The Dialectic of Religion and Literature in North African Criticism

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 317 - 340, 15.12.2023

Mahmoud Benras

Öz

From the very beginning, Islam influenced Arabs' thoughts and lifestyles. This influence was directly reflected in Arabic literature and poetry. New topics emerged in Arabic poetry and old topics were dealt with less. This also affected the structure of the language of poetry compared to the pre-Islamic period. The ancient Arabic literati tried to set important criteria in accordance with this new situation. This, however, involved the artistic orientation and tendencies of each literary figure, as well as his personal characteristics. This article attempts to show the relationship between literary criticism and religion in the works of North African Arab literary figures such as Ibn Rashīq al-Qayrāwānī, 'Abd al-Karīm al-Nahshali, and Berriyya b. Abī al-Yusr al-Riyazi. It can be said that the literature of this region has some unique qualities that are different from the literature of the East (Mashrik).

Anahtar Kelimeler

Religion, Literature, Criticism, North Africa, Ibn Rashīq

Kuzey Afrika Edebiyatında Din ve Edebiyat Diyalektiği

Öz

İslam dini en başından beri Arapların düşüncelerini ve yaşam tarzlarını etkilemiştir. Bu etki Arap edebiyatı ve şiirine doğrudan yansımıştır. Arap şiirinde yeni konular ortaya çıkmış ve eski konular daha az ele alınır olmuştur. Bu durum İslam öncesi döneme kıyasla şiir dilinin yapısını da etkilemiştir. Eski Arap edebiyatçıları bu yeni durumla uyumlu önemli ölçütler belirlemeye çalıştılar. Ancak bu, her edebiyatçının yönelimini ve eğilimlerini sanatsal yönden ortaya koymakla beraber kişisel özelliklerini de sürece dâhil etmiştir. Bu makale, Kuzey Afrika’da yaşamış İbn Reşîk el-Kayrâvânî, Abdulkerîm el-Nahşali, Berriye b. Ebi el-Yusr er- Riyazi gibi Arap edebiyatçılarının eserlerindeki edebi eleştiri ve din arasındaki ilişkiyi göstermeye çalışmaktadır. Zira bu bölgedeki edebiyatın Doğu (Maşrik) edebiyatından farklı olan kendine özgü bazı niteliklere sahip olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Din, Edebiyat, Eleştiri, Kuzey Afrika, İbn Reşîk.

جدلية الدين و الأدب في النقد المغاربي القديم

Öz

وصول الدين الإسلامي أثّر على العرب و أدبهم منذ اللحظة الأولى، حيث أثّر على تفكيرهم و نمط حياتهم، وهذا انعكس بشكل مباشر على الأدب و الشعر خاصة، فظهرت أغراض جديدة و ضعفت أغراض أخرى، بالمقارنة بفترة ما قبل الإسلام، يضاف إليه أنّ الإسلام أثّر حتى في بنية لغة الأدب و الشعر خاصة، لذلك سعّى النقاد القدامى إلى محاولة وضع معايير نقدية تتوافق مع هذا الوضع الجديد، لكنّ هذا لم يلغ توجّه كل ناقد و ميوله بعيدا عن الجوانب الفنّية، في هذه المقالة نحاول تبيين العلاقة بين النقد الأدبي و الدين لدى نقاد المغرب العربي الكبير مثل ابن رشيق القيرواني وعبد الكريم النهشلي و برية بن أبي اليسر الرياضي و غيرهم، فهذه المنطقة تتميّز ببعض المعطيات جعلت من الأدب و النقد فيها يختلف عن نظيره في المشرق العربي، و تعطيه طابعا خاصا رغم أنّه يشترك مع الأدب العربي في المعالم الرئيسية، فهما ثنائي يختلف لونا و يتفّق أصلا.

Anahtar Kelimeler

الدين, الأدب, النقد, المغرب العربي, ابن رشيق

Kaynakça

• Benras, Mahmoud. "Kuzey Afrika İbâdiyye’sinde Kelâmî Düşünce". Marifetname. 151-185. 10/1 (Haziran 2023)
• Benras, Mahmoud. Te'sisü'n-nakdi fi biladi'l-Mağrib (Mağrib bölgesinde eleştirinin tesisi). Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Benras, Mahmoud. el-Fikru’l-nakdi ʿinde İbn Reşîk el-Kayrevanî: Dirâse tatbîkiyye ʿalâ Kitâbi’l-Enmûzec. Saarbrücken: Noor Publishing, 2017.
• Cessûs, Abdulazîz. Nekdu'ş-şiʿr fi't-tavri'ş-şefevî. Marakeş: Matbaat Tinimel, 1995.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale's-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir ʿAtâ, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ʿİlmiyye, 1990.
• Hacı Halife, Mustafa b. Abdillah Katib Çelebi. Keşfü’z-zunûn ʿan 'esâmi'l-kütübi ve'l-fünûn. Beyrut: Mektebetu'l-musenne, 1941.
• Hüsnî, Hasan Abdülvehhâb. Kitâbü'l-ʿUmr fi'l-musannefât ve'l-müellifîn et-Tunisiyyîn. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 2005.
• İbn Hallikân, Ebü'l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü'l-'aʿyân ve enbâ᾽u ebnai'z-zaman [mimma sebete bi’n-nakl evi’s-sema ev esbetehü’l-ayan. thk. İhsân Abbas, Beyrut: Dâru Sadır, 1978.
• Kâdî ʿİyâd. ᾽Ebü’l-Fazl ʿİyâz b. Mûsâ b. ʿİyâz el-Yahsubî Tertîbu'l-medârik ve tekrîbu'l-mesâlik. Fas: Vizâretu'l-evkâf ve'ş-şu᾽ûni'l-İslamiyye, 1983.
• Kalkîle, Abdulazîz. En'nakdu'l-adebî fi'l-mağribi'l-ʿarabî. Kahire: el-Hey᾽etu'l-Mısriyyetu'l-ʿâmme lil'l-Kitâb, 1988.
• Kayrevânî, Ebû Ali Hasan b. Reşîk el-Ezdî. Enmuzecü'z-zamân fî şuʿarâi'l-Kayrevân. thk. Muhammed el-ʿArûsî el-Matvî, Beşîr Bekkûş. Tunus: ed-Dârü't-Tûnisiyye li'l-Kitâb, 1986.
• Kayrevanî, Ebû Ali Hasan b. Reşîk el-᾽Ezdî. el-ʿUmde fî mehâsini'ş-şiʿri ve ᾽âdâbihi, Beyrut: Darü'l-cîl, 1981.
• Kayrevânî, Abdülkerîm Nehşelî. el-Mümtiʿ fî sinâʿati'ş-şiʿr. İskenderiyye: Münşe᾽etu'l-Maʿârif, 1978.
• Kütübi, Salâhuddîn Muhammed b. Şâkir b. Ahmed ed-Dârânî. Fevâtü'l-vefeyât. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadır, 1973.
• Mahfuz, Muhamed. Tarâcimu'l-mü᾽ellifîn et-Tûnisiyyîn. Beyrut: Dârü'l-Ğarbi'l-İslâmî, 1994.
• Murtâz, Muhammed. En'nakdu'l-adebi fi'l-Mağribi'l-Arabî. Cezayir: İttihâdu'l-kuttâbi'l-Cezairiyyîn, 2000.
• Rakîk el-Kayrevanî, Ebû İshak er-Rakîk İbrâhim b. el-Kâsım. Kutbu's-surûr fi ᾽evsâfi'l-᾽enbizeti ve'l-humûr, Köln: Menşûrâtü’l-Cemel [Al-Kamel Verlag], 2010.
• Riyazî, Beriyye b. ᾽Ebi’l-Yüsr. Telkîhu’l-ʿukûl. thk. Muhammed Hüseyin el-᾽Aʿracî. Köln: Menşûrâtü’l-Cemel [Al-Kamel Verlag], 2003.
• Riyazî, Beriyye b. ᾽Ebi’l-Yüsr. Er-risâletu’l-ʿazrâ' fî mevâzîni’l-belâğa ve edevâti’l-kitâbe. Tübrük: Dâru't-talâiʿ, 2005.
• Sâbir, Necvâ. En'nakdu'l-᾽ahlâkî ᾽Usûluhu ve tqtbîkâtuhu. Beyrut: Dâru'l-ʿUlûmi'l-ʿArabiyye, 1990.
• Şenterînî, ᾽Ebü'l-Hasan ʿAli b. Bessâm el-᾽Endelüsî. ez-Zahîre fî mehâsini ehli'l-Cezîre. Tunus: ed-Dârü'l-ʿArabiyye li'l-Kitâb, 1981.
• Yılmaz, Ali. Benras, Mahmoud. "Ibâzî/Rüstemî Devleti’nde Arapça'nın Din Dili Olarak Öne Çıkması", Baberti 17 (Haziran 2023) 49–24.
• Ziriklî, Hayreddin.  el-᾽Aʿlâm: Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-ʿArab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşrikEin. Beyrut: Dârü'l-ʿİlm li'l-Melayin, 2002.