Eman Hadisi: Hadis Tekniği ve Ehl-i Rey Bağlamında Hanefî Fıkhı Açısından Bir Analiz

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 169 - 209, 15.06.2024

Muhammed Mustafa Yılmaz

https://doi.org/10.62297/idrak.1369359

Öz

Bu makale eman konusunda delil olarak zikredilen “…Müslümanlar kendileri dışındakilere karşı bir el gibidir, onlardan en sıradan biri onlar adına eman verebilir…” hadisi temelinde yapılmış bir çalışmadır. Makalede eman hadisi hadis tekniği ve fıkhî bağlamında olmak üzere iki bölümde incelenmeye çalışılmıştır. Hadis tekniği açısından eman hadisinin tahrici yapılmış, sahabî ravileri, rivayet lafız farklılıkları tespit edilmiş, tahriçle ortaya çıkan isnadlar tablolarla gösterilmiştir. İsnadlarda bulunan râviler hakkında hadis ulemâsının yargıları araştırılmış ve cerhe konu olan râviler ile cerh konuları tespit edilmeye çalışılmıştır. Fıkhî açıdan ise ehl-i rey ön plana çıkartılarak eman hadisi incelenmiştir. Ehl-i rey ortaya çıktığı ortam nedeniyle akla daha fazla yer vermiş, meseleleri akıl süzgecinden geçirerek değerlendirmeye çalışmıştır. Bu anlayışı ise fıkhî mezhepler içerisinde daha çok Hanefîler uygulamıştır. Bu sebeple makalede eman hadisi fıkhî mezheplere göre mukayeseli bir şekilde incelenmek yerine ehl-i rey bağlamında Hanefî mezhebinde özelinde ele alınmaya çalışılmıştır. Makalede eman konusunda delil olarak zikredilen hadisin sıhhati nedir ve ehl-i rey bağlamında Hanefîler bu konuda hangi açılardan aklı kullanmıştır sorularına cevap aranacaktır. Böylelikle Hanefîler eman konusunu emanın dayandığı gerekçe (emanın maslahatı), emanı kimler verebilir, gayri müslime verilen eman kimleri kapsar ve emanın bozulması gibi konularda işlemeye çalışmışlardır.
This article is a study based on the hadith “...Muslims are like a hand against those other than themselves, the most ordinary one of them can give eman on their behalf...”, which is mentioned as evidence about eman. In the article, it has been tried to examine the hadith of eman in two sections, in the context of hadith technique and fiqh. In terms of hadith technique, the hadith of eman has been analyzed, the narrators of the companions, the verbal differences of the narration have been identified, and the attributions that arise from the falsification are shown with tables. The judgments of the hadith scholars about the narrators in the isnads were researched and the narrators who were the subject of cerh and the topics of cerh were tried to be determined. From a fiqh perspective, the hadith of eman was examined by bringing the ahl al-ray to the fore. Ahl al-ray gave more space to the mind because of the environment in which she appeared, and tried to evaluate problems by passing them through a mental filter. Among the fiqh sects, this understanding was mostly implemented by Hanafis. For this reason, in the article, instead of examining the hadith of eman in a comparative way according to fiqh sects, an attempt has been made to address it specifically in the Hanafi sect in the context of ahl al-ray. In the article, answers will be sought to the questions of what is the authenticity of the hadith mentioned as evidence on the subject of eman and in what ways the Hanafis used reason on this issue in the context of ahl al-ray. Thus, the Hanafis tried to process the subject of eman on issues such as the justification on which eman is based (the task of eman), who can give eman, who covers the eman given to non-Muslims, and the deterioration of eman.

Anahtar Kelimeler

Eman, Maslahat, Hadis, Ehl-i Rey, Hanefîler, Hadıth, Ahl al-ray, Hanefıs

Kaynakça

• Askalâni, Ahmed b. Ali b. Hacer el-. Takrîbu’t-Tehzîb. Dâru’l-Âsıme, ts.
• Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-. Taʿrîfü ehli (üli)’t-taḳdîs bi-merâtibi’l-mevṣûfîne bi’t-tedlîs (Ṭabaḳātü’l-müdellisîn). thk. Âsım b. Abdullâh. Ummân: Mektebetü’l Menâr, 1. Basım, 1983.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 9. Basım, 2016.
• A‘zamî, Muhammed Mustafa el-. Dirâsât fî’l Hadîsi’n Nebevî ve Târîhi Tedvînihî. el-Mektebetü’l İslâmî, 1980.
• Bağdâdî, Ahmed b. Alî b. Sâbit el-. Târîhu Bağdât. thk. Beşşar Avad Maruf. Beyrût-Lübnân: Dâru’l Ğarbi’l İslâmî, 2002.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin el-. es-Sünenü’l Kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrût-Lübnan: Dâru’l-kütübü'l-ilmiyye, 3. Basım, 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ el-. el-Müsned. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l Ulûm ve’l Hikem, 1. Basım, 2009.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukûk’u İslâmiyye ve Istılâhât’ı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1968.
• Bozkurt, Nebi. “Eman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/75-77. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Çoşkun, Cüneyt. Hadis Rivayetinde Tedlîs ve Çeşitleri. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer ed-. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnavût - Hasan b. Abdu’l Mulim Şelbî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2004.
• Enîs, İbrâhim vd. el-Mu‘cemü’l-Vasît. Mecme’u Lugati’l-Arabiyye-Mektebetü’ş-Şurûk ed-Düveliyye, 4. Basım, 2004.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınevi, 6. Basım, 2016.
• Erul, Bünyamin. “Tedlîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/262-264. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Hın, Mustafa Saîd el- - Lahhâm, Bedî‘ Seyyid el-. el-Îzâh fî ulûmi’l-hadîs ve’l-ıstılâh. Dımaşk: Dâru’l Beyrûtî, 3. Basım, 2024.
• Hibbân, Muhammed b. es-Sikât. Dâru’l Fikr, 1975.
• Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. es-Sahîh. Beyrût: el-Mektebetü’l İslâmî, 1970.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-Muḫtâr. Riyâd: Dâru Âlemi’l Kütüb, 2003.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed b. İdris. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Beyrût-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. el-Musannef. 7 Cilt. Lübnan, Riyâd, Medine: Dâru’t-Tâc, Mektebetü’r-Rüşd, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1. Basım, 1989.
• İbnü’l Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd. Fethu’l-Kadîr li’l-ʿÂcizi’l-Fakīr. Beyrût-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Juynboll, Albert vd. İsnad Analiz Yöntemleri. çev. Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-. Bedâʾiʿu’s-Sanâʾiʿ fî Tertîbi’ş-Şerâʾiʿ. Beyrût-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Kaya, Büşra Boztepe. “İslâm Öncesi Arap Toplumunda Emân Uygulamaları”. Genç Akademisyenler Sempozyumu. ed. Erdem Sami. 731-744. İstanbul: İfav Yayınları, 2009.
• Kur’ân-ı Kerîm Meali. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Kuzudişli, Bekir. Aile İsnâdları. İstanbul: İfav Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem İbn. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
• Mehrân, es-Seyyid. “Mezâhirü’r-Rakyi’l-Hadârî fî Fikri’l-İmâm es-Serahsî min Hilâli Şerhihî alâ Kitâbi’s-Siyeri’l-Kebîr li-Fıkhi’l-Emân”. Uluslararası Serahsî Sempozyumu. 81-97. DİB Yayınları, 2013.
• Merginânî, Ebû Bekir el-Ferğânî. el-Hidâye Şerhu Bidâyetu’l-Mübtedî. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, ts.
• Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ el-. el-Müsned. Kâhire: Dâru’l Hadis, 1. Basım, 2013.
• Mevsîlî, Abdullah b. Mahmud el-. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. Çağrı Yayınları, 2015.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-. el-Lübâb fî Şerḥi’l-Kitâb. Şam: Mektebetü İlmi’l-Hadîs, 2002.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman el-. Tehzîbu’l Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r Risâle, 1992.
• Önkal, Ahmet. “Civâr”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 8/34-35. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. https://islamansiklopedisi.org.tr/civar
• Özdemir, Ahmet. “Uluslararası İlişkiler Alanında İslam Hukukunun Temel İlkeleri -Eman Akdi Örneği Üzerinden Bir Değerlendirme”. The Journal of Academic Social Science Studies, 893-904.
• Özkan, Halit. “The Common Link and Its Relation to the Madār”. Islamic Law and Society 42 (2004), 42-77.
• Özşenel, Mehmet. İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları Şeybânî Örneği. İstanbul: İFAV Yayınları, 3. Basım, 2022.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l Eimme es-. el-Mebsût. Beyrut-Lübnan: Dâru’l Mârife, ts.
• Tahhân, Mahmûd et-. Teysîr’u Mustalihı’l Hadîs. Riyâd: Mektebetü’l Meârif, 2010.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-. Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlîsî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1. Basım, 1999.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanifenin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: DİB Yayınları, 5. Basım, 2018.
• Yaman, Ahmet. İslam Devletler Hukuku (Uluslararası İlişkiler). Ankara: Fecir Yayınları, 2020.
• Yılmaz, Muhammed Mustafa. Devletler Hukuku İle İlgili Hadislerin İslam Hukukuna Yansıması (Hanefî Literatürü Özelinde). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: İfav Yayınları, 49. Basım, 2020.
• Yücel, Ahmet. Oryantalist Hadis Anlayışı ve Eleştirisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru Aʿlâmi’n-Nübelâʾ. Beyrût: Müessesetü’r Risâle, 1984.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1998.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. el-Kâşif fî Ma’rife Men Lehû Rivâye fi’l Kütübi’s Sitte. Cidde: Dârul Kıble li’s Sekâfeti’l İslâmiyye-Müessesetü’l Ulûmi’l Kur’ân, 1992.
• Zeydân, Abdulkerîm. el-Medḫal li-dirâseti’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. Dımaşk-Suriye: Müessesetü’r Risâle, 1. Basım, 2011.
• Zeylaî, Abdullāh b. Yûsuf b. Muhammed ez-. Naṣbü’r-Râye li-Taḫrîci Eḥâdîs̱i’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. Cidde-Suud, Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r Reyyân, Dâru’l Kıble li’s Sekâfeti’l İslâmiyye, 1997.
• Zuhaylî, Vehbe ez-. Âsâru’l Harb. Beyrût: Dâru’l Fikir, 2018.