THE OTTOMAN EMPIRE AND THE GREAT POWERS IN THE PROCESS OF ABANDONING CRETE (1869-1897)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 21, 39 - 85, 30.12.2024

Adem Horay

Öz

One of the issues that preoccupied the Ottoman Empire the most throughout the 19th century was the
future of the island of Crete. This problematic island, which constituted one of the important problems
of the state’s dissolution, kept the state busy with foreign aid and provocations throughout the 19th
century. One of the most important factors that kept the struggle of the separatist section of the island
of Crete, which was officially granted autonomous administration in 1897, alive for almost a century
was undoubtedly the dynamic policies pursued by the great Powers of the era called the Great Powers
and the Greek Kingdom, the patron of the saparatists. These policies were important factors in both the
maturation and the suppression of the rebellions that emerged throughout almost a century. The
policies put forward by the states showed themselves on the table as well as in the field.

Anahtar Kelimeler

Crete, Diplomacy, Europe, Revolt, Kingdom.

GİRİT’İN ELDEN ÇIKIŞ SÜRECİNDE OSMANLI DEVLETİ VE BÜYÜK GÜÇLER (1869-1897)

Öz

XIX. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’ni en çok uğraştıran konulardan biri Girit Adası’nın geleceği
olmuştur. Devletin çözülmesinin önemli sorunlarından birini oluşturan bu sorunlu ada XIX. yüzyıl
boyunca dış yardım ve tahriklerle devleti yüzyıl boyunca uğraştırmıştır. 1897 tarihinde resmen özerklik
idaresi verilen Girit Adası’nın ayrılıkçı kesiminin mücadelesini neredeyse yüzyıl boyunca diri tutan en
önemli etmenlerden birisi şüphesiz düvel-i muazzama denilen devrin büyük güçlerinin ve ayrılıkçıların
hamisi Yunan Krallığı’nın süreçte izledikleri dinamik politikalar olmuştur. Bu politikalar neredeyse
yüzyıl boyunca ortaya çıkan isyanların gerek olgunlaşmasında gerek bastırılmasında önemli
etmenlerden olmuştur. Devletlerin ortaya koyduğu politikalar masada kendini gösterdiği gibi sahada da
göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Girit, Diplomasi, Avrupa, İsyan, Krallık.

Kaynakça

• BOA. Y. A. HUS 228/69, 228/65, 228/54, 355/85, 354/68, 345/96, 366/81, 366/75, 367/129, 368/3, 369/23, 369/53, 240/70, 366/47, 367/90, 355/48, 369/48, 353/5, 357/122, 367/149, 366/94, 355/23, 367/18, 367/77, 353/66, 354/76, 367/25.
• BOA. Y. EE 114/30, 8/23.
• BOA. Y. PRK. HR 18/50, 23/70, 23/100, 23/35, 23/79.
• BOA. Y. PRK. BŞK 11/80, 46/110.
• BOA. Y. PRK. EŞA 9/101, 10/42, 26/46, 26/78, 26/108, 27/89. BOA. İ MTZ. GR 30/1136, 31/1168, 31/1205.
• BOA. Y. PRK. PT 10/98.
• BOA. Y. MTV 151/182.
• BOA. HR, SYS 2869/2.
• BOA. Y. PRK. ASK 128/122.
• İdris Aksoy, Girit ve Girit’teki Ayrılıkçı Hareketlerin Tarihi Süreci ve Kıbrıs’a Yansımaları, İstanbul Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul; 2006.
• Hasan Ali Cengiz, Girit İsyanları (1866-1908), Trakya Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Edirne; 1999.
• Niyazi Karan, Girit’in Yunanistan’a İlhakına Türk Kamuoyunun Tepkisi, İstanbul Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul; 2006.
• Osman Zahit Küçükler, Türk-Yunan İlişkileri (1876-1909), Ankara Üniversitesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara; 2005.
• Metin Menekşe, Girit Müslümanlarının Zorunlu Göçü: Sevk ve İskân (1897-1913), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Muğla; 2018.
• Arif Behiç Özcan, Batılılaşma Döneminde Osmanlı Devleti’nin Doğu Politikaları, Selçuk Üniversitesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya; 2011.
• Emin Ünsal, Girit’in Türk Hakimiyetinden Çıkışı, Trakya Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Edirne; 2009.
• Ayşe Nükhet Adıyeke ve Nuri Adıyeke, Osmanlı Devleti ve Girit Bunalımı (1896-1908), Ankara; TTK Yayınları, 2000.
• Ayşe Nükhet Adıyeke ve Nuri Adıyeke, Fethinden Kaybına Girit, 1. Baskı, İstanbul; Babıali Kültür Yayınları, 2006.
• Ayşe Nükhet Adıyeke ve Nuri Adıyeke, Osmanlı Dönemi Kısa Girit Tarihi, İstanbul; Türkiye İş Bankası Yayınları, Şubat 2021.
• Ahmet Cevdet Paşa, Osmanlı Devleti Tarihi, Ed. Mustafa Güçlükol & Bilge Bozkurt, Cilt 2, İstanbul; İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Fahir Armaoğlu, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Ankara; TTK Basımevi, 1997.
• Mahir Aydın, Girit Sarı Kitap, İstanbul; Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008.
• Mithat Aydın, “Sir Henry G. Elliot’un İstanbul Büyükelçiliği (1867-1877), Dönemindeki Bazı Büyük Siyasi Olaylara Bakışı”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt 18, Sayı 18, Ankara; 2005, 21-49.
• Sertaç Hami Başeren, Ege Sorunları, İstanbul; Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2006.
• Kenneth Bourne, “İngiltere ve Girit İsyanı, 1866-69”, Çev. Yuluğ Tekin Kurat, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 1963, 249-274.
• Douglas Dakin, The Unification of Greece 1770-1923, New York; New York St. Martin’s Press, 1972.
• Theocharis E. Detorakis, History of Crete, Iraklion; Translated by John C. Davis, 1994.
• Erdem Eren, “Yunan Milliyetçiliğinin Tarihsel Arka Planı ve Politik Yansıma Örneği Olarak Batı Trakya Sorunu”, İzmir Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2019, 77-85.
• Arzu Etensel İldem, Fransız Gezginlerin Gözüyle Türkler ve Yunanlılar, İstanbul; Boyut Kitapları, 2000.
• Musa Gümüş, “1866-1869 Girit İsyanı ve Yunanistan: Namık Kemâl’den Tespitler”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2016, 28-41.
• Metin Hülagü, Türk-Yunan İlişkileri Çerçevesinde 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı, Kayseri; Erciyes Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Ankara; TTK Yayınları, Cilt 5, 8. Baskı, 2007.
• Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Ankara; TTK Yayınları, Cilt 7, 6. Baskı, 2003.
• Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Ankara; TTK Yayınları, Cilt 8, 6. Baskı, 2007.
• William Miller, The Ottoman Empire and Its Successors 1801-1922, London; Cambridge University Press, 1923.
• Chris Moorey, A History of Crete, United Kingdom; Haus Publishing, 2019.
• Ali Fuat Örenç, “Berlin Kongresi Sonrası Osmanlı-Yunanistan Hudut Müzakerelerinde Ege Adaları’nın Askeri Durumu”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı 10, İstanbul; 2006, 167-196.
• Cihan Özgün, “Osmanlı’nın Bitmeyen Sancısı Girit Problemi ve Dış Politika”, Tanzimat’tan Günümüze Olaylar ve Kişiler Ekseninde Türk Hariciyesi, Ed. İrşad Sami Yuca, Hidayet Kara, İstanbul; Kitabevi, 2019, 7-35.
• Olcay Özkaya Duman, “Bir Orta-Doğu Buhranı Cebel-i Lübnan Olayları (1860-61)”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, 2006, 1-14.
• Hayrettin Pınar, “Diplomasi ile Siyasetin Birlikteliği: Girit İsyanı ve Âli Paşa”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 18, Aralık 2008, 1-22.
• Mehmed Salâhî, Girit Meselesi 1866-1889, Haz. Münir Aktepe, İstanbul; Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
• Sabri Can Sannav ve Cem Turan, “Askeri Zaferden Diplomatik Yenilgiye Bir Örnek: 1897 Dömeke Meydan Muharebesi ve Sonrasında Meydana Gelen Gelişmeler”, Turkish Studies, Cilt 14, Sayı 4, 2019, 989-1000.
• Stanford J. Shaw, and Ezel Kural Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol 2, Cambridge; Cambridge University Press, 1977.
• Pınar Şenışık, Girit Siyaset ve İsyan, İstanbul; Kitapyayınevi, Eylül 2014.
• Serap Toprak, “Megali İdea’ya Bir Örnek: Girit”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2012, 118-142.
• Hüner Tuncer, Türk Dış Politikası, Cilt 1, Ankara; Kaynak Yayınları, Ekim 2017.
• Erkan Tural, “Bir Akdeniz Adasının Serencamı ve 1868 Girit Vilayet Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 3, Ankara; Temmuz 2005, 67-98.
• Ali Fuat Türkgeldi, Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Cilt 3, 2. Baskı, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Zekeriya Türkmen, “Girit Adasını Osmanlı İdaresinden Ayırma Çabaları (1821-1869)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt 12, Sayı 12, Ankara; 2001, 219-244.
• Rifat Uçarol, Siyasi Tarih (1789-2001), 6. Baskı, İstanbul; Der Yayınları, 2006.
• Mustafa Yavuz, Demokratik İhtilaller Çağında Girit, İstanbul; Belge Yayınları, Haziran 2017.
• Nuri Yazıcı, “Batılı Büyük Güçlerin Osmanlı Devleti ile Münasebetlerinde “Çifte Standart” Meselesi”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Özel Sayı 2, 2017.