Memlükler’in Şiî Kesrevan Bölgesine Yönelik Seferleri

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 311 - 330, 15.12.2022

Duran Eski

Öz

Memlükler, Haçlılar ve Moğollar’ı mağlup edip Bilâd-ı Şam’ı ele geçirmiş olsalar da bölgede henüz hakimiyet kuramadığı yerler bulunmaktadır. Bu yerlerdeki halkın, hala ciddi bir tehlike arz eden Haçlılar ve Moğollarla iş birliği yapmalarından endişe duymuştur. Dolayısıyla bu tür iş birliklerini engellemek ve otoritesini sağlamlaştırmak için günümüzde Lübnan Devleti sınırları içinde bulunan Kesrevan dağlarına farklı tarihlerde üç sefer gerçekleştirmiştir. Burada farklı Şiî fırkalarına mensup insanlar yaşaması, seferlerin siyasi değil, mezhebi amaçlarla yapıldığına dair tartışmaları beraberinde getirmiştir. Kaynaklarda Kesrevan halkının Haçlılar ile iş birliği yaptıkları, Hazindâr savaşı sonrasında kaçan Memlük askerlerine türlü eziyetler ettikleri, yolları kesip Müslümanları kaçırdıkları ve kafirlere sattıkları kaydedilmiştir. İlk sefer 691/1292, ikinci sefer 699/1300 ve sonuncu sefer de 705/1305 yılında gerçekleştirilmiştir. İlk iki seferde ciddi bir yaptırımla karşılaşmayan Kesrevan halkı, son seferde bölgeden tamamen çıkartılmış ve yerlerine Türkmenler iskan edilmiştir. Bu çalışmada her bir sefer ayrı ayrı ele alınarak olayların nasıl geliştiği üzerinde durulacaktır. Konu tarafsız bir şekilde ortaya konulup kaynaklardaki bilgiler çerçevesinde değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Memlükler, Şiîler, Lübnan, Kesrevan

Kaynakça

• Bârût, Muhammed Cemâl. Hamalâtü Kesrevan fî’t-târîhi’s-siyâsî li-fetvâ İbn Teymiyye. Beyrut: el-Merkezü’l-Arabî li’l-Ebhâs ve Dirâseti’s-Siyâsât, 2017.
• Daftary, Farhad. İsmaililer: Tarihleri ve Öğretileri. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa, 2017.
• Ebu’l-Fidâ, İmâdüddîn İsmâîl b. Ali. el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer. 4 Cilt. el-Matbaatül-Hüseyniyye el-Mısriyye.
• Emîn, Muhsin. Hıtatu Cebeli Âmil. Beyrut: ed-Dâru’l-Âlemiyye, 1983.
• Hamâde, Sa’dun. Tarihu’ş-Şîa fî Lübnan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hayâl, 2008.
• İbn Abdülhâdî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed ed-Dımaşkî. el-Ukûdü’d-dürriyye min menâkıbı Şeyhi’l-İslâm Ahmed ibn Teymiyye. nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkî. Beyrut: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî.
• İbn Battûta, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh b. Muhammed b. İbrâhîm el-Levâtî et-Tancî. Rihletü ibn Battûta (Tuhfetü’n-nüzzâr fî garâibi’l-emsâr ve ‘acâibi’l-esfâr). nşr. Akademiyyetü’l-Memleketi’l-Mağribiyye. 5 Cilt. Rabat: 1417.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. 14 Cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1408/1988.
• İbn Yahya, Sâlih. Târîhu Beyrut. thk. Lewis Şehyu. Beyrut: el-Matbaatü’l-Kâsûlikiyye, 1927.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Alî. Subhu’l-Aʿşâ fî Sınâʿati’l-İnşâ. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Laoust, Henri. “Remarques sur les Expeditions du Kasrawan sous les Premiers Mamluks”. Bulletin du Musee de Beyrouth 4 (1940), 93-115.
• Makrîzî, Takıyyüddîn Ebu’l-Abbas. es-Sülûk li ma’rifeti düveli’l-mülûk. thk. M. Abdülkadir Atâ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mekkî, Muhammed Ali. Lübnân mine’l-fethi’l-Arabî ile’l-fethi’l-Usmânî 635-1516. Beyrut: Dâru’n-Nehâr, 2006.
• Muhâcir, Ca’fer. “eş-Şehîdü’l-Evvel: asruhü, sîretühü, a’mâlühü ve mâ makese minhâ”. Mevsûatü’ş-Şehîdi’l-Evvel: Medhal. Kum: el-Merkezü’l-Âlî li-Ulûmi ve’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye - Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1435/2014.
• Muhâcir, Ca’fer. Cebelü Âmil Beyne’ş-Şehîdeyn. Dımeşk: el-Ma’hedü’l-Fransiyyü li Şarki’l-Ednâ, 2005.
• Muhâcir, Ca’fer. et-Te’sîsü li târîhı’ş-Şîa fî Lübnân ve Sûriye. Beyrut: Dâru’l-Melâk, 1992.
• Nüveyrî, Şihâbeddîn Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. thk. Necib Mustafa Fevvâz - Hikmet Küşlü Fevvâz. 33 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Safedî, Selâhaddîn Halîl b. Aybeg b. Abdullâh. Aʿyânü’l-asr ve aʿvânü’n-nasr. thk. Ali Ebû Zeyd vd. 5 Cilt. Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-Fikr el-Muâsır - Dâru’l-Fikr, 1418/1998.
• Safedî, Selâhaddîn Halîl b. Aybeg b. Abdullâh. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Ahmed el-Arnâût - Türkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000.
• Salibi, Kamal. “The Buhturids of the Garb: Mediaeval Lords of Beirut and of Southern Lebanon”. Arabica 8 (1961), 74-97.
• Salibi, Kamal. “The Maronites of Lebanon under Frankish and Mamluk Rule (1099-1516)”. Arabica 4 (1957), 288-303.
• Sever, Mehmet. Bahrî Memlükler Dönemi Mezhep Hareketleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Sübeytî, Mustafa Mahmud. el-Hayatü’l-fikriyye li’l-ekalliyâti’l-mezhebiyye fî Lübnan fi’l-ahdi’l-Memlûkî. Beyrut: Dâru’l-Mevâsım, 1427/2007.
• Talhamy, Yvette. “The Kisrawan Expeditions against Heterodox Religious Minorities in Syria under Mamluk Rule”. Chronos 20 (2009), 129-155.
• Winter, Stefan. “Shams al-Dîn Muhammad ibn Makkî “al-Shahîd al-Awwal” (d.1384) and the Shi’ah of Syria”. Mamluk Studies Review 3 (1999), 149-182.