Aiol Başlığının Kökeni ve Batı Anadolu'da Ortaya Çıkışı

Yıl 2023, Sayı: 19, 1 - 25, 27.12.2023

İsmail Mert Türker

Öz

MÖ 10. yüzyıl ile birlikte Filistin bölgesinde anıtsal taş mimaride pilastr payanda geleneğinde kullanılmış olan dikey volütlü başlık tasarımları MÖ 7. yüzyıl ile birlikte Kıbrıs Adası’nda aynı geleneğe hizmet etmiştir. MÖ 7. yüzyılın sonu itibariyle Batı Anadolu’daki Yunan kentlerinde örneklerine rastlanan dikey volütlü başlıklar, Yunan tapınaklarının taşlaşmaya başlamasıyla birlikte bağımsız taş sütunlarda ve tapınak mimarisinde kullanılmışlardır. Batı Anadolu’da Aiolis bölgesi ve civarından ele geçen kompakt buluntular, dikey volütlü başlıkların Aiol başlıkları olarak anılmasını sağlamıştır. Yunan kentlerinden ele geçen Aiol başlıklarının bir tapınak yapısıyla mimari bağlamda ilişkisinin kurulduğu merkezler arasında Eski Smyrna, Larisa, Neandria ve Klopedi kentleri yer almaktadır. Bu kentlerin içinde Aiol başlığının süslediği sütunlarla ait oldukları mimari düzen arasındaki ilişkinin en iyi anlaşıldığı kent ise Lesbos Adası’nın kuzeyinde yer alan Klopedi kentidir.

Anahtar Kelimeler

Dikey volütlü başlık, Aiol başlığı, Aiol mimarlığı

The Origin of the Aeolic Capital and Its Emergence in Western Anatolia

Öz

The vertical voluted capital designs, which were used in the pilaster buttress tradition in monumental stone architecture in the Palestinian region by the 10th century BC, served the same tradition on the island of Cyprus by the 7th century BC. By the end of the 7th century BC, the vertical voluted capitals, which are found in Greek cities in Western Anatolia, were used on free-standing stone pillars and temple architecture with the petrification of Greek temples. Compact finds unearthed from the Aiolis region and its surroundings in western Anatolia caused the capitals with vertical volutes to be referred to as Aeolic capitals. Among the centers where the Aeolic capitals recovered from Greek cities are architecturally associated with a temple structure are the cities of Old Smyrna, Larisa, Neandria and Klopedi. Among these cities, the center where the relationship between the columns adorned with Aeolic capitals and the architectural order to which they belong is best understood is the city of Klopedi, located in the north of Lesbos Island.

Anahtar Kelimeler

Capital with vertical volutes, Aeolic capital, Aeolian architecture

Kaynakça

• Aşkıdil Akarca, Neandreia: Kuzey Ege’de Arkaik ve Klasik Çağlara Ait Bir Şehir, İstanbul; İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1977.
• Ekrem Akurgal, “Vom äolischen zum ionischen Kapitell”, Anadolu, 05, 1960, 1-7.
• Ekrem Akurgal, “Früharchaische Kapitelle vom Tempel der Athena in Alt-Smyrna”, ASAtene, 59, 1981, 127- 132.
• Ekrem Akurgal, Eski Çağda Ege ve İzmir, İzmir; Tükelmat A.Ş, 1993.
• Ekrem Akurgal, Eski İzmir I: Yerleşme Katları ve Athena Tapınağı, Ankara; Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
• Ekrem Akurgal, Ege, Batı Uygarlığının Doğduğu Yer: Doğu Hellen Kültür Tarihi, İÖ 1050-333, İzmir; İzmir Yayıncılık, 2000.
• Stefan Altekamp, Zu griechischer Architekturornamentik im sechsten und fünften Jahrhundert v. Chr.: exemplarische und archäologische Auswertung der nicht-dorischen Blattornamentik, Europäische Hochschulschriften, Reihe XXXVIII, Archäologie, Frankfurt am Main, Peter Lang, 1991.
• Müge Arseven, Larisa ’da (Buruncuk) Bulunan Taş Mimari Eserler, İstanbul Teknik Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul; 2013.
• Sait Başaran, “Aeolische Kapitelle aus Ainos (Enez)”, Istanbuler Mitteilungen, 50, 2000, 157-170.
• Sait Başaran, “Enez (Ainos) 2001 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, Anadolu Araştırmaları, 16, 2011, 59-86.
• Abdulkadir Baran, Hekatomnidler Öncesinde Karia Mimarisi, Ankara Üniversitesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara; 2006.
• Philip, P. Betancourt, The Aeolic style in architecture: a survey of its development in Palestine, the Halikarnassos Peninsula, and Greece, 1000-500 BC, New Jersey; Princeton Univ. Press, 1977.
• John Boardman, "Chian and early Ionic architecture", AntJ, 39.3-4, 1959, 170-218.
• Johannes Boehlau-Karl Schefold, Larisa am Hermos: Die Ergebnisse der Ausgrabungen 1900-1934 Band I, Berlin; Die Bauten. W. de Gruyter Verlag, 1940.
• Richard Bohn-Carl Schuchardt, Altertümer von Aegae, Band 2, Jahrbuch des Kaiserlich Deutschen Archäologischen Instituts, Berlin: Druck und Verlag Von Georg Reimer, 1889.
• Joseph Thacher Clarke, “A Proto-Ionic Capital from the Site of Neandreia (II)”, The American Journal of Archaeology and of the History of the Fine Arts, 2.2, 1886, 1- 20.
• John Manuel Cook-Richard Vaughan Nicholls-David M. Pyle, Old Smyrna excavations: the temples of Athena, London; BSA, Suppl. Vol. 30, 1998.
• William Bell Dinsmoor, “The aeolic capitals of Delphi”, AJA 27.2, 1923, 164-173.
• Kyriaki Karoglou, Attic pinakes: votive images in clay, Oxford; BAR International Series 2104, Archaeopress, 2010.
• Recep Kendirci, Filistin ve Çevresinde Ele Geçen Aiol Stil Başlıklar, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla; 2013.
• Robert Koldewey, Neandria, Programm zum Winckelmannsfeste der Archäologischen Gesellschaft zu Berlin, Band 51, Berlin; Druck und Verlag von Georg Reimer, 1891.
• Gerhard Kuhn, “Der äolische Tempel in Alt-Smyrna”, Marburger Winckelmann-Programm, 39-86, 1986.
• Roberto Parapetti, “Un nuovo capitello a volutte verticali da Kyme eolica”, Studi su Kyme Eolica (Ed. A. La Marca), Università della Calabria, 121-131, 2017.
• Doro Levi, “VI. La Necropoli di Arkades”, ASAtene X- XII (1927-29), 174-380.
• Roland Martin, “Probléme des origines des ordres á volutes”, EtACI I, 1955-1956, 119-131.
• Madeleine Mumcuoglu-Yosef Garfinkel, “Royal Architecture in the Iron Age Levant” State Formation Processes in the 10th Century BCE Levant, Jerusalem Journal of Archaeology 1 (Eds. A. Faust, Y. Garfinkel ve M. Mumcuoglu), 2021, 450–481.
• Richard Vaughan Nicholls, “Early monumental religious architecture at Old Smyrna”, New Perspectives in Early Greek Art, Studies in the History of Art Symposium Papers, 32 (Ed. D. Buitron-Oliver), Washington; National Gallery of Art, 1991, 150-171.
• Jean Przyluski, “La colonne ionique et le symbolisme oriental”, RA, 7, 1936, 3-15.
• Κ. Ρούγγου- Ν. Δουλουμπέκης, Αιολικό Ιερό Κλοπεδής Λέσβου, Μυτιληνη; Υπουργειο Πολιτισμου Και Αθλητισμου Κ'Εφορει α Προϊστορικων Και Κλασικων Αρχαιοτητων, 2014.
• Yigal Shiloh, “New Proto-Aeolic Capitals Found in Israel”, BASOR, 222, 1976, 67-77.
• Yigal Shiloh, “The Proto-Aeolic Capital-The Israelite ‘Timorah’(Palmette) Capital”, PEQ, 109.1, 1977, 39-52.
• Yigal Shiloh, The proto-Aeolic capital and Israelite ashlar masonry, Qedem 11, Jerusalem; Institute of Archaeology, Hebrew University of Jerusalem, 1977.
• Herodot Tarihi, çev. Müntekim Ökmen, İstanbul; Remzi Kitabevi, 1973.
• Cumhur Tanrıver, “İzmir’e Adını Veren Kent Eski Smyrna”, Geçmişten Günümüze Kurtuluşun 100. Yılında İzmir-Arkeoloji, (Ed. A. Ersoy), İZELMAN A.Ş., 2023, 77-109.
• İsmail Mert Türker, Eski Smyrna’da Ele Geçen Küçük Aiol Başlıkları, Dokuz Eylül Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir; 2023.
• Özden Ürkmez, “Eski İzmir/Smyrna'nın Arkaik Simgesi: Aiol Başlığı”, Prof. Dr. Recep Yıldırım’a Armağan, (Eds. P. Pınarcık, B. Gökce, M. S. Erkek ve S. Coşğun Kandal), Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara; 2017, 371-387.
• Burkhardt Wesenberg, Kapitelle und Basen: Beobachtungen zur Entstehung der griechischen Säulenformen, Beihefte der Bonner Jahrbücher, Band 32, Düsseldorf; Rheinland-Verlag, 1971.
• Hans Wiegartz “Äolische Kapitelle. Neufunde1992 und Verhältnis zu den bekannten Stücken”, Neue Forschungen zu Neandria und Aexandria Troas, (Eds. Schwertheim-H. Wiegartz), Asia Minor Studien Band 11, Bonn; Dr. Rudolf Habelt GmBH, 1994, 117-132.