A Newly Discovered Rock-Cut Tomb from the Eastern Roman Empire: Human and Animal Remains from Cemi-i Çeto, SiirtKurtalan, Southeastern Anatolia, Turkiye

Yıl 2023, , 1 - 22, 16.01.2024

Ayşe Acar , Abu B. Sıddıq

https://doi.org/10.26650/IAR2023-1322924

Öz

The 2019 archaeological excavations carried out at the Cem-i Çeto caves, situated approximately 2 km southwest of Konakpınar village in the Kurtalan district of Siirt province, revealed the presence of three Late Roman rock-cut tombs. This study presents the initial bioarchaeological analysis of human and animal bones unearthed from rock-cut tomb number 6. The primary goal of this investigation was to gain insights into the social structure of the Cem-i Çeto community by assessing population demographics, life expectancy, stature, lifestyle, and comparisons with other contemporary Anatolian communities. The secondary objective involves conducting fundamental zooarchaeological examinatiıns of animal remains recovered alongside human skeletal remains. A total of 116 human bones and a small collectiıon of animal bones (n = 61) were identified. The Cem-i Çeto human population comprises five infants, 45 children, 26 females, 31 males, and 9 individuals of unknown gender. Infant and child mortalities accounted for 43.10% of the population. The average height of the Cem-i Çeto population stands at 164.01 cm. Zooarchaeological analysis has facilitated the identification of various animal species, including dogs, foxes, sheep, goats, cattle, horses, rabbits, and birds among the faunal remains. Interestingly, the presence of a limited number of animal bones, representing a variety of species, interspersed with a larger quantity of human bones within a rock-cut tomb raises novel inquiries regarding the Late Roman burial customs in the region.

Anahtar Kelimeler

Paleodemography, Late Roman Period, Cem-i Çeto caves, Skeletal biology, Southeastern Anatolia, Zooarchaeology

Proje Numarası

MAÜ.BAP.21.EF.024

Doğu Roma'nın Doğusunda Yeni Bir Kaya Mezar: Güneydoğu Anadolu Siirt-Kurtalan Cemi-i Çeto İnsan ve Hayvan Kalıntıları

Öz

Siirt İli, Kurtalan İlçesi, Konakpınar Köyünün yaklaşık 2 km güneybatısında dağın yamacında yer alan Cem-i Çeto Mağaraları, kaya mezar alanında 2019 yılında yapılan 6 no’lu kaya mezardan elde edilen insan ve hayvan kemikleri üzerine ilk biyoarkeolojik analizleri sunmaktadır. Çalışmanın temel amacı, Cem-i Çeto toplumunun biyolojik uzaklığı, nüfus yapısı, boy uzunluğu ve yaşam biçimini değerlendirerek toplumsal yapının anlaşılması ve bununla beraber Anadolu’da yaşamış diğer çağdaş topluluklarla karşılaştırılmasıdır. İnsan kemikleri ile birlikte ortaya çıkarılan hayvan kemiklerinin temel zooarkeolojik değerlendirilmesi ise çalışmanın diğer amacıdır. Toplumda, 116 bireye ait insan kalıntıları ile birlikte farklı hayvanlara ait 61 adet hayvan kemiği tespit edilmiştir. Cemi-i Çeto insan popülasyonunda, 5 bebek, 45 çocuk, 26 kadın, 31 erkek ve 9 cinsiyeti tahmin edilemeyen birey bulunmaktadır. Bebek ve çocuk ölümleri toplumun %43,10’unu oluşturmaktadır. Toplumun boy ortalaması 164,01 cm’dir. Cemi-i Çeto hayvan kemikleri üzerinde yapılan analiz sonucunda köpek, tilki, koyun, keçi, sığır, at, tavşan ve kuş tespit edilmiştir. Bu kaya mezar içerisindeki çok sayıda insana ait kemiklerle birlikte karışık durumda tespit edilmiş çok az sayıda, fakat çeşitli türlere ait, hayvan kemiklerinin olması bölgedeki Geç Roma Dönemi ölü gömme gelenekleri hakkında yeni soru işaretleri ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Paleodemografi, Geç Roma Dönemi, Cem-i Çeto Mağaraları, İskelet Biyolojisi, Güneydoğu Anadolu, Zooarkeoloji

Destekleyen Kurum

Mardin Artuklu ÜniversitesiBilimsel Araştırmalar Proje Koordinatörlüğü

Proje Numarası

MAÜ.BAP.21.EF.024

Teşekkür

Bu çalışma, Mardin Artuklu Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Proje Koordinatörlüğü tarafından kısmen desteklenmiştir (Proje No: MAÜ.BAP.21.EF.024). Proje ekibindeki Araştırma Görevlisi Çağdaş Erdem’e desteklerinden dolayı teşekkür ederiz. İskelet temizlik aşamasında yardımcı olan değerli öğrencilerime de teşekkür ederiz. Siirt Kurtalan, Cemi-i Çeto Mağaraları Kaya Mezarları kazı çalışmaları Batman Müze Müdürlüğü başkanlığında gerçekleştirilmiştir. İskeletleri çalışmak için gerekli izinleri veren Batman Müze Müdürü Şehmus Genç’e, iskeletlerin çıkarılması ve ulaştırılması aşamasında yardımlarını esirgemeyen Zeynep İsen’e teşekkürü bir borç bilirim.

Kaynakça

• Acar, A. (2017). Dara antik kent kazisi antropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 33(1), 101116. google scholar
• Acar, A. (2018). Midyat Aktaş Mevkii Roma Dönemi iskeletlerinin paleodemografik analizi. Kadim Akademi Sosyal Bilimler Degisi, 2(2), 108-122. google scholar
• Akbacak, H., & Gözlük-Kirmizioğlu, P. (2018). Amasya Roma Dönemi insanlar. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(2), 1631-1650. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.460421 google scholar
• Akbaş, N., & Özer, İ. (2020). Müslümantepe (Diyarbakır) Orta Çağ yerleşiminde yaşam uzunluğu. Antropoloji, 39, 1-17. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.709905 google scholar
• Alpagut, B., & Erdoğan, N. (2015). Mardin-Dara Geç Roma Dönemi iskelet toplumunun demografik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 31, 291-300. google scholar
• Bass, W. M. (1995). Human Osteology: A Laboratory and Field Manual (5. ed). Missouri Archaeological Society. google scholar
• Başoğlu, O., Gözlük-Kırmızıoğlu, P., & Akçay, T. (2019). Olba 2018 İskelet buluntularının antropolojik ve arkeolojik değerlendirmesi. Seleucia, 9, 419-446. google scholar
• Benz, M., Deckers, K., Rössner, C., Alexandrovskiy, A., Pustovoytov, K., Scheeres, M., Fecher, M., Coşkun, A., Riehl, S., Alt, K. W., & Özkaya, V. (2015). Prelude to village life. Environmental data and building traditions of the Epipalaeolithic settlement at Körtik Tepe, Southeastern Turkey. Paleorient, 41(2), 9-30. https://doi.org/10.3406/paleo.2015.5673 google scholar
• Boessneck, J. (1969). Osteological differences between sheep (Ovis aries Linne) and goat (Capra hircus Linne). İçinde D. Brothwell & E. Higgs (Ed.), Science in archaeology. A comprehensive survey of progress and research (ss. 311-358). Thames & Hudson. google scholar
• Boessneck, J., & von den Driesch, A. (1975). Tierknochenfunde vom Korucutepe bei Elazığ, Ostanatolien. İçinde M. N. von Loon (Ed.), Korucutepe: Final report on the excavations of the Universities of Chicago, California (Los Angeles) and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia, 19681970 (1st edition, C. 1, ss. 1-191). North-Holland Publishing Company. google scholar
• Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones: The excavation, treatment, and study of human skeletal remains (3rd ed., rev.updated). Cornell University Press ; British Museum (Natural History). google scholar
• Buikstra, J. E., & Ubelaker, D. H. (Ed.). (1994). Standards for Data collection from human skeletal remains: Proceedings of a seminar at the field Museum of Natural History. Arkansas Archaeological Survey. google scholar
• Cunningham, C., Scheuer, L., & Black, S. M. (2016). Developmental juvenile osteology (Second edition). Elsevier/AP, Academic Press is an imprint of Elsevier. google scholar
• Çırak, M. T. (2017). Akgüney Geç Roma-Bizans Dönemi toplumu üzerine paleodemografik çalışma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 249-263. https://doi.org/10.17218/ hititsosbil.313652 google scholar
• Çırak, M. T., Keleş, V., Aras, A., & Acar, E. (2019). Parion oda mezar 5 iskeletlerinin paleodemografik yapısı. İçinde B. C. Ataman & G. Taşkıran (Ed.), Recent evaluations on humanities and social sciences (ss. 127-142). IJOPEC Publication Limited. google scholar
• Erdal, Y. S. (1999). Cevizciöğlu Çiftliği Nekropolü’nde gün ışığına çıkarılan insan iskelet kalıntılarının antropolojik açıdan incelenmesi. İçinde T. Özkan & H. Erkanal (Ed.), Tahtalı barajı kurtarma kazısı projesi (ss. 55-63). Kültür ve Turizm Bakanlığı. google scholar
• Gözlük, P., Durgunlu, Ö., Özdemir, S., Taşlıalan, M., & Sevim, A. (2005). Symrna Agoraası iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 21, 125-140. google scholar
• Güleç, E. (1989). Panaztepe iskeletlerinin paleoantropolojik ve paleopatolojik incelemesi. Türk Arkeoloji Dergisi, 48, 73-79. google scholar
• Güleç, E., Akın, G., Sağır, M., Koca-Özer, B., Gültekin, T., & Bektaş, Y. (2009). Anadolu insanının antropometrik boyutları: 2005 yılı Türkiye antropometri anketi genel sonuçları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 49(2), 187-201. google scholar
• Howell-Meurs, S. (2001). Early Bronze and Iron Age animal exploitation in Northeastern Anatolia: The faunal remains from Sos Höyük and Büyüktepe Höyük. Archaeopress. google scholar
• İşcan, M. Y., & Loth, S. R. (1986). Determination of age from the sternal rib in white males: A test of phase method. Journal of Forensic Sciences, 31(1), 122-132. https://doi.org/10.1520/JFS11107J google scholar
• Karul, N. (2011). Gusir Höyük. İçinde M. Özdoğan, N. Başgelen, & P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey: New excavations and new research. vol. 1, The Tigris Basin (ss. 1-17). Archaeology and Art Publications. google scholar
• Koca-Özer, B., Gültekin, T., Özer, İ., & Güleç, E. (2008). Longevity in ancient Anatolia and Turkish populations from Neolithic to Present. İçinde E. B. Bodzsar & C. Susanne (Ed.), Ageing related problems in past and present populations (ss. 45-58). Platin Publ.& Press Ltd. google scholar
• Koca-Özer, B., Sağır, M., & Özer, İ. (2011). Secular changes in the height of the inhabitants of Anatolia (Turkey) from the 10th millennium B.C. to the 20th century A.D. Economics & Human Biology, 9(2), 211-219. https://doi.org/10.1016/j.ehb.2010.12.003 google scholar
• Lichter, C. (2016). Burial customs of the Neolithic in Anatolia - An overview. içinde Ü. Yalçın (Ed.), Anatolian Metal VII: Anatolia and neighbours 10.000 Years Ago (ss. 71-83). Deutsches Bergbau-Museum. google scholar
• Lovejoy, C. O., Meindl, R. S., Pryzbeck, T. R., & Mensforth, R. P. (1985). Chronological metamorphosis of the auricular surface of the ilium: A new method for the determination of adult skeletal age at death. American Journal of Physical Anthropology, 68(1), 15-28. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680103 google scholar
• Meindl, R. S. (1998). Recent advances in method and theory in paleodemography. Annual Review of Anthropology, 27(1), 375-399. https://doi.org/10.1146/annurev.anthro.27.1.375 google scholar
• Meindl, R. S., & Lovejoy, C. O. (1985). Ectocranial suture closure: A revised method for the determination of skeletal age at death based on the lateral-anterior sutures. American Journal of Physical Anthropology, 68(1), 57-66. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680106 google scholar
• Miyake, Y., Maeda, O., Tanno, K., Hongo, H., & Gündem, C. Y. (2012). New excavations at Hasankeyf Höyük: A 10th millennium cal. BC site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia. Neo-Lithics, 12(1), 3-7. google scholar
• Okşan, B. (2010). Uzun kemiklerden boy hesaplaması: Iasos Bizans iskeletleri üzerine bir araştırma. Adli Bilimler Dergisi, 9(2), 7-16. google scholar
• Özbek, M., & Dilek-Erdal, Ö. (2006). Anadolu’nun bazı Neolitik ve Kalkolitik topluluklarında bebek ölümleri ve olası nedenleri. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 76, 41-52. google scholar
• Özer, İ., Sevim, A., Pehlevan, C., Arman, O., Gözlük, P., & Güleç, E. (1999). Karagündüz kazısından çıkarılan iskeletlerin paleoantropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 14, 75-96. google scholar
• Özkaya, V. (2009). Excavations at Körtik Tepe. A new Pre-Pottery Neolithic A site in Southeastern Anatolia. Neo-Lithics, 9(2), 3-8. google scholar
• Pearson, K. (1899). IV. Mathematical contributions to the theory of evolution. —V. On the reconstruction of the stature of prehistoric races. Philosophical Transactions of the Royal Society A, 192, 169-244. https://doi.org/10.1098/rsta.1899.0004 google scholar
• Perizonius, W. R. K. (1984). Closing and non-closing sutures in 256 crania of known age and sex from Amsterdam (A.D. 1883-1909). Journal ofHuman Evolution, 13 (2), 201-216. https://doi.org/10.1016/ S0047-2484(84)80065-2 google scholar
• Sağır, M. (1994). Uzun kemik radyografilerinden boy hesaplama formüllerinin oluşturulması [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Sağır, M., Özer, İ., Satar, Z., & Güleç, E. (2004). Börükçü iskeletlerinin paleoantropolojik incelemesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 19, 27-40. google scholar
• Sarı, İ., & Sağır, M. (2020). Orta Anadolu’nun doğusunda bir topluluk: Kayalıpınar insanları. Antropoloji, 39, 18-28. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.721315 google scholar
• Scheuer, L., & Black, S. (2000). Developmental Juvenile Osteology. Elsevier Academic Press. google scholar
• Sevim, A., Gözlük- Kırmızıoğlu, P., Yiğit, A., Özdemir, S., & Durgunlu, Ö. (2007). Erzurum/Güllüdere iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 22, 141160. google scholar
• Siddiq, A. B. (2019). Tarihöncesi toplumlarda insan-hayvan ilişkisi ve Orta Anadolu çanak çömleksiz Neolitik Dönem faunası (1st bs). Çizgi Kitabevi. google scholar
• Silver, I. A. (1963). The ageing of domestic animals. İçinde D. R. Brothwell & E. Higgs (Ed.), Science in archaeology. A survey of progress and research (ss. 250-268). Basic Books. google scholar
• Todd, T. W. (1921). Age changes in the pubic bone. American Journal of Physical Anthropology, 4(1), 1-70. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330040102 google scholar
• Trotter, M., & Gleser, G. C. (1952). Estimation of stature from long bones of American Whites and Negroes. American Journal of Physical Anthropology, 10(4), 463-514. https://doi.org/10.1002/ ajpa.1330100407 google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (2023, 26 Nisan). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayat-Tablolari-2019-2021-45592. google scholar
• Ubelaker, D. H. (1978). Human Skeletal skeletal remains: Excavation, analysis, interpretation (2. print). Aldine Publishing. google scholar
• Üner, S. (1972). Nüfusbilim sözlüğü. Hacettepe Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Üstündağ, H., & Demirel, F. A. (2008). Alanaya Kalesi kazılarında bulunan insan iskelet kalıntılarının osteolojik analizi. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 78, 79-90. google scholar
• WEA. (1980). Recommendations for age and sex diagnoses of skeletons. Journal of Human Evolution, 9(7), 517-549. https://doi.org/10.1016/0047-2484(80)90061-5 google scholar
• White, T. D., & Folkens, P. A. (2005). The human bone manual. Elsevier Academic. google scholar
• Yiğit, A., Gözlük-Kırmızıoğlu, P., Durgunlu, Ö., Özdemir, S., & Sevim-Erol, A. (2008). Kahramanmaraş/ Minnetpınarı iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 23, 91-110. google scholar
• Yılmaz, D. (2006). Burial customs of the chamber tombs in southeast Anatolia during the Early Bronze Age. Anadolu (Anatolia), 31(1), 71-90. https://doi.org/10.1501/Andl_0000000338 google scholar
• Zeder, M. A. (2006). Reconciling rates of long bone fusion and tooth eruption and wear in sheep (Ovis) and goat (Capra). İçinde D. Ruscillo (Ed.), Recent Advances in advances in ageing and sexing animal bones (ss. 87-118). Oxbow Books. https://doi.org/10.2307/j.ctvh1ds02 google scholar