OBSTRÜKTİF UYKU APNE SENDROMLU HASTALARDA BİLİŞSEL DURUM VE FİZİKSEL AKTİVİTE DÜZEYLERİNİN HASTALIK ŞİDDETİ İLE İLİŞKİSİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 80 - 93, 30.05.2025

Mahbube Doğru , Hatice Eraslan Boz , Yeşim Salık Şengül , Yusuf Emük , İbrahim Öztura , Barış Baklan

https://doi.org/10.52538/iduhes.1644051

Öz

Obstrüktif uyku apne sendromu (OUAS) ile ilgili çalışmalar incelendiğinde bilişsel durum ve spontan fiziksel aktivite düzeylerine ilişkin çalışmalar bulunmasına rağmen; bu semptomlar ile ilgili daha ayrıntılı değerlendirmelere ihtiyaç vardır. Bu çalışmanın amacı OUAS lı hastalarda bilişsel durum ve fiziksel aktivite düzeylerinin hastalık şiddeti ile ilişkisinin incelenmesidir. 40-65 yaşları arasında on üç ağır şiddetli ve on üç orta şiddetli OUAS hastası çalışmaya dahil edildi. Montreal Bilişsel Değerlendirme Ölçeği (MBDÖ), Stroop Testi, D2 Dikkat Testi, İz Sürme Testi (İST), Sayı Menzili Testi, Uluslararası Fiziksel Aktivite Anketi (IPAQ) ve akıllı telefonlardaki günlük adım sayısını ölçen programlar ile bilişsel durum ve fiziksel aktivite düzeyi değerlendirildi. Ağır ve orta şiddetli OUAS hastalarında, MBDÖ gecikmeli hatırlama puanlarında, Stroop Test 2, Stroop Test 5 alt testlerinde ve D2 Dikkat testi toplam hata alt puanında, günlük adım sayısı sonuçlarında, IPAQ toplam fiziksel aktivite ve yürüme aktivitesi puanlarında, uykunun fonksiyonel sonuç ölçeği (FOSQ-tr) aktivite düzeyi ve dikkat-uyanıklık alt bölümü ve toplam skoru puanlarında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar bulundu (p<0,05). MBDÖ’nin, IPAQ’ın ve FOSQ-tr’nin diğer alt puanlarında, İST, İleri Sayı Menzili, Geri Sayı Menzili, Stroop Test 1, 3, 4 ile D2 Dikkat testi toplam doğru ve toplam atlama puanlarında, depresyon ve kaygı puanlarında, genel sağlıkla ilgili yaşam kalitesi ve gündüz uykululuk hali sonuçlarında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı (p>0,05). Bu çalışmada, ağır şiddetli OUAS hastalarının orta şiddetli OUAS hastalarına kıyasla uzun süreli bellek, dikkat ve inhibisyon işlevlerinde ve fiziksel aktivite düzeylerinde düşüş bulundu. Bu bulgular, bilişsel fonksiyonlardaki bozukluğun erken tespiti, azalan fiziksel aktivitenin OUAS’daki olumsuz etkilerini iyileştirmek için alternatif egzersiz modellerinin geliştirilmesi ve OUAS'ın yönetimi ve tedavisi için önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Obstrüktif uyku apnesi , fiziksel aktivite , dikkat , bellek , bilişsel fonksiyon

ASSOCIATION OF COGNITIVE STATUS AND PHYSICAL ACTIVITY LEVELS WITH DISEASE SEVERITY IN PATIENTS WITH OBSTRUCTIVE SLEEP APNEA SYNDROME

Öz

Although there are studies on cognitive status and spontaneous physical activity levels in obstructive sleep apnea syndrome (OSAS), more detailed evaluations on these symptoms are needed.The aim of this study was to investigate the relationship between cognitive status and physical activity levels and disease severity in patients with OSAS. Thirteen patients with severe and thirteen patients with moderate OSAS aged 40-65 years were included in the study. Cognitive status and physical activity level were assessed with the Montreal Cognitive Assessment Scale (MOCA), Stroop Test, D2 Attention Test, Trail Making Test (TMT), Digit Span Test, International Physical Activity Questionnaire (IPAQ), and daily step count programs on smartphones. In severe and moderate OSAS patients, statistically significant differences were found in MOCA delayed recall scores, Stroop Test 2, Stroop Test 5 subtests and D2 Attention test total error sub-score, daily step count results, IPAQ total physical activity, and walking activity scores, Functional Outcome of Sleep Questionnaire (FOSQ-tr) activity level and attention-wakefulness subsection and total score scores (p<0.05). No statistically significant differences were found in other sub-scores of the MOCA, IPAQ and FOSQ-tr, in TMT, Forward Digit Span, Backward Digit Span, Stroop Test 1, 3, 4 and D2 Attention test total correct and total skip scores, depression and anxiety scores, general health-related quality of life and daytime sleepiness scores (p>0.05). In this study, we found that patients with severe OSAS had decreased long-term memory, attention and inhibition functions and physical activity levels compared to patients with moderate OSAS. These findings are important for early detection of impairment in cognitive function, development of alternative exercise models to ameliorate the adverse effects of decreased physical activity in OSAS, and management and treatment of OSAS.

Anahtar Kelimeler

Obstructive sleep apnea , physical activity , attention , memory , cognitive function

Kaynakça

• Aloia, M. S., Arnedt, J. T., Davis, J. D., Riggs, R. L., ve Byrd, D. (2004). Neuropsychological sequelae of obstructive sleep apnea-hypopnea syndrome: a critical review. Journal of the International Neuropsychological Society, 10(5), 772-785. doi: 10.1017/S1355617704105134.
• Alvarez, J. A., ve Emory, E. (2006). Executive function and the frontal lobes: a meta-analytic review. Neuropsychology review, 16, 17-42.
• Andrade, F. M., ve Pedrosa, R. P. (2016). The role of physical exercise in obstructive sleep apnea. Jornal Brasileiro de Pneumologia, 42, 457-464. doi: 10.1590/S1806-37562016000000156.
• Beebe, D. W., ve Gozal, D. (2002). Obstructive sleep apnea and the prefrontal cortex: Towards a comprehensive model linking nocturnal upper airway obstruction to daytime cognitive and behavioral deficits. Journal of Sleep Research, 11(1), 1–16. doi: 10.1046/j.1365-2869.2002.00289.x
• Beitler, J. R., Awad, K. M., Bakker, J. P., Edwards, B. A., DeYoung, P., Djonlagic, I., ve Malhotra, A. (2014). Obstructive sleep apnea is associated with impaired exercise capacity: a cross-sectional study. Journal of Clinical Sleep Medicine, 10(11), 1199-1204. doi: 10.5664/jcsm.4200.
• Bonnon, M., Noel-Jorand, M. C., ve Therme, P. (1999). Criteria for psychological adaptation to high-altitude hypoxia. Perceptual and Motor Skills, 89(1), 3–18. doi: 10.2466/pms.1999.89.1.3.
• Bravata, D. M., Smith-Spangler, C., Sundaram, V., Gienger, A. L., Lin, N., Lewis, R., ve Sirard, J. R. (2007). Using pedometers to increase physical activity and improve health: a systematic review. Jama, 298(19), 2296-2304. doi: 10.1001/jama.298.19.2296.
• Büyükgök, D., Bingöl, Z., Çinçin, A., Kiyan, E., Karan, M., ve Bahat, G. (2023). Cognitive Functions in Obstructive Sleep Apnea: Observing the Effects of Continuous Positive Airway Pressure Treatment in Aging Patients. European Journal of Geriatrics and Gerontology, 5(3):246-254. doi: 10.4274/ejgg.galenos.2023.2023-1-2
• Cangöz, B., Karakoç, E., ve Selekler, K. (2007). İz sürme testi” nin 50 yaş üzeri Türk yetişkin ve yaşlı örneklemi için standardizasyon çalışması. Türk Geriatri Dergisi, 10(2), 73-82.
• Chappel-Farley, M. G., Mander, B. A., Neikrug, A. B., Stehli, A., Nan, B., Grill, J. D. ve,Benca, R. M. (2022). Symptoms of obstructive sleep apnea are associated with less frequent exercise and worse subjective cognitive function across adulthood. Sleep, 45(3), zsab240. doi: 10.1093/sleep/zsab240
• Devita, M., Montemurro, S., Ramponi, S., Marvisi, M., Villani, D., Raimondi, M. C., ve Mondini, S. (2017). Obstructive sleep apnea and its controversial effects on cognition. Journal of clinical and experimental neuropsychology, 39(7), 659-669. doi: 10.1080/13803395.2016.1253668.
• Devita, M., Montemurro, S., Zangrossi, A., Ramponi, S., Marvisi, M., Villani, D., ve Mondini, S. (2017). Cognitive and motor reaction times in obstructive sleep apnea syndrome: A study based on computerized measures. Brain and cognition, 117, 26-32. doi: 10.1016/j.bandc.2017.07.002.
• Eser, E., Fidaner, H., Fidaner, C., Eser, S.Y., Elbi, H. ve Göker, E., (1999). WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREEF’in Psikometrik Özellikleri. 3P Dergisi, 7(2), 23-40.
• Funk, MD., Salazar, ML., Martinez, M., Gonzalez, J., Leyva, P., Bassett D., Karabulut, M. (2018). Validity of Smartphone Applications at Measuring Steps Does Wear Location Matter. Journal for the Measurement of Physical Behaviour, 2(1): 22-28. doi: 10.1123/jmpb.2018-0025
• Hall, K. A., Singh, M., Mukherjee, S., ve Palmer, L. J. (2020). Physical activity is associated with reduced prevalence of self-reported obstructive sleep apnea in a large, general population cohort study. Journal of Clinical Sleep Medicine, 16(7), 1179-1187. doi: 10.5664/jcsm.8456.
• Hıslı N. (1988). Beck Depresyon Envanteri’nin geçerliği üzerine bir çalışma, Psikoloji Dergisi, 6(22), 118-122 Izci, B., Firat, H., Ardic, S., Kokturk, O., Gelir, E., ve Altinors, M. (2004). Adaptation of functional outcomes of sleep questionnaire (FOSQ) to Turkish population. Tuberkuloz ve Toraks Dergisi, 52(3), 224-230.
• Johns, M. W. (1992). Reliability and factor analysis of the Epworth Sleepiness Scale. Sleep, 15(4), 376-381. doi: 10.1093/sleep/15.4.376.
• Joo, E. Y., Tae, W. S., Lee, M. J., Kang, J. W., Park, H. S., Lee, J. Y., ve Hong, S. B. (2010). Reduced brain gray matter concentration in patients with obstructive sleep apnea syndrome. Sleep, 33(2), 235-241. doi: 10.1093/sleep/33.2.235.
• Jordan, A. N., Jurca, G. M., Locke, C. T., Church, T. S., ve Blair, S. N. (2005). Pedometer indices for weekly physical activity recommendations in postmenopausal women. Med Sci Sports Exerc, 37(9), 1627-1632. doi: 10.1249/01.mss.0000177455.58960.aa.
• Kapur, V. K., Auckley, D. H., Chowdhuri, S., Kuhlmann, D. C., Mehra, R., Ramar, K., ve Harrod, C. G. (2017). Clinical practice guideline for diagnostic testing for adult obstructive sleep apnea: an American Academy of Sleep Medicine clinical practice guideline. Journal of clinical sleep medicine, 13(3), 479-504. doi: 10.5664/jcsm.6506.
• Karakaş S, Erdoğan E, Soysal AŞ, Ulusoy T, Ulusoy İY, Alkan S. (1999). Stroop Testi TBAG Formu: Türk Kültürüne Standardizasyon Çalışmaları, Güvenirlik ve Geçerlik, 1999;2:75-88.
• Kerner, N. A., ve Roose, S. P. (2016). Obstructive sleep apnea is linked to depression and cognitive impairment: evidence and potential mechanisms. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 24(6), 496-508. doi: 10.1016/j.jagp.2016.01.134.
• Lezak M, Howieson D, Loring D. (2004). Neuropsychological assessment, fourth edition, Oxford University Press; USA.
• Lochhead, J. J., McCaffrey, G., Quigley, C. E., Finch, J., DeMarco, K. M., Nametz, N., ve Davis, T. P. (2010). Oxidative stress increases blood–brain barrier permeability and induces alterations in occludin during hypoxia–reoxygenation. Journal of Cerebral Blood Flow&Metabolism, 30(9), 1625–1636. doi:10.1038/jcbfm.2010.29.
• Lv, R., Liu, X., Zhang, Y., Dong, N., Wang, X., He, Y., ve Yin, Q. (2023). Pathophysiological mechanisms and therapeutic approaches in obstructive sleep apnea syndrome. Signal transduction and targeted therapy, 8(1), 218. doi: 10.1038/s41392-023-01496-3.
• Mantovani, A. M., Duncan, S., Codogno, J. S., Lima, M. C. S., ve Fernandes, R. A. (2016). Different amounts of physical activity measured by pedometer and the associations with health outcomes in adults. Journal of Physical Activity and Health, 13(11), 1183-1191. doi: 10.1123/jpah.2015-0730.
• Mendelson, M., Bailly, S., Marillier, M., Flore, P., Borel, J. C., Vivodtzev, I., ve Pepin, J. L. (2018). Obstructive sleep apnea syndrome, objectively measured physical activity and exercise training interventions: a systematic review and meta-analysis. Frontiers in Neurology, 9, 73. doi: 10.3389/fneur.2018.00073.
• Öztürk, M. (2005). Üniversitede eğitim-öğretim gören öğrencilerde uluslararası fiziksel aktivite anketinin geçerliliği ve güvenirliği ve fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Peppard, P. E., ve Young, T. (2004). Exercise and sleep-disordered breathing: an association independent of body habitus. Sleep, 27(3), 480-484. doi: 10.1093/sleep/27.3.480.
• Sánchez, A. I., Martínez, P., Miró, E., Bardwell, W. A., ve Buela-Casal, G. (2009). CPAP and behavioral therapies in patients with obstructive sleep apnea: effects on daytime sleepiness, mood, and cognitive function. Sleep medicine reviews, 13(3), 223-233. doi: 10.1016/j.smrv.2008.07.002.
• Selekler K, Cangöz B, Uluç, S. (2010). Montreal Bilişsel Değerlendirme Ölçeği’nin Hafif Bilişsel Bozukluk ve Alzheimer Hastalarını Ayırt Edebilme Gücünün İncelenmesi. Türk Geriatri Dergisi, 13(3), pp.166-171.
• Senaratna, C. V., Perret, J. L., Lodge, C. J., Lowe, A. J., Campbell, B. E., Matheson, M. C., ve Dharmage, S. C. (2017). Prevalence of obstructive sleep apnea in the general population: a systematic review. Sleep medicine reviews, 34, 70-81. doi: 10.1016/j.smrv.2016.07.002.
• Sengul, Y. S., Ozalevli, S., Oztura, I., Itil, O., ve Baklan, B. (2011). The effect of exercise on obstructive sleep apnea: a randomized and controlled trial. Sleep and Breathing, 15, 49-56. doi: 10.1007/s11325-009-0311-1.
• Somers, V. K., White, D. P., Amin, R., Abraham, W. T., Costa, F., Culebras, A., ve Young, T. (2008). Sleep apnea and cardiovascular disease: An American heart association/American college of cardiology foundation scientific statement from the American heart association council for high blood pressure research professional education committee, council on clinical cardiology, stroke council, and council on cardiovascular nursing in collaboration with the national heart, lung, and blood institute national center on sleep disorders research (national institutes of health). Circulation, 118(10), 1080-1111. doi: 10.1161/CIRCULATIONAHA.107.189375.
• Tudor-Locke, C., Craig, C. L., Brown, W. J., Clemes, S. A., De Cocker, K., Giles-Corti, B., ve Blair, S. N. (2011). How many steps/day are enough? For adults. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 8, 1-17. doi: 10.1186/1479-5868-8-79.
• Tokuç, F. E. U., Genç, F., Selçuk, Ö. T., Ocal, R., ve Yaman, A. Ağır Derecede Obstrüktif Uyku Apne Sendromu Hastalarında Bilişsel İşlevlerin Değerlendirilmesi. Batı Karadeniz Tıp Dergisi, 7(2), 219-224.
• Ulusoy M, Şahin N, Erkmen H. (1998). Turkish version of the Beck Anxiety Inventory: Psychometric properties. Journal of Cognitive Psychotherapy, 12, 163-172.
• Van Offenwert, E., Vrijsen, B., Belge, C., Troosters, T., Buyse, B., ve Testelmans, D. (2019). Physical activity and exercise in obstructive sleep apnea. Acta Clinica Belgica, 74(2), 92-101. doi: 10.1080/17843286.2018.1467587.
• Verstraeten, E., Cluydts, R., Pevernagie, D., ve Hoffmann, G. (2004). Executive function in sleep apnea: controlling for attentional capacity in assessing executive attention. Sleep, 27(4), 685-693.
• Verwimp, J., Ameye, L., ve Bruyneel, M. (2013). Correlation between sleep parameters, physical activity and quality of life in somnolent moderate to severe obstructive sleep apnea adult patients. Sleep and Breathing, 17, 1039-1046. doi: 10.1007/s11325-012-0796-x.
• Wechsler D. (1987). Wechsler Memory Scale-Revised, San Antonio, TX: The Psychological Corporation.
• Westchester, I. L. (2005). The international classification of sleep disorders: diagnostic and coding manual. Am Acad Sleep Med.
• Yaycı, L. (2013). D2 dikkat testinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kalem Uluslararası Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 3, 43-80.
• Yıldız, M. E., ve Kara, E. (2020). Akıllı Mobil Telefonlarda Yüklü S Health Adımsayar Programı ile Adım Sayımının Test Edilmesi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 22(1), 13-23.
• Young, T., Skatrud, J., ve Peppard, P. E. (2004). Risk factors for obstructive sleep apnea in adults. Jama, 291(16), 2013-2016. doi: 10.1001/jama.291.16.2013.
• Zhang, W., ve Si, L.Y. (2012). Obstructive sleep apnea syndrome (OSAS) and hypertension: Pathogenic mechanisms and possible therapeutic approaches. Upsala Journal of Medical Sciences, 117: 370–382. doi: 10.3109/03009734.2012.707253.
• Zhao, L., Zhao, Y., Su, D., Lv, Z., Xie, F., Hu, P., ve Fang, Y. (2023). Cognitive Functions in Patients with Moderate-to-Severe Obstructive Sleep Apnea Syndrome with Emphasis on Executive Functions and Decision-Making. Brain Sciences, 13(10), 1436. doi: 10.3390/brainsci13101436.
• Zhou, J., Camacho, M., Tang, X., ve Kushida, C. A. (2016). A review of neurocognitive function and obstructive sleep apnea with or without daytime sleepiness. Sleep medicine, 23, 99-108. doi: 10.1016/j.sleep.2016.02.008.