MARSHALL-LERNER KOŞULU ÇERÇEVESİNDE REEL DÖVİZ KURU DEĞİŞİMLERİNİN TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARET PERFORMANSINA ETKİLERİ: YAPISAL KIRILMALI BİR ANALİZ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 792 - 820, 30.12.2018

Hüseyin Uslu

https://doi.org/10.21733/ibad.468440

Cited By: 6

Öz

Bu çalışmada Türkiye’de reel
efektif döviz kuru (REER), yurtiçi milli gelir düzeyi (Y^d) ve dünya
milli gelir düzeyinin (Y^w), Türkiye’nin ihracat, ithalat ve dış
ticaret dengesi üzerindeki etkileri, 1989:Q1-2018:Q1 dönemi için 3 farklı
ekonometrik model yardımıyla, yapısal kırılmalı zaman serisi analizi
yöntemleriyle incelenmiştir. Serilerin durağanlığı; Vogelsang ve Perron yapısal
kırılmalı birim kök testiyle incelenmiş, dış ticaret dengesi ve REER’in I(0),
diğer serilerin I(1) oldukları görülmüştür. Seriler arasında eşbütünleşme
ilişkileri; Sınır Testi yaklaşımıyla sınanmış, ihracat ve ithalat
fonksiyonlarında yer alan serilerin eşbütünleşik olmadıkları, dış ticaret
dengesi fonksiyonundaki serilerin eşbütünleşik oldukları görülmüştür. Dış
ticaret dengesi modeline ait uzun ve kısa dönem analizleri ARDL yöntemiyle
gerçekleştirilmiş, bu modeldeki yapısal kırılma tarihleri Bai ve Perron (2003)
prosedürüyle ortaya çıkartılmış ve kukla değişkenlerle analizlere dâhil
edilmiştir. Uzun dönem analizinde; REER ve Yd’nin Türkiye’nin dış ticaret
dengesi üzerindeki etkilerinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı, Y^w’deki
%1’lik artışın, Türkiye’nin dış ticaret dengesini %0.47 oranında iyileştirdiği
görülmüştür. Bu nedenle, Türkiye’nin dış ticaret dengesinin, REER ve Y^d
haricindeki iç ve dış faktörlere bağlı olarak şekillendiği değerlendirilmiştir.
Kısa dönem analizinde; Yd’deki artışların, dört dönem gecikmeli olarak dış
ticaret dengesini negatif etkilediği bulunmuştur. Yaşanan iç ve dış ekonomik
krizlerin, Türkiye’nin dış ticaret dengesi üzerinde sadece kısa dönemde anlamlı
bir etkisisin olduğu, modelin hata düzeltme mekanizmasının çalıştığı
belirlenmiştir. Hata düzeltme modeline göre; REER, Y^d ve Y^w’den
Türkiye’nin dış ticaret dengesine doğru uzun dönemli bir nedensellik
ilişkisinin var olduğu belirlenmiştir. Seriler arasındaki kısa dönem nedensellik
ilişkileri Toda-Yamamoto yöntemiyle test edilmiş, REER ve Y^w’den dış
ticaret dengesine,  REER’den ihracata ve
Y^d’den ithalata doğru tek yönlü nedensellik ilişkileri bulunmuştur.
Çalışmada Türkiye’de Marshall-Lerner Koşulunun ve J Eğrisi Hipotezinin geçerliliğine
ilişkin yeterli kanıt da elde edilememiştir.   

Anahtar Kelimeler

Marshall-Lerner Koşulu, J Eğrisi Hipotezi, Reel Efektif Döviz Kuru, Dış Ticaret Dengesi, Yapısal Kırılmalı Analiz

Kaynakça

• Akbaş, Y. E. ve Şentürk, M. (2013). Türkiye’nin ithalat ve ihracat bağımlılığı: seçilmiş ülke örnekleri üzerine ampirik bir uygulama. Ege Akademik Bakış, 13(2), 195-2008.
• Akosah, N. K. ve Omane-Adjepong, M. (2017). Exchange rate and external trade flows: empirical evidence of J-curve effect in Ghana. Munich Personal RePEc Archive, No: 86640.
• Arslan, C. (205). Döviz kuru riski ve yönetimi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Badinger, H. ve Clairfontaine, A. F. (2018). Trade balance dynamics and exchange rates: in search of the J-curve using a structural gravity approach. https://epub.wu.ac.at/5971/1/wp256.pdf, [Erişim Tarihi: 07.09.2018].
• Bai, J. and Perron, P. (2003). Computation and analysis of multiple structural change models. Journal of Applied Econometrics, 6, 72–78.
• Baldemir, E. ve Keskiner, A. (2004). Devalüasyon, para, reel gelir değişkenlerinin dış ticaret üzerine etkisinin panel data yöntemiyle Türkiye için incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(4), 44-59.
• Caporale, G. M., Gil-Alana, L. A. ve Mudida, R. (2014). Testing the Marshall-Lerner condition in Kenya. South African Journal of Economics, 83(2), 1-26.
• Davidson, P. (2009). The Keynes solution: the path to global economic prosperity. New York: Palgrave Macmillan.
• Değer, O., Demir, M. (2015). Reel efektif döviz kuru ve dış ticaret hacmi arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi, 52(604), 7-21.
• Doğan, Z. ve Kurt, Ü. (2016). Türkiye ekonomisinde reel döviz kuru ve ithalat ilişkisi. The Journal of Academic Social Science Studies, 45, 327-336.
• Dufour, J. M., Pelletier, D. and Renault, E. (2006). Short run and long run causality in time series: inference. Journal of Econometrics, 132, 337–362.
• Eğilmez, M. (2012). Reel efektif döviz kuru endeksi nedir? Kendime Yazılar (18.11.2012). http://www.mahfiegilmez.com/2012/11/reel-efektif-doviz-kuru-endeksi-nedir.html, [Erişim Tarihi: 02.09.2018].
• Eita, J. H. (2013). Estimation of the Marshall-Lerner condition for Namibia. International Business & Economics Research Journal, 12(5), 511-518.
• Engle, R.F. and Granger, C.W.J. (1987). Co-integration and error correction: representation, estimation, and testing. Econometrica, 55, 251–276.
• EVDS (2018a). GSYİH-harcama yöntemiyle-cari fiyatlarla (TÜIK) (Bin TL) (Üç Aylık); https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• EVDS (2018b). GSMH ve GSYİH-cari fiyatlarla (TÜİK)(Bin TL)(Arşiv)(Üç Aylık); https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/archiveMarket/, [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• EVDS (2018c). Fiyat endeksi (Toptan Eşya) (1968=100) (İTO) (Aylık); https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• EVDS (2018d). Fiyat endeksi (Tüketici) (2003=100) (TÜİK) (Aylık); https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• EVDS (2018e). Kurlar-reel efektif döviz kuru endeksleri (1995=100)(TCMB)(Arşiv)(Aylık), https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/ archiveMarket/, [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• EVDS (2018f). Kurlar-reel efektif döviz kuru - TÜFE bazlı (2003=100)(Aylık); https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• EVDS (2018g). Dış ticaret geniş ekonomik kategorileri sınıflamasına göre (BEC) (Milyon ABD Doları) (TÜİK) (Aylık); https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• EVDS (2018h). Kurlar, döviz, kurları, günlük, (TL, dönüşümü, yapılmış); https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• Frimpong, J. and Oteng-Abayie, E. F. (2006). Bounds testing approach: an examination of foreign direct investment, trade, and growth relationships., MPRA Paper No. 352.
• Göçer, İ., Elmas, B. (2013). Genişletilmiş Marshall-Lerner koşulu çerçevesinde reel döviz kuru değişimlerinin Türkiye'nin dış ticaret performansına etkileri: çoklu yapısal kırılmalı zaman serisi analizi. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 7(1), 137-157.
• Göçer, İ ve Hepkarşı, N. (2013). İhracat - büyüme ilişkisi: yapısal kırılmalı bir analiz. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(4), 57-86.
• Göçer, İ. (2016). Ekonometri. Lider Yayınları, İzmir.
• Hepaktan, E., Çınar, S. ve Dündar, Ö. (2011). Türkiye’de uygulanan döviz kuru sistemlerinin dış ticaret ile ilişkisi. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 3(5), 62-82.
• Karaçor, Z ve Gerçeker, M. (2012). Reel döviz kuru ve dış ticaret ilişkisi: Türkiye örneği (2003-2010). Selçuk Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(23), 289-312.
• Karagöz, M. ve Doğan, Ç. (2005). Döviz kuru dış ticaret ilişkisi: Türkiye örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 219-228.
• Karaş, G. ve Karaş, E. (2017). Reel efektif döviz kuru, ihracat ve ithalat arasındaki ilişki: Türkiye özelinde ekonometrik bir değerlendirme. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı, 27-46.
• Kızıldere, C., Kabadayı, B. ve Emsen, Ö. S. (2014). Dış ticaretin döviz kuru değişimlerine duyarlılığı: Türkiye üzerine bir inceleme. International Journal of Economic and Administrative Studies, 6(12), 39-54.
• Kuck, A. (2011). The benefits of free trade: addressing key myths. https://www.mercatus.org/system/files/Benefits-of-Free-Trade_EP_110513.pdf, [Erişim Tarihi: 08.09.2018].
• Kundak, S. ve Aydoğuş, İ. (2018). Türkiye’de imalat sanayinin ithalata bağımlılığının analizi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(1), 252-266.
• Küçükkiremitçi, O., Karaca, M. E. ve Eşiyok, B. A. (2010). Türkiye’nin ihracatında öne çıkan sektörlerde temel pazar ülkeler, rakipler ve rekabet gücü. Türkiye Kalkınma Bankası, GA/01-01-10.
• Lerner, A. P. ( (1944). The Economics of Control. New York, Macmillan.
• Magee, S. P. (1973). Currency contracts, pass through and devaluation. Brooking Papers on Economic Activity, 1, 303–25.
• Mankiw, N. G. (2010). Makroekonomi. (Çev. Editörü: Ö. Faruk Çolak), Efil Yayınevi, Ankara.
• Marshall, A. (1923). Money, Credit and Commerce. Macmillan, London.
• Memarian, E. ve Shanei, M. G. (2016). Testing the Marshall Lerner condition bilateral trade balance between Iran and China. International Academic Institute for Science and Technology, 3(2), 13-23.
• NTV (2018). ABD, Çin'e ek gümrük vergisi uygulamaya başladı. (06.07.2018). https://www.ntv.com.tr/ekonomi/abd-cine-ek-gumruk-vergisi-uygulamaya-basladi,oUH9 AsqTMECEO1dysEyMtg, [Erişim Tarihi: 04.09.2018].
• Özbek, O. (2008). Ekonomik kriz belirtisi olarak cari açık - büyüme ilişkisi. http://www.izto.org.tr/portals/0/iztogenel/dokumanlar/ekonomik_kriz_belirtisi_olarak_cari_acik_buyume_o_ozbek_26.04.2012%2021-22-51.pdf, [Erişim Tarihi: 08.09.2018].
• Özmen, E. (2014). Reel döviz kuru ve Türkiye dış ticaret dinamikleri. ERC Working Papers in Economics 14/12.
• Peker, O. (2008). Reel döviz kurunun ticaret dengesi üzerindeki etkileri: Türkiye örneği. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 33-43.
• Pesaran, M. H., Shin, Y. and Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of Level Relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 226-339.
• Rose, A. K. and Yellen, J. (1989). Is there a J-curve? Journal of Monetary Economics, 24(1), 53-68.
• Sadok, H. (2018). The Effect of Exchange Rates on Trade Balance: An Empirical Study of Morocco. Journal of Business and Economics Review, 3(1), 1-10.
• Soygüzel, H. (2017). 1994 Türkiye ekonomik krizi ve 5 Nisan kararları. http://www.ilimvemedeniyet.com/1994-turkiye-ekonomik-krizi-ve-5-nisan-kararlari.html, [Erişim Tarihi: 08.09.2018].
• Şimşek, T. (2016). Türkiye’de enerji tüketimi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin ARDL sınır testi ile incelenmesi. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 4(1), 69–78.
• Tarı, R. (2012). Ekonometri.(8. Baskı). Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
• TCMB (2018). Reel efektif döviz kuru endeksleri’ne ilişkin yöntemsel açıklama. http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/02713545-8428-49ab-a9d9-0f770895d513/REER Metaveri.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-02713545-8428-49ab-a9d9-0f770895d513-m5GUjN5, [Erişim Tarihi: 15.08. 2018].
• Thome, H. (2014). Cointegration and error correction modelling in time-series analysis: a brief İntroduction. IJCV, 8(2), 1-9.
• Toda, H.Y. and Yamamoto, T. (1995). Statistical İnference in vector autoregressions with possbly integrated process. Journal of Econometrics, 66, 225-250.
• Urata, S. and Okabe, M. (2007). The impacts of free trade agreements on trade flows: an application of the gravity model approach. RIETI Discussion Paper Series, N: 07-E -052.
• Uslu, H. (2018). Marshall - Lerner koşulu ve J eğrisi hipotezinin geçerliliği: farklı gelir gurubu ülkeleri için karşılaştırmalı bir analiz. International Journal of Academic Value Studies, 4(20), 550-561.
• Vogelsang, T.J. and Perron, P. (1998). Additional test for unit root allowing for a break in the trend function at an unknown time. International Economic Review, 39, 1073–1100.
• World Bank (2018a). GDP (constant 2010 US$). https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD. [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• World Bank (2018b). Merchandise exports (current US$). https://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.MRCH.CD.WT?view=chart. [Erişim Tarihi: 07.09.2018].
• World Bank (2018c). Merchandise imports (current US$). https://data.worldbank.org/indicator/TM.VAL.MRCH.CD.WT?view=chart. [Erişim Tarihi: 06.09.2018].
• Yamak, R. ve Korkmaz, A. (2005). Reel döviz kuru ve dış ticaret dengesi ilişkisi. Ekonometri ve İstatistik, 2, 11-29.
• Yıldırım, K., Karaman, D. ve Taşdemir, S. (2009). Makroekonomi. (8. Baskı). Seçkin Yayınevi, Ankara.