Covid-19 Hastalarına Bakım Veren Sağlık Personellerinin İkincil Travmatik Stres Düzeyinin Tükenmişlik ve İşten Ayrılma Niyetine Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 3, 397 - 410, 27.12.2023

Ayşe Öztoprak , Ebru Özen Bekar

https://doi.org/10.52538/iduhes.1268331

Öz

Tanımlayıcı tasarımda yapılan bu araştırmanın amacı, COVID-19 hastalarına bakım veren sağlık personellerinin ikincil travmatik stres düzeyinin tükenmişlik ve işten ayrılma niyetine etkisini incelemektir. Araştırmanın evrenini bir eğitim araştırma hastanesi ve bir devlet hastanesinde, COVID-19 tanılı hastalara bakım veren sağlık personeli oluşturmaktadır. Çalışmada örneklem yöntemi seçilmeyerek, çalışmaya katılmayı kabul eden 216 sağlık personeline ulaşılmıştır. Araştırma verilerinin toplanmasında Kişisel Bilgi Formu, İkincil Travmatik Stres Düzeyi Ölçeği, Tükenmişlik Ölçeği ve İşten Ayrılma Niyeti Ölçeği’nden yararlanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde, değişkenler arasındaki ilişki ve etkinin tespit edilmesinde Pearson Korelasyon analizi ve Basit Doğrusal Regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda, elde edilen bulgular; İkincil Travmatik Stres düzeyi toplam puan ortalaması (50,58±16,30), ikincil travmatik stres ölçeği alt boyutlarının puan ortalaması; Duygusal İhmal (13,41±5,00), Kaçınma (21,31±6,59), Uyarılmışlık (15,85±5,56); tükenmişlik ölçeği alt boyutlarına bakıldığında Duygusal tükenme (29,50±8,81), Duyarsızlaşma (10,09±4,36), Kişisel başarısızlık (29,62±4,64) ve İşten Ayrılma Niyeti ölçeği puan ortalaması ise (15,53±3,34) olarak saptanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre araştırmaya katılan sağlık personelinin yüksek düzeyde ikincil travmatik stres, tükenmişlik ve işten ayrılma niyeti olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca uyarılmışlık algısının duygusal tükenme algısını pozitif yönde etkilediği ve İkincil Travmatik Stres algısının duyarsızlaşma algısını pozitif yönde etkilediği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İkincil Travmatik Stres, Tükenmişlik, İşten Ayrılma Niyeti, COVID-19, Sağlık Personeli, Sağlık Personeli

Kaynakça

• Aker, A.T., Hamzaoğlu, O., Boşgelmez, Ş. (2007). Kocaeli-Ruhsal Travma Kısa Tarama Ölçeği” nin (Kocaeli-Kısa) Geçerliği. Düşünen Adam, (20):172-178.
• Alper Ay, F., İçen, B.T. (2021). Türkiye'de COVID-19 pandemisinin 3. pik döneminde sağlık çalışanlarının COVID-19 kaygısı ve tükenmişlik düzeylerinin değerlendirilmesi. Journal of International Social Research,14(80):1-14.
• Ardıç, K., Polatcı, S. (2008). Tükenmişlik sendromu akademisyenler üzerine bir uygulama (Goü Örneği). Gazi Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2):69-96.
• Arnold, C.T. (2021). An Evolutionary concept analysis of secondary traumatic stress in nurses. In Nursing Forum, 55(2):149-156.
• Arpacıoğlu, S., Baltalı, Z., Ünübol, B. (2021). COVID-19 Pandemisinde sağlık çalışanlarında tükenmişlik, Covid korkusu, depresyon, mesleki doyum düzeyleri ve ilişkili faktörler. Cukurova Medical Journal, 46(1):88-100.
• Beck, T. (2011). Secondary traumatic stress in nurses: A systematic review. Archives of Psychiatric Nursing, 25(1):1-10.
• Chew, N., Lee, G., Tan, B., Jing, M., Goh, Y., Ngiam, N., Yeo, L., Ahmad, A., Khan, F.A., Shanmugam, G.N., Sharma, A., Komalkumar, R.N., Meenakshi, P.V., Shah, K., Patel, B., Chan, B., Sunny, S., Chandra, B., Ong, J., Paliwal, P., Wong, L., Sagayanathan, R., Chen, J.T., Ng, A.Y.Y., Teoh, H.L., Tsivgoulis, G., Ho, C., Ho, R., Sharma, V. (2020). A multinational, multicentre study on the psychological outcomes and associated physical symptoms amongs the healthcare workers during COVID-19 outbreak. Brain, Behavior, and Immunity, 88:559-565.
• Çam, O. (1993). Tükenmişlik envanterinin geçerlilik ve güvenirliğinin araştırılması. VII Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Hacettepe Üniversitesi VII Ulusal Psikoloji Kongresi Düzenleme Kurulu ve Türk Psikologlar Derneği Yayını, Ankara.
• Demirtürk, S.E., Demirbağ, B.C. (2021). COVID-19 salgınının sağlık çalışanlarında ikincil travmatik strese ve uyku kalitesi üzerine etkisi. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri, 13(3):533-543.
• Erdoğan, A., Hocaoğlu, Ç. (2020). Enfeksiyon hastalıklarının ve pandeminin psikiyatrik yönü: Bir gözden geçirme. Klinik Psikiyatri Dergisi, 23(1):2-80.
• Erkin, Ö., Konakçı, G., Duran, S. (2021). Secondary traumatic stress in nurses working with patients with suspected/confirmed COVID-19 in Turkey. Perspectives in Psychiatric Care, 57(4):1664-1672.
• Ersoy, S., Koç, Ş.Ö., Ersoy, İ.H. (2020). COVID-19’lu hastalara tedavi ve bakım veren sağlık çalışanlarının görüşlerinin belirlenmesi. Electronic Turkish Studies,15(6):1037-1049.
• Figley, C.R. (1983). Catastrophes: An overview of family reactions. In Stress and the Family. New York, NY: USA, II:3-20.
• Fronda, D.C., Labrague, L.J. (2022). Turn over intention and coronaphobia among frontline nurses during the second surge of COVID-19: The mediating role of social support and coping skills. Journal of Nursing Management, 1-24.
• Galanis, P., Vraka, I., Fragkou, D., Bilal,i A., Kaitelidou, D. (2021). Nurses' burnout and associated risk factors during the COVID‐19 pandemic: A systematic review and meta‐analysis. Journal of Advanced Nursing, 77(8):3286-3302.
• Holton, S., Wynter, K., Trueman, M., Bruce, S., Sweeney, S., Crowe, S., Dabscheck, A., Eleftheriou, P., Booth, S., Hitch, D., Said, C.M., Haines, K.J., Rasmussen, B. (2021). Psychological well-being of Australian Hospital Clinical Staff during the COVID-19 pandemic. Australian Health Review: A Publication of the Australian Hospital Association, 45(3):297-305.
• İlhan, B., Küpeli, İ. (2022). Secondary traumatic stress, anxiety, and depression among emergency healthcare workers in the middle of the COVID-19 outbreak: A cross-sectional study. The American Journal of Emergency Medicine, 52:99-104.
• International Council of Nurses (ICN). (2012). The ICN code of ethics for nurses. Geneva (Switzerland), http://www.icn.ch/images/stories/documents/about/icncode_english.pdf
• Kang, L., Ma, S., Chen, M., Yang, J., Wang, Y., Li, R., Yao, L., Bai, H., Cai, Z., Yang, B.X., Hu, S., Zhang, K., Wang, G., Ma, C., Liu, Z. (2020). Impact on mental health and perceptions of psychological care among medical and nursing staff in Wuhan during the 2019 novel coronavirus disease outbreak: A cross-sectional study. Brain, Behavior, and Immunity (Ahead of print). 1-7. http://doi.org/10.1016/j.bbi.2020.03.028.
• Kocaman, G., Seren, Ş., Kurt, S., Danış, B., Erer, T. (2010). Üç üniversite hastanesinde hemşire devir hızı. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 7: 34–38.
• Komachi, M.H., Kamibeppu, K., Nishi, D., Matsuoka, Y. (2012). Secondary traumatic stress and associated factors among Japanese nurses working in hospitals. International Journal of Nursing Practice, 18(2):155-163.
• Köroğlu, Ö., Bahar E. (2021). Sağlık kurumlarında çalışan hemşirelerin tükenmişlik algılarının işten ayrılma niyetlerine etkisi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(4):3453-3466.
• Küçükusta, D. (2007). Konaklama İşletmelerinde İş-Yaşam Dengesinin Çalışma Yaşamı Kalitesi Üzerindeki Etkisi. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Lai, J., Ma, S., Wang, Y., Cai, Z., Hu, J., Wei, N., Wu, J., Du, H., Chen, T., Li, R., Tan, H., Kang, L., Yao, L., Huang, M., Wang, H., Wang, G., Liu, Z., Hu, S. (2020). Factors associated with mental health outcomes among healthcare workers exposed to coronavirus disease 2019. Journal of the American Medical Association, 3(3):e203976. http://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2020.3976.
• Magnavita, N., Chirico, F., Garbarino, S., Bragazzi, N.L., Santacroce, E., Zaffina, S. (2021). SARS/MERS/SARS-CoV-2 Outbreaks and burnout syndrome among healthcare workers. An umbrella systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(8):4361.
• Manzano-García, G., Ayala-Calvo, J.C. (2021). The threat of COVID‐19 and its influence on nursing staff burnout. Journal of Advanced Nursing, 77(2):832-844.
• Matsuo, T., Taki, F., Kobayashi, D., Jinta, T., Suzuki, C., Ayabe, A., Sakamoto, F., Kitaoka, K., Uehara, Y., Mori, N., Fukui, T. (2021). Healthcare worker burnout after the first wave of the coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic in Japan. Journal of Occupational Health, 63(1):e12247.
• Morrison, L.E., Joy, J.P. (2016). Secondary traumatic stress in the emergency department. Journal of Advanced Nursing,72(11):2894-2906.
• Nguyen, L.H., Drew, D.A., Graham, M.S., Joshi, A.D., Guo, C.G., Ma, W., Mehta, R.S., Warner, E.T., Sikavi, D.R., Lo, C.H., Kwon, S., Song, M., Mucci, L.A., Stampfer, M.J., Willet, W.C., Eliassen, A.H., Hart, J.E., Chavarro, J.E., Rich-Edwards, J.W., Davies, R., Capdevilla, J., Lee, K.A., Lochlainn, M.N., Varsavsky, T., Sudre, C.H., Cardoso, M.J., Wolf, J., Spector, T.D., Ourselin, S., Steves, C.J., Chan, A.T. (2020). Risk of COVID-19 among front-line health-careworkers and the general community: a prospective cohort study. The Lancet Public Health, 5(9):e475-e483.
• Ogińska-Bulik, N., Gurowiec, P.J., Michalska, P., Kędra, E. (2021). Prevalence and predictors of secondary traumatic stress symptoms in healthcare professionals working with trauma victims: A cross-sectional study. PloSOne. 16(2):1-25.
• Orrù, G., Marzetti, F., Conversano, C., Vagheggini, C., Micolli, M., Ciacchini, R., Panait, E., Gemignani, A. (2021). Secondary traumatic stress and burnout in healthcare workers during COVID-19 outbreak. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(1):337.
• Özbezek, B.D., Paksoy, H.M., Çopuroğlu, F. (2021). COVID-19 Pandemi döneminde sağlık çalışanlarının sosyal destek algılarının tükenmişlik düzeyine etkisi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 11:413-434.
• Pak, M.D., Özcan, E., Çoban, A.İ. (2017). Acil servis çalışanlarının ikincil travmatik stres düzeyi ve psikolojik dayanıklılığı. Journal of International Social Research, 10(52):628-644.
• Pala, S.Ç., Metintas, S. (2020). COVID-19 pandemisinde sağlık çalışanları. Estüdam Halk Sağlığı Dergisi, 5:156-168.
• Polat, Ö.P., Coşkun, F. (2020). COVID-19 salgınında sağlık çalışanlarının kişisel koruyucu ekipman kullanımları ile depresyon, anksiyete, Stres Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi. Batı Karadeniz Tıp Dergisi, 4(2):51-58.
• Poli, A., Gemignani, A., Conversano, C. (2020). The psychological impact of sars-cov-2 quarantine: observations through the lens of the polyvagal theory. Clin. Neuropsychiatry, 17:112-114.
• Sağlık Bakanlığı. (2020). COVID-19 (Sars-CoV-2 Enfeksiyonu) Rehberi. https://Covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/rehberler/COVİD-19_Rehberi.pdf.
• Salopek-Žiha, D., Hlavati, M., Gvozdanović, Z., Gašić, M., Placento, H., Jakić, H., Klapan, D., Šimić, H. (2020). Differences in distress and coping with the COVID-19 stressor in nurses and physicians. Psychiatria Danubina, 32(2):287-293.
• Tan, B., Chew, N., Lee, G., Jing, M., Goh, Y., Yeo, L., Zhang, K., Chin, H., Ahmad, A., Khan, F.A., Shanmugam, G.N., Chan, B., Sunny, S., Chandra, B., Ong, J., Paliwal, P., Wong, L., Sagayanathan, R., Chen, J.T., Ng, A.Y.Y., Teoh, H.L., Ho, C., Ho, R., Sharma, V. (2020). Psychological impact of the COVID-19 Pandemic on healthcare workers in Singapore. Annals of Internal Medicine, 173(4):317-320.
• Vagni, M., Maiorano, T., Giostra, V., Pajardi, D. (2020). Hardiness, stress and secondary trauma in Italian healthcare and emergency workers during the COVID-19 pandemic. Sustainability, 12(14):5592.
• Wayne, W.J., Shore, L.M., Linden, R.C. (1997). Perceived organizational behaviors and their effects on organizational effectiveness in limited-menurestaurants. Academy of Management Journal, 40(1):82-111.
• World Health Organization. Director - General's Opening Remarks at the Media Briefing on COVID-19-11. Retrieved from https://www.scihub.wikicn.top/; http://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-COVID-19. (Erişim Tarihi:11.03.2020).
• World Health Organization (WHO). (2006). Working together for health. The world health report, http://www.who.int/whr/2006/whr06_en.pdf
• Yıldırım, G., Kıdak, L.B., Yurdabakan İ. (2018). İkincil travmatik stres ölçeği: bir uyarlama çalışması. Psychiatry, 19(1):45-51.
• Yiğitol, B., Büyükmumcu, S. (2021). COVID-19 korkusu, kişilik özellikleri, iş performansı ve işten ayrılma niyeti arasındaki yordayıcı ilişkilerin incelenmesi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(Pandemi Özel Sayısı):3414-3447.
• Zakeri, M.A., Bazmandegan, G., Ganjeh, H., Zakeri, M., Mollaahmadi, S., Anbariyan, A., Kamiab, Z. (2021). Is Nurses’ clinical competence associated with their compassion satisfaction, burnout and secondary traumatic stress? A cross‐sectional study. Nursing Open., 8(1):354-363.
• Zhou, Q., Lai, X., Wan, Z., Zhang, X., Tan, L. (2021). Impact of burnout, secondary traumatic stress and compassion satisfaction on hand hygiene of healthcare workers during the COVID‐19 pandemic. Nursing Open, 8(5):2551-2557.