THE FIRST HALF OF THE 19TH CENTURY, THE OCCUPATIONAL ORGANIZATION OF ÇİNE DISTRICT

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 20, 33 - 63, 29.06.2024

Uğur Avcı

Öz

Çine, a town situated in Anatolia with a history extending back to antiquity, occupies a significant geographical position. Owing to its strategic location, it has been incorporated within the boundaries of numerous states, principalities, and sanjaks throughout history. Notably, it served as a gateway to the northern region of Menteşe and the Meander River Basin. Until the mid-19th century, Çine constituted a part of the administrative structure of the Aydın, Menteşe, and Sığla Sanjaks, representing a small segment of the Ottoman hinterland. However, with the resurgence of Sufism, it transformed into an educational hub and experienced remarkable growth due to the influx of migrants.
The main source of this study is the two population books dated 1831 and 1841 and 21 temettuat books dated 1844 in the Ottoman Archives of the Presidency of the Presidency of the State Archives. In line with the information obtained from these books, it was tried to determine the professions in Çine District. The 120 different professions found in the aforementioned books will be evaluated under seven headings: “Ilmiye class”, “agriculture and animal husbandry”, “trade”, “craft”, “food”, “service sector” and “professions belonging to other groups”. Thus, based on the population and dividend books, the occupational organization of Çine District in the first half of the 19th century will be determined.

Anahtar Kelimeler

Çine District, Population Records, Temettuat Books, Occupation, Tradesman

19. YÜZYILIN İLK YARISINDA ÇİNE KAZASI’NIN MESLEKÎ YAPILANMASI

Öz

Tarihi eskiçağa kadar uzanan Çine, coğrafî konum itibarıyla önemli bir noktadadır. Bulunduğu konum itibarıyla tarih boyunca pek çok devletin, beyliğin ve sancağın sınırlarına dahil olmuştur. Özellikle Menteşe Bölgesi’nin kuzeye, Menderes Havzası açılan bir kapısı olmuştu. 19. yüzyılın ortasına kadar Aydın, Menteşe ve Sığla Sancaklarının idarî yapılanmasına dahil olan Çine, Osmanlı taşrasının küçük bir parçasıyken tasavvufî hayatın canlanmasıyla bir eğitim yuvası haline gelmiş, aldığı göçlerle de önemli bir gelişim yaşamıştır.
Bu çalışmanın ana kaynağını Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi’nde yer alan 1831 ve 1841 tarihlerinde tutulan iki nüfus defteri ve 1844 tarihli 21 adet temettuat defterleri oluşturmaktadır. Bu defterlerden elde edilen bilgiler doğrultusunda Çine Kazası’nda bulunan meslekler tespit edilmeye çalışılmıştır. Adı geçen defterler bulunan 120 farklı meslek “İlmiye sınıfı”, “tarım ve hayvancılık”, “ticaret”, “zanaat”, “gıda”, “hizmet sektörü” ve “diğer gruba mensup meslekler” olmak üzere yedi başlık altında değerlendirilecektir. Böylelikle nüfus ve temettuat defterlerinden yola çıkılarak Çine Kazası’nın 19. yüzyılın ilk yarısındaki meslekî örgütlenme tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çine Kazası, Nüfus Defterleri, Temettuat Defterleri, Meslek, Esnaf

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defterleri Katologu (NFS.d…), 02904
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defterleri Katologu (NFS.d…), 02926
• Uğur Avcı, XIX. Yüzyılda Çine Kazası’nın Demografik Yapısı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın: 2017.
• Mahir Aydın, “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri 28-30 Haziran 1989, İstanbul: Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, 81-106.
• İlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2010.
• Ömer Lütfi Barkan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Esnaf Cemiyetleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası (Ord. Prof. Dr. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan), C. XLI, S. 1-4 (1985), 39-46.
• Ömer Lütfi Barkan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler”. İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri [Nüfus ve İskân Meselelerine Dair Toplu Çalışmalar], Haz. Yahya Kemal Taştan, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 147-337.
• Lütfü Budak, XIX. Yüzyıl Ortalarında Çine Kazası, Aydın: Aydın Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Evliyâ Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 9. Kitap, 1. Cilt, Yay. Haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Derleme Sözlüğü, C. IX (L-R), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1993, 3294.
• Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Beğlü Eke, “Bir Sosyal Sınıf Belirleyicisi Olarak Meslek Faktörü”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası (Prof. Dr. S. F. Ülgener’e Armağan), C. 43, (1987), 377-401.
• Alev Gözcü, Eren Akçiçek, “Osmanlı Mutfağında Kar ve Buz”, I. Türk Mutfak Kültürü Sempozyumu (Osmanlı Mutfak Kültürü) (14-15 Ekim 2010-Bilecik), Yay. Haz. Arif Bilgin, Özge Samancı, Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Yayınları, 2012, 268-298.
• Tevfik Güran, “19. Yüzyıl Temettuat Tahrirleri”, 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, 191-203.
• Tevfik Güran, “19. Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyoekonomik Özellikleri”, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, 205-231.
• Tevfik Güran, “Osmanlı Tarım Ekonomisi, 1840-1910”, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014, 69-153.
• Kemal Ramazan Haykıran, “Aydın’da Bir Ahîlik Merkezi Olarak Eski Çine ve Ahmed Gazi Külliyesi”. YeniFikir, Y. 10, S. 22 (Temmuz 2019), 45-54.
• Mehmet İpşirli, “Dersiâm”, DİA, İstanbul: C. 9, 1994, 185-186.
• Mehmet İpşirli, “İlmiye”, DİA, İstanbul: C. 22, 2000, 141-145. Ahmed Kal’a, “Esnaf”, DİA, İstanbul: C. 11, 423-430.
• Enver Ziya Karal, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, 1997.
• Kamil Kepeci, Tarih Lûgatı, İstanbul: Tan Matbaası, 1952.
• Mübeccel Belik Kıray, Örgütleşemeyen Kent, İzmir’de İş Hayatının Yapısı ve Yerleşme Düzeni, Ankara: Türk Sosyal Bilmler Derneği Yayını, 1972.
• Reşad Ekrem Koçu, “Eski-Eskici”, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul: Koçu Yayınları, 1971, 5281-5282.
• Orhan Kurmuş, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, İstanbul: Yordam Kitap, 2007.
• Burcu Kurt, “Buz Temininde Sanayileşme ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Kurulan Buz Fabrikaları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 30 (2011), 73-98.
• Burcu Kurt, “Kar ve Buz Temininde Modernleşme ve XIX. Yüzyıl İstanbul’unda Karcı Esnafı”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 9 (Ocak 2015), 145-167.
• Mübahat S. Kütükoğlu, Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Abdullah Martal, “Karcı Katırından Buz Fabrikasına”, Belgelerle Osmanlı Döneminde İzmir, İzmir: Yazıt Yayıncılık, 2007, 62-69.
• Abdullah Martal, “XVI. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Su-Yolculuk”, Belleten, LIII (205), (1988), 1587-1676.
• İlber Ortaylı, “Devenin Taşıma Maliyeti Eğrisi Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 28, S. 1 (1973), 181-190.
• İlber Ortaylı, Türkiye Teşkilâtı ve İdare Tarihi, Ankara: Cedit Neşriyat, 2008.
• Mehmet Zeki Pakalın, “Sancaktar”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, İstanbul: MEB, 1993, 122.
• Olcay Pullukçuoğlu Yapucu, “Hayatın Değiştiği Yerde Bakkallık”, Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 8/7 (Summer 2013), 519-535.
• Necdet Sakaoğlu, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarih Sözlüğü, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Aysun Sarıbey Haykıran, “Osmanlı Ekonomisinde Ormancılığın Yeri: XIX. Yüzyılda Aydın Vilayeti’nde Ormanlar ve Ormancılık Faaliyetleri”, Klasikten Moderne Osmanlı Ekonomisi, Ed. Arif Bilgin, Burhan Çağlar, İstanbul: Kronik Kitap, 2019, 209-222.
• Aysun Sarıbey Haykıran, Fatma Özlem Güren, “19. Yüzyılın Sonlarında Aydın Sancağı’nda Ormancılık ve Orman İdaresi”, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 10, S. 2 (2023), 103-119.
• Mehmet Ali Ünal, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Isparta: Fakülte Yayınevi, 2014, s. 122.
• Ahmet Yiğit, XVI. Yüzyıl Menteşe Livası Vakıfları (338 Numaralı Mufassal Evkâf Defteri H. 970/M. 1562), Ankara: Barış Platin Kitabevi.
• Kubbealtı Lugatı, “Kundakçı”, https://lugatim.com/s/KUNDAK%C3%87I.
• Kubbealtı Lugatı, “Kiracı”, https://lugatim.com/s/kiracı.