixon (Ed.), Studies in Evidentiality içinde (ss. 273-290). the Netherlands: Benjamins.
• Johanson, L. (2006). Indirective Sentence Types. Turkic Language, 10, 72-87.
• Kaili, H. ve Çeltek, A. (2012). On the Teaching of –mIş to Foreign Learners of Turkish. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2012, 1-23.
• Larsen-Freeman, D. (2001). Teaching Grammar. M. Celce-Murcia (Ed.), Teaching English as a Second or Foreign Language. Heinle&Heinle Thomson Learning.
• Matsui, T. ve Fitneva, S. A. (2009). Knowing How We Know: Evidentiality and Cognitive Development. T. Matsui ve S. A. Fitneva (Ed.), Evidentiality: A Window into Language and Cognitive Development içinde (ss. 1-11). The USA: Wiley.
• Özmen Veld, N. (2006). Anlamsal ve Edimsel Düzlemde Türkçede Tanıtsallık. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(2), 00-00.
• Sargın, M. (2014). Türkçede Verilen Bilginin Kaynağına İlişkin Tutumu Belirten Dilsel Düzenekler. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(16), 366-393.
• Willet, T. (1988). A Cross-Linguistic Survey of the Grammaticization of Evidentiality. Studies in Language, 12(1), 51-97.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (8. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yörüsün, S., Kardaş, D. M. ve Erdoğan, T. (2016). Kosova’da Türkçe Öğretimi, Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri. H. Develi, Ş. Ateş, Ş. Çobanoğlu, M. Balcı, İ. Gültekin, N. Temur, R. Ademi, M. Kurt, İ. Erdem, H. Karatay, D. Melanlıoğlu, O. Mert, S. Bilav ve M. Ülker (Ed.), Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Yöntem ve Uygulamalar içinde (C. 2, ss. 143-167). İstanbul: Kültür Sanat Basımevi.