Öz
Osmanlı Devleti’nde askeri sınıfa mensup askerlere, üst düzey yöneticilere ve ilmiye mensuplarına görev sürelerini tamamladıklarında ya da yaşlı, hasta ve malullük sebebiyle çalışamaz duruma geldiklerinde geçimlerini sağlamak için merkezi hazineden, mukataa ve dirlik gelirlerinden tahsisler yapılırdı. Tanzimat’ın ilanından sonra maaş sistemine geçilmesi ile çalışanlara ve emeklilere gelirlerden tahsis yöntemi kaldırılmış ve hazineden maaş ödenmeye başlanmıştır. Tanzimat öncesi dönemde sadece askeri kesimi içine alan emeklilik sistemi diğer kamu çalışanlarını da içine alacak şekilde genişletilmek istenmiş ise de bunu hemen gerçekleştirmek mümkün olmamıştır. Askeri personelin emekliliğine dair ilk düzenleme 1866 yılında hayata geçirilmiştir. Sivil kamu çalışanlarının emekliliği ile ilgili 1881 yılında düzenleme yapılmış ve zamanla kapsamı genişletilmiştir. Bu emeklilik uygulamaları yanında kapsamı çok geniş olmamakla birlikte farklı kurumlar da kendi çalışanlarına yönelik emeklilik sistemini hayata geçirmişlerdir. Bu durum Osmanlı devletinde sosyal güvenlik kurumlarının dağınık bir yapı sergilemesine neden olmuştur. Ele aldığımız bu çalışmada 1880-1912 yılları arasını kapsayan tekaüt defterleri esas alınarak İzmir’deki kamu kurumlarından emekli olan kişilere dair bilgilere yer verilmiştir. Tekaüt defterleri emekli olan personelin tekaüt beratı suretlerini ihtiva etmekte olup bu beratlarda emekli olan kişinin unvanı, adı, çalıştığı kurumu, ne kadar emekli aylığı alacağı ve maaşının hangi sosyal güvenlik kurumundan ödeneceği gibi bilgiler bulunmaktadır. Çalışmada emekli olan kişilerin hangi kurumlarda yoğunlaştığı, kurumlarda hangi pozisyonlarda görev yaptıkları, aldıkları maaşların düzeyi ve Müslüman gayrimüslim oranları hakkında bilgiler verilecektir.
Kaynakça
- Salname-i Vilayet-i Aydın, 1303, 1319, 1326.
- “Memurin-i Mülkiye Terakki ve Tekaüt Kararnamesi”, 13 Şevval 1298/26 Ağustos 1297/8 Eylül 1881, Düstur, Zeyl Numaro 3, Babıali Şura-yı Devlet Düstur Encümeni Tarafından Tertip olunmuştur, Dersaadet, Matbaa-i Amire, 62-81.
- “Rüsumat Nezaretlerinin Sûret-i Teşkilleriyle Tayin Olunan Rüsumat Nazırlarının Keyfiyet-i Memuriyetlerini Mutazammın Talimattır”, Düstur, I. Tertip, 2. Cilt, Matbaa-i Amire, 1289, 547-548.
- “Aşar ve Ağnam Emanetiyle Maiyeti Memurlarının Suret-i Tertib ve Vezaifini Mübeyyin Talimat-ı Mahsusa”, Düstur, I. Tertip, 4. Cilt, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul, 1299, 755-773.
- “Telgraf Memurlarının Vezaif-i Memuriyet ve Derecat-ı Hizmetlerine Dair Nizamname Suretidir”, Düstur I. Tertip, 2. Cilt, Matbaa-i Amire, 1289, 363-367.
- Altun 2014, Didem Akyol Altun, “Cumhuriyet Öncesi Dönemde İzmir Hastanelerinin Mekânsal Gelişimi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/2, 405-443.
- Cin ve Akgündüz 1995 Halil Cin-Ahmet Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, I, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
- Buğra 2012 Ekrem Buğra Ekinci, Osmanlı Hukuku, Arı Sanat Yayınevi.
- İpşirli 2011, Mehmet İpşirli, “Tekaüt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 40, İstanbul, 340-341.
- Kala 2018 Eyüp Sabri Kala, Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukuku (1850-1923), Hiperyayın, İstanbul.
- Küçük ve Ertüzün 1994 Cevdet Küçük-Tevfik Ertüzün, “Duyun-ı Umumiye”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10, İstanbul, 58-62.
- Kütükoğlu 1996 1996 Mübahat S. Kütükoğlu, “Gümrük”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul, 263-268.
- Martal 2002 Abdullah Martal, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Emeklilik ve Buna İlişkin İlk Düzenlemeler”, XIII. Türk Tarih Kongresi Ankara, 4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler III. Cilt, III. Kısım, Ankara, 1692-1699.
- Mustafa Nuri Paşa 1992, Netayic ül-Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, C. I-II, Sadeleştiren: Neşet Çağatay, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
- Uzunçarşılı 1988 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti Teşkilatında Kapıkulu Ocakları I, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
- Tutsak 2002, Sadiye Tutsak, İzmir’de Eğitim ve Eğitimciler (1850-1950), TC. Kültür Bakanlığı, Ankara.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 8 Sayı: 16 |
