The Logistical Heritage of Izmir: Port and Transportation Systems from Antiquity to the Present

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 22, 1 - 23, 30.06.2025

Burçin Özdamar

Öz

The relationship between İzmir’s historical port identity and its current logistics potential contains multi-layered structural elements in terms of urban planning, sustainable transportation and regional development strategies. This study explores the port-city identity of İzmir through a multidimensional perspective, integrating historical, spatial, economic and cultural perspectives. From ancient Smyrna and Ephesus to modern ports like Alsancak and Aliağa/Nemrut, İzmir hosts a deep-rooted logistical continuity that goes beyond freight movement, encompassing urban memory, spatial structure and cultural logistics heritage. Elements such as Anafartalar Avenue, Eşrefpaşa corridor, Agora and the Historical Elevator illustrate the city’s longstanding intra-urban logistics practices and their integration into contemporary planning. Since 2000, private port clustering in Aliağa and the Kemalpaşa Logistics Center have positioned İzmir as one of Türkiye’s top logistics hubs. This study evaluates port capacities, hinterland linkages, digitalization and green logistics strategies based on empirical data and discusses İzmir’s evolving role in both regional and global logistics systems.

Anahtar Kelimeler

Port Logistics , İzmir , Hinterland Connectivity , Historical Transport Network , Logistics Infrastructure Transformation

Proje Numarası

-

İzmir’in Lojistik Mirası: Antik Dönemden Günümüze Taşımacılık ve Liman Sistemleri

Öz

İzmir’in tarihsel liman kimliği ile güncel lojistik potansiyeli arasındaki ilişki, kentsel planlama, sürdürülebilir taşımacılık ve bölgesel kalkınma stratejileri açısından çok boyutlu unsurlar içermektedir. Bu çalışma, İzmir’in liman kenti kimliğini tarihsel, mekansal, ekonomik ve kültürel boyutlarıyla ele alarak antik dönemden günümüze uzanan lojistik sürekliliği güncel bakış açısıyla analiz etmektedir. Smyrna ve Efes’ten Alsancak ve Aliağa/Nemrut limanlarına uzanan bu süreklilik; sadece yük taşımacılığı değil, aynı zamanda kentsel lojistik hafıza, mekân kullanımı ve kültürel altyapıyla da şekillenmiştir. Anafartalar Caddesi, Eşrefpaşa güzergâhı, Agora ve Tarihi Asansör gibi yapılar, İzmir’in şehir içi lojistik geçmişinin günümüz planlamalarına nasıl entegre edilebileceğini ortaya koymaktadır. 2000 sonrası dönemde Aliağa liman kümelenmesi ve Kemalpaşa Lojistik Merkezi gibi yatırımlar, İzmir’i Türkiye’nin en önemli lojistik merkezlerinden biri hâline getirmiştir. Çalışmada liman kapasiteleri, hinterlant bağlantıları, yeşil lojistik ve dijitalleşme uygulamaları veriye dayalı olarak değerlendirilmiş; İzmir’in bölgesel ve küresel lojistik sistemlerdeki rolü ve uygulama önerileri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Liman Lojistiği , İzmir , Hinterlant Bağlantıları , Tarihsel Ulaşım Ağı , Lojistik Altyapı Dönüşümü

Etik Beyan

Etik kurul kararı gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Akbaş 2020 F. Akbaş, Sürdürülebilir turizm perspektifinden kültürel miras turizminin Sardes Antik Kenti özelinde değerlendirilmesi, Kafdağı, C.5, S.1, 2020, 121-138.
• Akçay 2023 F. Akçay, TÜRKIYE SELÇUKLULARI DEVLETİ ZAMANINDA ANADOLU LİMAN KENTLERİ VE BU KENTLERDEKİ SELÇUKLU ESERLERİ, Asya Studies, C.7, S.26, 2023, 245-266.
• Akdağ 2019 Z. Akdağ, Türkiye-Çin İlişkilerinde Kuşak ve Yol Girişimi'nin Önemi, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, C.9, S.1, 2019, 65-96.
• Aliağa Ticaret Odası (ALTO) 2023 Aliağa Ticaret Odası (ALTO), Aliağa Limanları: Türkiye’nin En Yoğun İkinci Limanı, https://alto.org.tr/tr/yazi/1770-aliaga-limanlari-turkiyenin-en-yogun-ikinci-limani, 2023.
• Ayönü 2009 Y. Ayönü, İzmir’de Türk hâkimiyetinin başlaması, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C.9, S.1, 2009, 1-8.
• Balık 2023 İ. Balık, Antalya Limanı’nın Türkiye’de Elleçlenen Yük İçerisindeki Payı ve Yakın Çevresindeki Limanlar İle Karşılaştırmalı Yük Analizi, Kent Akademisi, C.16, S.3, 2023, 1437-1456.
• Baran, Atay 2010 H. Baran, Ç. Atay, İzmir Alsancak Limanı’nın Etki Alanı ve İzmir Kentinin Ekonomik Yapısı ile Bağı, Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, C.2, S.2, 2010, 67-81.
• Baran 2010 H. Baran, Limanların Etki Alanı Saptanması için Bir Yöntem Önerisi (İzmir Alsancak Limanı), Dokuz Eylül Üniversitesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir; 2010.
• Berg 2004 B.L. Berg, Methods for the Social Sciences: Qualitative Research Methods for the Social Sciences, Boston; Pearson Education, 2004.
• Bozkurt, E., Durmuşlar, F. 2020 Bozkurt, E., Durmuşlar, F., Proposals for Revitalization of Karataş Historical Settlement, Kent Akademisi, C.13, S.1, 2020, 176-184.
• Christopher, M. 1993 Christopher, M., Logistics and competitive strategy, European Management Journal, C.11, S.2, 1993, 258-261.
• Creswell, J.W., Creswell, J.D. 2017 Creswell, J.W., Creswell, J.D., Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, Thousand Oaks, CA; Sage Publications, 2017.
• ÇŞİDB 2022 T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı İzmir İl Müdürlüğü, Nemport Limanı 1/5000 Nazım İmar Planı Açıklama Raporu (Revize), https://webdosya.csb.gov.tr/db/izmir/icerikler/nemport-5000-nazim-plan-aciklama-raporu-it-razlar-kapsaminda-yen-den-duzenlenen-20220901083933.pdf, 2022.
• Doğer, L., Canko, D. M. 2021 Doğer, L., Canko, D. M., İzmir Kadifekale (Smyrna Akropolisi) Bizans Sarnıcı Buluntusu “Milet Tipi” Seramikler, Sanat Tarihi Dergisi, C.30, S.2, 2021, 1301-1333.
• Eroğlu, İ., Bozyiğit, R. 2013 Eroğlu, İ., Bozyiğit, R., ALİAĞA LİMANI, Marmara Coğrafya Dergisi, C.28, 2013, 81-116. Erol, D. 2006 Erol, D., SMYRNA DEVLET AGORASI BULUNTUSU TERRA SİGİLLATALAR, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, C.76, 2006, 73-86.
• Ersoy, A. 2018 Ersoy, A., BAZI ARKEOLOJİK BULUNTU ÖRNEKLERİ ÜZERİNDEN ANTİK SMYRNA/İZMİR'DE İNANÇLAR, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.5, S.1, 2018, 89-107.
• Ersoy, A. 2022 Ersoy, A., İZMİR’İN ANTİK ÇAĞDAKİ AKROPOL TEPESİ KADİFEKALE VE HAVA ŞEHİTLİĞİ MEVKİNDE ELE GEÇEN ARKEOLOJİK BULUNTULARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME, İzmir Araştırmaları Dergisi, C.8, S.16, 2022, 1-19.
• Ersoy, M., Aydınbaş, G. 2025 Ersoy, M., Aydınbaş, G., Sürdürülebilir Kalkınma Bağlamında Yeşil Kent için Yeşil Lojistik: Artvin/Hopa Üzerine Bir Değerlendirme, Fiscaoeconomia, C.9, S.1, 2025, 686-708.
• Ersoy, M., Aydınbaş, G. 2025 Ersoy, M., Aydınbaş, G., Sürdürülebilir Kalkınma Bağlamında Yeşil Kent için Yeşil Lojistik: Artvin/Hopa Üzerine Bir Değerlendirme, Fiscaoeconomia, C.9, S.1, 2025, 686-708.
• ESBAŞ 2025 ESBAŞ, https://www.esbas.com.tr/locationAdvantages/?params=VTJGc2RHVmtYMS8vVmMxc0o3TkxIb2pKSHQyQlBpRU9yMjBUMHdhYXk5Zz0%3D, 2025.
• Genç, E., Coşmuş, Ş. 2021 Genç, E., Coşmuş, Ş., Lojistik köylerin yönetim özellikleri ve Türkiye’deki lojistik köyler, 2021.
• Gençer, C. İ. 2017 Gençer, C. İ., 19. yüzyılda İzmir ve Selanik’te kentsel dönüşüm: rıhtım ve limanların inşası, Meltem İzmir Akdeniz Akademisi Dergisi, C.1, 2017, 33-51.
• Güneş, M. 2022 Güneş, M., II. Dünya Savaşı Yıllarında İzmir’de Ulaşım, İzmir Araştırmaları Dergisi, C.8, S.16, 2022, 85-97.
• Hava, H. T. 1999 Hava, H. T., Serbest bölgeler ve Ege Serbest Bölgesi: bir durum değerlendirmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.14, S.1, 1999, 113-124.
• Hepcan, Ç. C., Özeren, M., Hepcan, Ş., Özkan, M. 2015 Hepcan, Ç. C., Özeren, M., Hepcan, Ş., Özkan, M., İzmir ili metropol kıyı ilçelerinin peyzaj yapı analizi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, C.52, S.3, 2015, 353-362.
• İpek, A. R. 2020 İpek, A. R., Çağdaş Sanat Müzesi Önerisi Olarak Anafartalar Çarşısı, İdil Sanat ve Dil Dergisi, C.9, S.70, 2020, 985-1014.
• İzmir Büyükşehir Belediyesi (İBB) 2022 İzmir Büyükşehir Belediyesi, Ulaşım Ana Planı, https://www.izmir.bel.tr/CKYuklenen/dokumanlar_2018/upi_sonuc_ozeti.pdf, 2022.
• İZKA 2021 İZKA, İzmir Aliağa Liman Arkası Lojistik Merkezi Etüt Raporu, İzmir Kalkınma Ajansı, https://izka.org.tr/wp-content/uploads/2022/04/2021-faaliyet-raporu.pdf 2021.
• İzmir Kalkınma Ajansı 2022 İzmir Kalkınma Ajansı, Lojistik Planlama ve Yönetişim Strateji Belgesi, https://izka.org.tr/wp-content/uploads/pdf/liman-raporu.pdf, 2022.
• İzmir Valiliği 2025 İzmir Valiliği, http://www.izmir.gov.tr/demografik-bilgiler#:~:text=İzmir%204%20milyon%20479%20bin,5%2C25'ini%20oluşturmaktadır, 2025.
• Kabadurmuş, Ö., Karaköprü, U. O., Dördüncü, H. 2020 Kabadurmuş, Ö., Karaköprü, U. O., Dördüncü, H., Aliağa ve İzmir Limanlarının Lojistik Potansiyeli ve Bölgenin Konteyner Taşımaları Açısından Geleceği, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.11, S.21, 2020, 159-181.
• Karadağ, A., Mirioğlu, G. 2011 Karadağ, A., Mirioğlu, G., Türkiye’de kentsel dönüşüm politikaları ve uygulamaları üzerine coğrafi değerlendirmeler: İzmir örneği, Ege Coğrafya Dergisi, C.20, S.2, 2011, 41-57.
• Karaduman, N., Yıldız, A. G. Z. 2002 Karaduman, N., Yıldız, A. G. Z., Serbest bölge uygulamalarının dış ticarete ve yabancı sermayeye katkıları, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.7, S.1, 2002.
• Karataş, N. 2006 Karataş, N., Ege Bölgesi’nde sanayi gelişim süreci ve mekânsal yansımaları – İzmir örneği, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, C.2006, S.2, 2006, 191-210.
• Karayaman, M. 2008 Karayaman, M., Cellât Gölü’nden Sağlık Ovası’na, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.24, S.72, 2008, 693-708.
• Kolay, A. 2011 Kolay, A., İzmir-Kasaba ve Uzantısı Demiryolu Hatları (1863-1897), Marmara Üniversitesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul; 2011.
• Lojiport 2023 Lojiport, TCDD Taşımacılık A.Ş. ve Lojistik Merkezler, https://www.lojiport.com/tcdd-tasimacilik-a-s-ve-lojistik-merkezler-91724yy.htm, 2023.
• Malkoç, E., Kılıçaslan, Ç., Özeren, M., Küçükerbaş, E. V. 2013 Malkoç, E., Kılıçaslan, Ç., Özeren, M., Küçükerbaş, E. V., Geleneksel, yarı geleneksel ve modern anlayışla şekillenen alışveriş mekânlarının İzmir örneğinde analizi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, C.50, S.2, 2013, 213-222.
• Notteboom, T. 2009 Notteboom, T., The relationship between seaports and the intermodal hinterland in light of global supply chains: European challenges, Port Competition and Hinterland Connections, 2009, 25-75.
• Oğuz, S. C., Kuş, C. 2023 Oğuz, S. C., Kuş, C., Bölgelerin Kalkınmasında Limanların Geliştirilmesi: İzmir Örneği, Bölgesel Kalkınma Dergisi, C.1, S.3, 2023, 312-331.
• Özgün, O. P. Y. C. 2011 Özgün, O. P. Y. C., Batı Anadolu’nun Yol Ağı Araştırmaları-III: İzmir’in Ardalanında Kervan Yolları, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.26, S.2, 2011, 527-549.
• Şanal Abolafya, S. 2019 Şanal Abolafya, S., İzmir Alsancak Limanının kruvaziyer yolcu taşımacılığında ana çıkış limanı olma potansiyeline yönelik delphi çalışması, Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir; 2019.
• Tabanlı, D. 2007 Tabanlı, D., Roma Dönemi Mozaiklerinin Efes Örneğinde İncelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir; 2007.
• TCDD 2023 TCDD, İzmir Limanı Kurumsal Tanıtım Sayfası, https://www.tcdd.gov.tr/en/organizational/izmir-port, 2023.
• TCDD 2023a TCDD, Limanların Teknik ve İşletme Kapasiteleri, https://static.tcdd.gov.tr/webfiles/userfiles/files/liman/kapasite.pdf, 2023.
• Turan, I. A., Aslan, B. G. 2018 Turan, I. A., Aslan, B. G., Kent Kimliğinde Öne Çıkan Tarihi İmgeler: Konak (İzmir), International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), C.5, S.29, 2018, 3537-3546.
• TARKEM 2025 TARKEM (Tarihi Kemeraltı İnş. Yat. Tic. A.Ş.), Vakıflar Konağı 1 ve 2 projeleri, TARKEM. https://www.tarkem.com/projeler/vakiflar-konagi-1/ , 2025.
• Turan, Yalçın 2017 Turan, Y., Yalçın, F., Türkiye Limanları Üzerine Sunum, https://denizcilik.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2017/01/Turan-Yalçın-Sunum.pdf, 2017.
• TÜRKLİM 2023 Türkiye Liman İşletmecileri Derneği (TÜRKLİM), TÜRKLİM Sektör Raporu 2023, https://www.turklim.org/wp-content/uploads/2023/07/TURKLIM-Sektor-Raporu-2023.pdf, 2023.
• Uğuz, S. 2016 Uğuz, S., Mersin Limanında Ticaret (1870-1912), Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.13, S.33, 2016, 334-363.
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı 2023 Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Türkiye Lojistik Master Planı, https://uhdgm.uab.gov.tr/uploads/pages/lojistik-merkezler/20191225-tlmp-sunum.pdf, 2023.
• Ulusoy Denizcilik 2022 Ulusoy Denizcilik, Çeşme–Trieste Ro-Ro Hattı Faaliyet Raporu, https://www.ulusoysealines.com.tr, 2022.
• UNCTAD 2023 United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Maritime Transport Statistics – Statistical Fact Sheet, https://unctad.org/system/files/official-document/tdstat48_FS015_en.pdf, 2023.
• Uzuntepe, G. 2000 Uzuntepe, G., Osmanlı İmparatorluğu'nda İlk Demiryolu: İzmir-Aydın-Kasaba (Turgutlu) (1856-1897), Anadolu Üniversitesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir; 2000.
• Yalçın, F. 2009 Yalçın, F., Erken Cumhuriyet Döneminde Milli İktisat Politikası ve Bir Örnek Girişim: İstanbul Liman Şirketi, Marmara Üniversitesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul; 2009.
• Yıldırım, R., Oban, R. 2011 Yıldırım, R., Oban, R., The Importance of Heritage Roads on the Development of Western Anatolia and Izmir, Procedia - Social and Behavioral Sciences, C.19, 2011, 90-97.
• Yıldız, K., Başaran, V., Yerlikaya, M. A. 2023 Yıldız, K., Başaran, V., Yerlikaya, M. A., Lojistikte İtme-Çekme Stratejisinin Önceliklendirilmesinde Bütünleşik Yöntem Önerisi: İzmir Alsancak Limanı ile Kemalpaşa Lojistik Üssü Örneği, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C.12, S.2, 2023, 819-844.
• Yıldız, K., Yerlikaya, M. A., Keskin, B. N. 2021 Yıldız, K., Yerlikaya, M. A., Keskin, B. N., Evaluation of the Effect of Transport Networks on the Kemalpaşa Logistics Center in Logistics Site Selection, Politeknik Dergisi, C.24, S.3, 2021, 833-841.
• Yılmaz, E. 2021 Yılmaz, E., Anadolu–Osmanlı Halılarının Yurt Dışına İhracatı Üzerine Bir Değerlendirme (1864–1908), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.52, 2021, 69-92.
• Yurtoğlu, N. 2019 Yurtoğlu, N., İnönü Dönemi’nde Türkiye’de Deniz Ulaşımı (1938-1950), Belgi Dergisi, C.2, S.18, 2019, 1449-1474.
• Zeybek, H. 2021 Zeybek, H., Demiryollarının Konteyner Limanı-Hinterlant Bağlantılarındaki Önemi: Mersin Limanı Örneği, Demiryolu Mühendisliği, S.14, 2021, 49-64.