TİCARET ŞEHRİNDEN SANAYİ ŞEHRİNE DÖNÜŞEMEME: İZMİR ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Sayı: 10, 27 - 68, 01.06.2019

Mümtaz Peker

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun en büyük liman kentlerinden biri olan İzmir, Levant Company’nin 16. Yüzyılın sonlarına doğru kente yerleşmesi ile gelişme göstermiştir. İlk küreselleşme döneminde merkez ülkelerin, yeni işlevler yüklenen liman şehirlerine göçünün başladığı bu dönemlerde İzmir, Avrupalı birçok sermayedar bu kente yerleşmiştir. Bereketli hinterlandı sebebiyle birçok bölgeden gelen iç göçle nüfusu artan bu kent Avrupa kentlerinin hammadde tedarikçisi olmuştur. Hammaddeye yakınlığına rağmen bu kent, sanayileşme çağında sanayileşememiştir. Sanayileşememe, Türkiye Cumhuriyeti döneminde de devam etmiş ve İzmir İktisat Kongresi yapılırken bile İzmir gündeme gelmemiştir. Bu çalışmada 1600’lerden 1945’e kadar hammadde sayesinde ticaret kentine dönüşen İzmir kentinin neden sanayileşemediği incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

İzmir, Küreselleşme, Ticaret, Sanayi, Osmanlı İmparatorluğu

NOT TRANSFORMING TO THE INDUSTRIAL CITY FROM THE TRADING CITY: EXAMPLE OF IZMIR 1600-1945

Öz

Izmir where is one of most important port cities in the Ottoman Empire have improved after through setting the Levant Company in the last of sixteenth century. In the first globalization period the core countries had developed on some opportunities for trading port cities and leading many investors settle in European cities because of that inner migration. Instead of closeness to the raw materials, Izmir can’t developed its industry in the industrialization age. This situation went on at republican era and it didn’t discussed in the Izmir Economic Congress. In this study, it is examined why the non industrialization of İzmir, which became a commercial city thanks to raw materials from 1600s to 1945

Anahtar Kelimeler

Izmir, Globalization, Trade, Industry, Ottoman Empire

Kaynakça

• Kaynak Eserler
• İstanbul Sanayi Odası 2002, Türk Sanayi, İstanbul, 2002.
• İzmir Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, s.102, Nisan, İzmir, 1929.
• İzmir Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, s.58-63, Nisan, İzmir, 1932.
• Resmi Gazete, Varlık Vergisi Hakkında Kanun 1942, 1. Madde, 12 . XI. 1942 – Sayı: 5255) Kabul tarihi 4305.11.XI.
• PEKER 2001, Mümtaz Peker, Liman Çevresindeki İnsan Kaynaklarının Genel Bir Değerlendirmesi, İzmir Büyükşehir Belediyesi için yapılan araştırmanın çoğaltılmış raporu, İzmir.
• ÖKÇÜN 1984, Gündüz Ökçün, Osmanlı Sanayi 1913-1915 Sanayi İstatistikleri, Hil Yayınları, İstanbul.
• Araştırma İnceleme Eserler
• AKTEPE 1992, Münir Aktepe, “İzmir’de Osmanlı Devri Medreseler, s.85-99, Üç İzmir, İstanbul,
• ARIKAN 1992 , Zeki Arıkan, “II. Meşrutiyet Döneminde İzmir 1908-1918”, Üç İzmir, İstanbul.
• BAŞGÖZ 1968, İlhan Başgöz ve Wilson, Howard, E. Türkiye Cumhuriyetinde Eğitim ve Atatürk, Ankara.
• BİLSEL 2008 , Cana Bilsel, “Modern Bir Akdeniz Metropolüne Doğru”, İzmir 1830- 1930 Unutulmuş Bir Kent mi?, Der. Smyanelis, M. Carmen, İletişim yayınları, İstanbul.
• BORATAV 1987, Korkut Boratav, Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985, Gerçek yayınevi, İstanbul.
• BRAUDEL 1993, Fernand Braudel Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizm XV-XVIII. Yüzyıllar, Cilt:II, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Gece yayınları, Ankara.
• CHAPMAN 1977, S.D. Chapman, The Cotton Industry in the Industrial Revolation, Macmillan.
• DARKOT 1967, Besim Darkot, “İzmir”, İ.A., 5. Cilt, s.1245-1246, İstanbul.
• DAVİS 2016, J. C. Davis, İnsanın Hikâyesi, Çev. Barış Bıçakçı, 11. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• De LONG 1993, J. B. De Long& Shleifer, A. “Princes and Merchants: European City Growth before the Industrial Revolution”, Journal of Law and Economics, 36, s. 671-702, Vol.36, No 2.
• ECZACIBAŞI 2018, Nejat Eczacıbaşı, Kuşaktan Kuşağa, Eczacıbaşı Vakfı yayını, İstanbul.
• GEORGELİN 2008, Herve Georgelin, Smyrna’nın Sonu, Bir Zamanlar Yayıncılık, çev. Saadet Özen, İstanbul.
• İNALCIK 1969, Halil İnalcık, “Capital in the Ottoman Empire”, The Journal of Economic History, Vol.29, No.1, pp.97-140.
• İNALCIK 2016, Halil İnalcık Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar IV, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• KARPAT 2003, Kemal Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• KAYA 2008, A. Yücel Kaya, “Şehir Senin Peşini Bırakmayacak”, İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent mi?, Der. Smyanels, M. Carmen, İletişim yayınları, İstanbul.
• KAYRA 2001, Cahit Kayra, Savaş, Türkiye, Varlık Vergisi, Tarihçi Kitabevi, İstanbul.
• KEYDER 2015, Çağlar Keyder, “Belle Epoque ve Liman Kentler”, Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, Yay. Haz. Kolluoğlu, B. Ve Toksöz, M. Türkiye İş Bankası Yayını, İstanbul.
• KEYDER 1994, Çağlar Keyder, Özveren, Y.Eyüp; Quataert, Donald (Ed.), Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri, Tarih Vakfı Yurt yayınları, İstanbul.
• KIRAY 1972, Mübeccel Belik Kıray, Örgütleşemeyen Kent, Sosyal Bilimler Derneği Yayınları A-1, Ankara.
• KOCATÜRK 2007, Utkan Kocatürk, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi yayını, Ankara.
• KURMUŞ 1982, Orhan Kurmuş, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Savaş Yayınları, Ankara.
• KURUÇ 1980, Bilsay Kuruç, “Doğru Sistemin Sonu”, Türk Sanayi, İstanbul Sanayi Odasının 60.Yılı, İstanbul.
• KURUÇ 2013, Bilsay Kuruç, Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi: Büyük Devletler ve Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi yayını, İstanbul.
• KÜTÜKOĞLU 2000, Mübahat, S. Kütükoğlu, İzmir Tarihinden Kesitler, İzmir Büyükşehir Kent Kitaplığı, İzmir.
• MARTAL 1992, Abdullah Martal, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında İzmir ve Çevresinde Sanayi ve Ticaret, DEÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• MARTAL 1992, Abdullah Martal, “16. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Ticaret ve Sanayinin Gelişimi”, Üç İzmir, YKY, İstanbul.
• ORTAYLI 1985, İlber Ortaylı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Yerel Yönetim Geleneği, Hil Yayınları, İstanbul.
• ÖZVEREN 2015, Eyüp Özveren-Erkan Gürpınar, “Rekabet ve Yarış: Büyük Buhran’da İzmir”, Osmanlı’dan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, Yay. Haz. Kolluoğlu Biray, Toksöz, Meltem, Çev. Berktay, Neyyir, Türkiye İş Bankası Yayını, İstanbul.
• PEKER 2005, Mümtaz Peker, “Lozan Konferansı’nda Nüfus Tartışmaları”, Belleten, C.LXIX, S. 256, Ankara, ss.1-29.
• PİKETTY 2015, Thomas Piketty Kapital, Türkiye İş Bankası yayını, İstanbul.
• ROSTOW 1970, W.W Rostow, “Sanayi Devrimi Nasıl Başladı?” İstanbul İktisat Fakültesi Dergisi Cilt 30, s.1-4, İstanbul.
• ROSTOW 1960, W.W Rostow, The Stages of Economic Growth, Cambridge at the University Press.
• SCHMİTT 2008, Oliver Scchmitt, “Levantenler, Avrupalılar ve Kimlik Oyunları”, İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent mi?, Der. Marie C. Smyanelis, İletişim yaynları, İstanbul.
• SERÇE 2010, Erkan Serçe “ II. Meşrutiyet Döneminde İzmir”, Değişen İzmir’i Anlamak, Der. Yıldırım, D., Haspolat, Evren, Ankara.
• SERÇE 2018, Erkan Serçe, 150. Yılında İzmir Belediyesi Tarihi, Cilt 1, İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir.
• TEKELİ 1992, İlhan Tekeli, “Ege Bölgesinde Yerleşme Sisteminin 19. Yüzyıldaki Dönüşümü”, Üç İzmir, İstanbul.
• TEKELİ 1983, İlhan Tekeli- Selim İlkin, İktisadi Vaziyetimize Dair Rapor, Ankara.
• TEMİZKAN 2013, Abdullah Temizkan-Mertcan Akan, Kent ve Seyyah Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi, Cilt I, Ege Üniversitesi, İzmir.
• TENGİRŞEK 1940, Y. Kemal Tengirşenk “Tanzimat Devrinde Osmanlı Devleti’nin Harici Ticaret Siyaseti”, Tanzimat I, T.C Maarif Vekaleti, İstanbul.
• TOKGÖZ 2001, Erdinç Tokgöz, Türkiye'nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2001), İmaj Yayıncılık, Ankara.
• TÜRKCAN 2009, Ergun Türkcan, Dünya’da ve Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Politika, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını, İstanbul.
• ÜLKEN 2016, Hilmi Ziya Ülken, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, Türkiye İş Bankası yayını, İstanbul.
• WEBER 1978, Max Weber, Economy & Society, Vol,2, Ed. Guenter Roth and Claus Wittich, Berkeley Universty of California press.
• WEBER 2003, Max Weber, Ekonomi ve Toplum, taskinarslan.com.tr/yükleme/ Ekonomi ve Toplum.pdf (erişim 12.12.2018.) ve General Economic History, New York.
• Yurt Ansiklopedisi 1982, “İzmir”, İstanbul.