A Study on Islamic Logic Writing Traditions

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 323 - 363, 15.12.2024

Turgut Akyüz

https://doi.org/10.62297/idrak.1557344

Öz

The history of logic is the history of ideas and concepts. Otherwise, writing the names of authors and works alone cannot be writing the history of logic. The answer to the question of whether it is necessary to write a history of logic apart from logic texts is that it is necessary to know the conditions under which ideas were produced in order to understand discussions and developments and to offer solutions to today's issues. On the other hand, there are allegations that the texts written on the history of Islamic logic have pauses after certain centuries or that the same ideas are repeated without purpose and method. Another problem with the history of Islamic logic is the reading of history from today's perspective and consequently seeking solutions for the progressive understanding of science or discussions such as whether there were different understandings of logic in the classical period as there are today. In this study, we have tried to demonstrate that there is a continuity and actuality in the classical period despite the presence of deficiencies and repetitions, and that there is a common logical tradition despite all the criticisms, by taking into account important and known primary sources, but without ignoring secondary sources as much as possible, by giving examples of works belonging to different traditions written in search of different functions and solutions. The number of traditions here can be increased or decreased. Or different texts can be added. Because there are many texts produced in the logic tradition for more than a thousand years. Therefore, it is not an easy task to consume all of these texts or even only the texts written in a certain tradition. On the other hand, the classification is for a purpose and does not change the nature of the subject. Here we are trying to give an idea in order to develop a method for understanding the past. Ultimately, the texts we have examined and selected as examples aim to provide insight into how the tradition has continued and under what conditions in the works written in the history of Islamic logic and the topics addressed.

Anahtar Kelimeler

History of logic, Islamic logical tradition, commentary, footnote, isagoci, modes, umbrella, debate, criticism of logic.

İslam Mantık Yazım Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Mantık tarihi yazımı fikir ve kavramların tarihidir. Yoksa sadece tek başına müellif ve eser isimlerinin yazılması mantık tarihi yazımı olamaz. Mantık metinleri haricinde ayrıca mantık tarihi yazmak gerekli midir sorusuna verilecek cevap ise; tartışmaların ve gelişmelerin anlaşılabilmesi ve bugünkü meselelere çözüm sunulabilmesi için fikirlerin hangi şartlarda üretildiğini bilmenin gerekli olduğudur. Diğer taraftan İslam mantık tarihine dair yazılan metinlerde, belli yüzyıllardan sonra duraklamaların olduğu veya aynı fikirlerin amaçsız ve yöntemsiz bir şekilde tekrar edildiği iddiaları bulunmaktadır. İslam mantık tarihine dair bir başka problem ise günümüz bakış açısı üzerinden tarihin okunması ve neticede ilerlemeci bilim anlayışına dair çözümler aranması yahut bugün olduğu gibi klasik dönemde de farklı mantık anlayışlarının olup olmadığı gibi tartışmalardır. Bu çalışmada klasik dönemde eksik ve tekrarların bulunmasına rağmen bir sürekliliğin ve güncelliğin olduğunu, tüm eleştirilere rağmen ortak bir mantık geleneğinin bulunduğuna dair hususları, önemli ve bilinen birincil kaynakları dikkate alarak; ama ikincil kaynakları da mümkün mertebe göz ardı etmeden, farklı işlev ve çözüm arayışına bağlı olarak yazılan farklı geleneklere ait eserleri örnek vererek, ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Buradaki geleneklerin sayısı arttırılabilir veya eksiltilebilir. Yahut farklı metinler eklenebilir. Zira mantık geleneğinde bin yılı aşkın sürede üretilen fazlaca metin bulunmaktadır. Bu yüzden de bu metinlerin tümünün hatta sadece belli bir gelenekte yazılan metinlerin bile tüketilmesi kolay bir iş değildir. Diğer taraftan tasnif bir amaca yöneliktir ve konunun mahiyetini değiştirmemektedir. Burada geçmişi anlamaya yönelik bir yöntem geliştirme adına bir fikir verme gayreti gütmekteyiz. Netice itibariyle ele aldığımız gelenek ve örnek olarak seçilen metinlerin, İslam mantık tarihinde yazılan eserlere ve ele alınan konulara, geleneğin nasıl ve hangi şartlarda devam ettiğine dair bir fikir vermesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mantık tarihi, İslam mantık geleneği, şerh, haşiye, isagoci, kipler, şemsiye, münazara, mantık eleştirileri.

Kaynakça

• Akyüz, Turgut. “‘et-Tebsira’, Sehlân es-Sâvî’ye mi Yoksa Fahreddîn er-Râzî’ye mi Aittir?” Mantık Araştırmaları Dergisi 5/1 (2021), 38-60.
• Akyüz, Turgut. Fahreddin er-Razi’nin el-Mantıku’l-Kebir’inin tahkik ve incelemesi (inceleme). 4 Cilt. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Akyüz, Turgut. “İslam Düşüncesinde Felsefe Karşıtı Tavırlar”. Kesit Akademi Dergisi 15/1 (2018), 79-87.
• Akyüz, Turgut. İslam ve Bilim. İstanbul: Ravza Yayınları, 2023.
• Akyüz, Turgut. “Kant’ın Analitik ve Sentetik Ayrımının Aristotelesçi Felsefe Geleneği Bakımından Değerlendirilmesi”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 2/1 (2017), 149-159.
• Akyüz, Turgut. “Kant’ın Bazı Mantık, Metafizik ve Ahlak Kavramlarının İslam Düşünce Geleneğindeki Kaynakları”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 1/2 (2017), 119-129.
• Akyüz, Turgut. Mantık. İstanbul: Ravza Yayınları, 2022.
• Altunya, Hülya. “Mantık ve Dînî İlimler İlişkisinin Tarihsel Gelişimi Üzerine Kısa Bir Tahlil”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/30 (2013), 57-72.
• Ayık, Hasan. “Gazali’nin Eleştirileri Felsefeyi Bitirdi Mi?” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/2 (2009), 37-57.
• Ayık, Hasan. “İslam Düşüncesinin Yeniden Yorumlanması”. Bilim Ahlak ve Siyaset Bağlamında Çağdaş İslam Algıları. 1/53-69. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, ts.
• Çelik, Muhmmet. “Âdâbu’l-Baĥs̱ ve’l-Munâžaranın Kaynağı ve Eserleri (14-20. yy.)”. Tahkik İslâmî İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 5/2 (2022), 207-249.
• Çelik, Muhmmet. “Osmanlı Ulemasının Eleştirel Düşünme Konusuna İlgisi”. Journal Of İslamic Research 3/34 (2023), 648-660.
• Çetin, Ali. “Erken Dönem İslâm Düşünce Geleneğinde Fârâbî Felsefesi ve Mantığı”. KADER 19/2 (2021), 702-726.
• Durusoy, Ali. “Gazali’de Mantık Bilmenin Yeri ve Önemi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 13/3-4 (2000), 303-320.
• Durusoy, Ali ve Güler, Aliye. “Vâv’ın Hikayesi: Dilbilimciler ile Mantıkçılar Arasındaki Tartışmaların Mantık ve -Dilbiliminin Gelişimine Etkisi”, Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/1 (2015), 7-54.
• Edirnevî, Eskicizâde Ali. Terceme-i ciheti’l-vahde. Süleymaniye Kütüphanesi, 261234, 1828.
• Emiroğlu, İbrahim. “İzmirli’nin Mantık Anlayışı”. İzmirli İsmail Hakkı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Evmeş, Adem. “Kutbuddin eş-Şirâzî’nin Akılcı Felsefeye ve Meşşâî Tanım Teorisine Eleştirileri: Şerhu Hikmetü’l İşrâk’ı Bağlamında Bir Tahlil”. Dergiabant 11/1 (2023), 169-179.
• Evmeş, Adem. “Şemsüddîn es-Semerkandî’nin Beşârâtü’l-İşârât Adlı Eserinin Mantık Bölümünde Burhanî İlimler ve Bilimsel Sorular Konusuna Yaklaşımı”. Tokat İlahiyat Dergisi 9/2 (2021), 679-694.
• Fârâbî. Kitabu’l-Burhan. çev. Ömer Türker. İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
• Fârâbî. Tahsilü’s-saade. çev. Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1974.
• Gazzâlî. Mi’yaru’l-ilm: İlmin ölçütü. çev. Hasan Hacak - Ali Durusoy. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Hacınebioğlu, İsmail Latif. “İsmail Gelenbevi’nin Mantık Bilimine Katkıları”. Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları. 503-509. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2007.
• Hasırcı, Nazım. “İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi”. Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri. 132-149. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yayınları, 2014.
• İbn Hazm. et-Takrib li’l-haddi’lmantık ve’lmedhal ileyhi bi’l-elfâzi’l-ammiyyeti ve’l-emsileti’l-fıkhiyye. çev. İbrahim Çapak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• İbn Sînâ. İşaretler ve tenbihler: el-İşarat ve’t-tenbihat. çev. Ali Durusoy vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifa: İkinci analitikler Burhan. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Kayacık, Ahmet. “Bağdat’tan Endülüs’e Mantık Geleneği ve İbn Rüşd”. Doğu-Batı İlişkisinin Entellektüel Boyutu. 2/409-418. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Kayacık, Ahmet. “İslam Dünyasında Doğulu ve Batılı Mantık Okulları”. Akademik Araştırmalar Dergisi 20/1 (2004), 1-20.
• Kayacık, Ahmet. “Mısır’da Mantık Çalışmaları ve Mantık Eğitimi Üzerine: Türkiye İle Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (2019), 233-246.
• Kayacık, Ahmet. “Müslümanların Mantık Konularını Ele Alış Yolları”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (1998), 219-224.
• Klinger, Dustin D. Being Another Way: The Copula and Arabic Philosophy of Language 900-1500, California: University of California Press, 2024.
• Kömürcü, Kamil. “Mantık Tarihinde İsagoci Geleneği”. Bilimname 2/1 (2018), 45-62.
• Kömürcü, Kamil. “Medreselerde Mantık Eğitimi ve Ebheri Etkisi”. Felsefe Dünyası 1/57 (2013), 95-112.
• Kömürcü, Kamil. “Selçuklulardan Günümüze Mantık Öğretiminin Serüveni”. İlahiyat Fakültelerinde Mantık Eğitimi. 33-44. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Köz, İsmail. “Geleneksel Mantıktan Geleneksel Düşünceye”. Eskiyeni 16/1 (2010), 48-64.
• Köz, İsmail. “İslam Mantık Külliyatının Teşekkülü”. Felsefe Dünyası 30/1 (1999), 91-112.
• Köz, İsmail. “Modern Türk Düşüncesinde Mantık Çalışmaları”. AÜİFD 1/1 (2002), 135-169.
• Önal, Ramazan. “İslam Düşünce Tarihinde Akla Dair Eser Yazma Geleneği İbn Ebi’d-Dünyâ Örneği”. Akıl Kitabı 9-Aklın Tarifine ve Din-Düşünce-Akıl İlişkisine Dair. 9/11-45. İstanbul: Ravza Yayınları, 2022.
• Özel, Aytekin. “Mantığı Geleneksel Kelama Uygulamak: Şehristânî’nin Kitâbü’l‐Musâraati’l Felâsife Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/15 (2009), 103-117.
• Özel, Aytekin. “Organon ve Mantık”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2008), 147-169.
• Özpilavcı, Ferruh. “Akıl Risaleleri Geleneği ve Bu Gelenek İçinde Ebu’l-Berekat el-Bağdadi’nin Akıl Risalesi”. İslâmî İlimler Dergisi 2/1 (2010), 75-106.
• Özpilavcı, Ferruh. “er-Risâletü’ş-Şemsiyye’nin Müellifi Necmeddin Kâtibî Tarafından Yapılan İlk Şerhi: Şerhu’l-Mevâzi‘i’l-Müşkile mine’r-Risâleti’ş-Şemsiyye fî’l-Kavâ‘idi’l-Mantıkiyye’nin İnceleme ve Tahkiki”. Tahkik İslâmî İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 2/2 (2019), 1-114.
• Pehlivan, Necmettin. “Adabu’l-bahs ve’l-münazara geleneğinde ikinci yeni: Hüseyin Şah el-Adanavi’nin Hüseyniyye’si ve tahkiki”. Osmanlı’da İlmi Mantık ve Münazara. 321-429, 2022.
• Pehlivan, Necmettin. “Muhammed Kefevî ve Risâle fi’l-âdâb’ı”. Felsefe Dünyası 2/56 (2012), 322-333.
• Râzî, Fahreddîn. el-Mulahhas fi’l-Mantık ve’l-Hikme. ed. İsmail Hanoğlu. Amman: el-Asleyn li’d-Dirasat ve’n-Neşr/Aslein Studies Publication, 2021.
• Râzî, Fahreddîn. Şerhu Uyûni’l-Hikme. Tahran: Müessesetü’s-Sadık, 1373h.
• Rescher, Nicholas. İslam Mantık Tarihi. çev. Ahmet Kayacık. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Rouayheb, Khaled el-. İslam Mantığının Gelişimi: 1200-1800. çev. Yusuf Daşdemir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2022.
• Selçuk, Remziye. “Mantık İlmi Açısından İki Önemli Eser: Mizânu-l Ukûl ve Felsefe Dersleri”. Mantık Araştırmaları Dergisi 9/1 (2023), 6-23.
• Street, Tony. İslam Mantık Tarihi. çev. Harun Kuşlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
• Yaran, Cafer Sadık. “İslam Felsefesinin Karakteristik Yapısı: Özgün Eklektisizm”. EKEV Akademi Dergisi 17/1 (2003), 1-14.
• Ek: Metin İçinde Verilen Örnek Metinlerin Bibliyografyası
• Adududdîn el-Îcî, Âdâbü’l-bahs, Süleymaniye Kütüphanesi, 647259.
• Abdulhakim Siyâlkûtî, Hâşiye alâ kısmi’t-tasdîkât min hâşiyeti tahrîri’l-kavâ‘idi’l-mantıkiyye fî şerhi’r risâleti’ş-şemsiyye, Konya Yazma Eserler Müdürlüğü, 70585.
• Abdulhakim Siyâlkûtî (veya Siyelkûtî), Ö. 1657, Hâşiye ale’l-mutavvel, Süleymaniye Kütüphanesi, 144271.
• Abdunnafi İffet Efendi, Terceme-i burhan-ı Gelenbevî, Süleymaniye Kütüphanesi, 271576.
• Abdurrahman Ahdarî, es-Süllemü’l-müvernak, Süleymaniye Kütüphanesi, 303687.
• Ahmed Çermikî, Şerhu risâleti’l-âdâb, Manisa Kütüphanesi, 95511.
• Ahmed Kâzâbâdî, Şerhu Âdâbi’l-bahs ve’l-münâzara, Süleymaniye Kütüphanesi, 319190.
• Ahmet Şevki Efendi, Âdâbu’l-bahs ve’l-münâzara, Hacı Mahmud Efendi Kütüphanesi, 260548.
• Akkirmânî, Hâşiye alâ Şerhi’l-âdâbi’l-hüseyniyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 635684.
• Akşehirlizade Ali Haydar, Risâle fi’l-âdâb, Ali Emiri Kütüphanesi, 151480.
• Ali Birgivî, Risâle fi’l-âdâb, Süleymaniye Kütüphanesi, 325708.
• Ali Kuşçu, Şerhu’l-Âdâbi’l-Adûdiyye, Konya Bölge Yazmalar Kütüphanesi, 80899.
• Ali Sedat, Mîzânu’l-ukûl, Süleymaniye Kütüphanesi, 383941.
• Burhaneddin en-Nesefî, el-Fusûl fî ilmi’l-cedel, Hasan Paşa Kütüphanesi, 124395.
• Carullah İstanbûlî, Şerhu Risâleti’l-âdâb, Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi, 122838.
• Celâleddîn ed-Devvânî, Hâşiye alâ şerhi Âdâbi’s-Semerkandî, Süleymaniye Kütüphanesi, 664418.
• Celâleddîn ed-Devvânî, Şerhu Âdâbi’l-Adûdiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 333306.
• Davut Karsî, Şerhu’l-âdâbi’l-hüseyniyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 283180.
• Dede Efendi Muhamed Erzurûmî, Şerhu’r-risâleti’l-kıyâsiyye, Milli Kütüphane Yazmalar, 600048.
• Ebu’l-Kâsım el-Mecrîtî, Risâle fi’l-akl ve’l-ma’kûl ve ma’l-aklü’l-heyûlânî ve ma’l-aklü bi’l-kuvve. Bursa İnebey Kütüphanesi 33933.
• Efdalüddîn el-Hunecî, Keşfü’l-esrâr an gavâmizi’l-efkâr, Süleymaniye Kütüphanesi, 227189.
• Esîrüddîn el-Ebherî, Keşfü’l-hakâik an tahrîri’d-dekâik., Süleymaniye Kütüphanesi,202533.
• Esîrüddîn el-Ebherî, Tenzîlü’l-efkâr fî ta’dîli’l-esrâr, Süleymaniye Kütüphanesi, 301129.
• Fârâbî, Risâle fi’l-akl, Süleymaniye Kütüphanesi, 244424.
• Fârâbî, Kitâbu’l-hurûf, çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Ferdî Kayserî, Hâşiye alâ âdâbi’l-hüseyniyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 244407.
• Garzevânî, Şerhu Âdâbi’l-Adûdiyye, Manisa Kütüphanesi, 94532.
• Hâris el-Muhâsibî. Mahiyyetü’l-akl ve ma’nâhu ve ihtilâfü’n-nâsü fi, Süleymaniye Kütüphanesi, 226560.
• Hüseyin Şah Antâkî, er-Risâletü’l-Hüseyniyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 144306.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Kitâbu’l-akl ve fadluh, Süleymaniye Kütüphanesi, 658485.
• İbn Kemal Kemalpaşâzede, Âdâbü’l-bahs ve’l-münâzara, Süleymaniye Kütüphanesi, 325704.
• İbn Kemal, Kemalpaşâzede, Risâle fi’l Beyâni’l-‘akl, Milli Kütüphane Yazmalar, 603821.
• İbn Teymiyye, er-Redd ale’l-mantıkıyyîn, Süleymaniye Kütüphanesi, 229584.
• İbn Teymiyye, Nakdü'l-mantık, Mektebetü's-Sünneti'l-Muhammed, s. 216, 1951.
• İmadüddin Kâşî, Hâşiye alâ Âdâbi’s-Semerkandî, Süleymaniye Kütüphanesi, 658634.
• İsamuddin İsfereyânî, Şerhu Âdâbi’l-bahs ve’l-münâzara, Süleymaniye Kütüphanesi, 325700.
• İsmail Gelenbevî, Burhan, Süleymaniye Kütüphanesi, 356754.
• Kadı Mir Meybûdî, Şerhu Âdâbi’s-Semerkandî, Süleymaniye Kütüphanesi, 206070.
• Kadızade Mavsılî, Tenvîrü’l-burhan, Süleymaniye Kütüphanesi 338616.
• Kara Halil Tirevî, Hâşiye alâ Şerhi Âdâbi’l-bahs, Süleymaniye Kütüphanesi, 633416.
• Kefevî Mehmed Efendi, Risâle fi’l-âdâb, Konya Bölge Yazmalar Kütüphanesi, 76517.
• Kefevî, Hâşiye alâ Şerhi Âdâbi’l-Adûdiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 325719.
• Kefevî, Hâşiye alâ şerhi Âdâbi’l-bahs ve’l-münâzara, Süleymaniye Kütüphanesi, 325718.
• Kefevî, Hâşiye ale’r-Risâleti’l-Hüseyniyyye fî fenni’l-âdâb, Süleymaniye Kütüphanesi, 325720.
• Kemaleddin Şirvânî, Şerhu Âdâbi’s-Semerkandî, Süleymaniye Kütüphanesi, 281489.
• Kemalpaşazâde, Risâle fî beyâni’l-akl, Süleymaniye Kütüphanesi, 302987.
• Kemalpaşazâde, Şerhu tağyîri’l-miftâh, Süleymaniye Kütüphanesi, 233742.
• Kindî, Risâle fi’l-akl, Süleymaniye Kütüphanesi, 207307.
• Kutbuddîn Geylânî, Şerhu Âdâbi’s-Semerkandî, Süleymaniye Kütüphanesi, 243360.
• Kutbuddîn er-Râzî, Risâle fî tahkîki’l-külliyyât, Süleymaniye Kütüphanesi, 302024.
• Kutbuddîn eş-Şîrâzî, Ö. 1311, Miftâhu’l-miftâh, Süleymaniye Kütüphanesi, 249189.
• Mehmed Emin Üsküdârî, er-Risâletü’l-velediyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 145068.
• Mehmed Emin Üsküdârî, Risâle fî fevâidi’l-âdâb ve’l-münâzara, Süleymaniye Kütüphanesi, 339235.
• Mehmed Emin Üsküdârî, Şerhu Risâleti’l-âdâb li’l-Birgivî, Manisa Kütüphanesi, 101602.
• Mir Muhammed Erdebîlî, Hâşiyetü’l-Âdâbi’l-Adûdiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 635793.
• Molla Hanefi Karabâğî, Şerhu Âdâbi’l-Adûdiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 281486.
• Muhammed Tarsûsî, Risâle fi’l-âdâb, Süleymaniye Kütüphanesi, 227905.
• Muhammed Tarsûsî, Şerhu âdâbi’l-Birgivî, Beyazıt Kütüphanesi, 569437.
• Muhyiddin Tâlişî, Hâşiye alâ şerhi’l-isagoci, Konya Yazma Eserler Müdürlüğü, 80927.
• Musluhiddîn Lârî, Hâşiye alâ şerhi hidâyeti’l-hikme, Konya Bölge Yazmalar Kütüphanesi, 48045.
• Mustafa el-Kutb el-Rizevî. Şerhu’l-burhân. Süleymaniye Kütüphanesi, 233530.
• Nasîruddîn et-Tûsî, Esâsü’l-iktibâs, Süleymaniye Kütüphanesi, 202601, 202602.
• Necmettin Tarsûsî, Hâşiye alâ Şerhi Âdâbi’l-bahs, Süleymaniye Kütüphanesi, 268289.
• Nizameddin Bircendî, Şerhu Âdâbi’l-Adûdiyye, Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi, 122822.
• Nureddîn eş-Şîrâzî, Ö. 1356, el-Misbâh fî telhîsi’l-miftâh, Süleymaniye Kütüphanesi, 291327.
• Ramazan Bihişti Vizevî, Şerhu Âdâbi’l-Adûdiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, 356791.
• Saçaklızade Mehmed Efendi, Takrîru’l-kavânîni’l-mütedâvile min İlmi’l-münâzara, Süleymaniye Kütüphanesi, 683516.
• Sadru’ş-Şerîa, Ta’dilu’l-ulûm ve Şerhu ta’dili’l-ulûm, Süleymaniye Kütüphanesi, 202107.
• Sa’duddîn et-Teftezânî, 1322-1390, el-Mutavvel Şerhu Miftâhi’l-ulûm, Süleymaniye Kütüphanesi, 281626.
• Sekkâkî, Ö. 1229, Miftâhu’l-ulûm, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1983.
• Seyyid Şerif el-Cürcânî, Şerhu Âdâbi’l-Adûdiyye, Manisa Kütüphanesi, 99796.
• Seyyid Şerif el-Cürcânî, el-Misbâh fî şerhi’l-miftâh, Süleymaniye Kütüphanesi, 144281.
• Sirâcuddîn el-Urmevî, Metâliu’l-envâr, Ragıp Paşa Kütüphanesi, 1052.
• Süleyman Fazıl Efendi İstanbûlî, Şerhi Âdâbi’l-Adûdiyye, Manisa Kütüphanesi, 99678.
• Şemseddîn es-Semerkandî, Âdâbu’l-bahs ve’l-münâzara, tahkik es-Seyyid Yusuf Ahmed, Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2014.
• Şihâbüddin Melevî, Şerhu’s-süllem, Rodos Fethi Paşa Vakfı Hafız Ahmed Ağa Kütüphanesi.
• Taşköprülüzâde, Şerhu Âdâbi’l-bahs ve’l-münâzara, Manisa Kütüphanesi, 451540.
• Taşköprülüzâde, Şerhu’l-miftâh, Ragıp Paşa Kütüphanesi, 1877.
• Velican Marâşî, Zübdetü’l-münâzara, Manisa İl Halk Kütüphanesi, 449881.