Aktör Ağ Teorisi Perspektifinden Uluslararası İlişkilerde Nükleer Santraller: Akkuyu Nükleer Santrali Örneği

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 24, 30.06.2025

Yücel Baştan

https://doi.org/10.61127/idusos.1663979

Öz

Aktör Ağ Teorisi insan dışındaki unsurların, toplumsalı anlamak için analizlere dahil edilmesini ele almaktadır. Söz konusu unsurların ağ içinde eyleyen olarak ele alınması başlangıçta sosyoloji alanında geliştirilmiştir. Diğer disiplinlerin de teoriyi benimsemesi ile yaygınlaşan teoriye yönelik uluslararası ilişkiler disiplini de ilgisiz kalmamıştır ve Aktör Ağ Teorisini uluslararası ilişkiler çerçevesinden ele alan çalışmalar yapılmıştır. Geleneksel teorilerin aktör tanımının dışında nesnelerin aktör olarak kabul edilmesi uluslararası ilişkiler açısında yenilik olarak ortaya çıkarken bu aktörsel özelliğin, nesne ile kurulan ağlar ile ortaya çıkması Aktör Ağ Teorisinin uluslararası ilişkilere de uyarlanabileceğini ortaya koymaktadır. Diğer disiplinlerdeki yaklaşımlar Aktör Ağ Teorisinin farklı özellikleri ile ilgili disipline uyarlanmasını içerirken, uluslararası ilişkiler literatüründeki çalışmalarda benzer yöntem belirlenmiştir. Çalışmada Aktör Ağ Teorisi, nesnelerin uluslararası ağlar oluşturma niteliğinde olduğu göz önüne alınarak nükleer santraller incelenmiştir.
Çalışmanın amacı nükleer santrallerin ağlar oluşturduğu ve bu ağların uluslararası ilişkiler açısından öneminin Aktör Ağ Teorisi ile ortaya koyulmasıdır. Çalışmada teorinin uluslararası ilişkilerde ne şekilde ele alınabileceğinden bahsedilmiş, ardından nükleer santralin ağ oluşturma özellikleri ortaya koyularak Akkuyu Nükleer Santrali örnek olay olarak incelenmiştir. Nihayetinde genel olarak nükleer santrallerin diğer devletleri etkileyebilecek çevresel sorunlara neden olabilmesi ve bunun önlenebilmesi için diğer uluslararası örgütlerle ilişki ortaya koyulmuştur. Diğer önemli nokta ise, nükleer silah üretimi için gerekli teknik bilgiye sahip olmanın, sivil amaçlı nükleer faaliyetlerle doğrudan bağlantılı olmasıdır. Bu nedenle, uluslararası örgütler sivil nükleer faaliyetleri yakından izleyerek potansiyel silahlanma risklerini denetlemektedir. Akkuyu Nükleer santrali iki önemli özelliği ile uluslararası ağların oluşmasına neden olmaktadır. İlk olarak çevresel etkileri nedeniyle Avrupa Komisyonu ve Greenpeace gibi örgütler nezdinde ağ oluştururken diğer önemli etken santralin sivil amaçlı kullanıldığının Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu çerçevesinde değerlendirilmeye tabi tutulmasıdır. Son olarak santrali Rusya’nın kurması ve santralin sahibinin Rusya olması sebebiyle, santral, Rusya ve Türkiye arasında ağ oluştuğu ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Aktör Ağ Teorisi , Nükleer Santral , Akkuyu Nükleer Santrali

Nuclear Power Plants in International Relations from the Perspective of Actor Network Theory: The Case of Akkuyu Nuclear Power Plants

Öz

Actor Network Theory deals with the inclusion of non-human agents in analyses to understand the social. The treatment of these elements as agents in a network was initially developed in the field of sociology. As other disciplines have adopted the theory, the discipline of international relations has not remained indifferent to the widespread adoption of the theory and studies on Actor Network Theory have been conducted within the framework of international relations. While the acceptance of objects as actors outside the actor definition of traditional theories emerges as a novelty in international relations, the fact that this actorly feature emerges through the networks established with the object reveals that Actor Network Theory can also be adapted to international relations. While approaches in other disciplines involve the adaptation of Actor Network Theory to the relevant discipline with different features, a similar method has been determined in studies in the international relations literature. In this study, the Actor Network Theory was applied to nuclear power plants, taking into account the fact that objects are in the nature of forming international networks.
The aim of the study is to reveal that nuclear power plants form networks and the importance of these networks in terms of international relations with Actor Network Theory. In the study, the way in which the theory can be handled in international relations is mentioned, and then the Akkuyu Nuclear Power Plant is analyzed as a case study by revealing the networking characteristics of nuclear power plants. Finally, in general, the relationship with other international organizations is revealed in order to prevent nuclear power plants from causing environmental problems that may affect other states. Another important point is that having the know-how to produce nuclear weapons is directly linked to civilian nuclear activities. Therefore, international organizations closely monitor civilian nuclear activities and monitor potential proliferation risks. The Akkuyu Nuclear Power Plant has led to the formation of international networks with two important features. Firstly, it creates a network with organizations such as the European Commission and Greenpeace due to its environmental impacts, while the other important factor is that the use of the plant for civilian purposes is subject to evaluation within the framework of the International Atomic Energy Agency. Finally, since Russia built the power plant and Russia is the owner of the power plant, it has been revealed that there is a network between the power plant, Russia and Turkey.

Anahtar Kelimeler

Actor Network Theory , Nuclear Power Plant , Akkuyu Nuclear Power Plant

Kaynakça

• Akkuyu Nükleer A.Ş. (2024, Mayıs 31). 27–31 Mayıs 2024 tarihlerinde Mersin İli’nin Büyükeceli Beldesi’nde bulunan Akkuyu NGS sahasında ENSREG heyeti tarafından saha ziyareti gerçekleştirildi. https://akkuyu.com/tr/news/27-31-mayis-2024-tar-hler-nde-mers-n-l-n-n-b-y-kecel-beldes-nde-bulunan-akkuyu-ngs-sahasinda-ensreg-
• Allan, K. (2020). Çağdaş Sosyal ve Sosyolojik Teori. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Anadolu Ajansı. (2023, September 29). Türkiye, Ermenistan’daki eski nükleer santralin kapatılması için devrede. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turkiye-ermenistandaki-eski-nukleer-santralin-kapatilmasi-icin-devrede/3005764
• Anadolu Ajansı. (2024, Haziran 1). Avrupa Nükleer Güvenlik Düzenleyicileri Grubu, Akkuyu NGS sahasını ziyaret etti. https://www.aa.com.tr/tr/isdunyasi/enerji/avrupa-nukleer-guvenlik-duzenleyicileri-grubu-akkuyu-ngs-sahasini-ziyaret-etti/688146
• Associated Press. (2023, July 4). Japan to release Fukushima water into ocean this summer, says IAEA review shows plan is safe. https://apnews.com/article/japan-nuclear-fukushima-iaea-china-c20d3c95840222dd51ec5cc12655c83a
• Austin, J. L. (2017). We have never been civilized: Torture and the Materiality of World Political Binaries. European Journal of international Relations, 23(1), 49-73.
• Aydın, M. (2004). Uluslararası İlişkilerin “Gerçekçi” Teorisi: Kökeni, Kapsamı, Kritiği. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(1), 33-60. 37-38.
• Aydın, Ş., ve Şentürk, M. (2022). Asamblaj Kavramı ile Aktör-Ağ Teorisi Arasındaki Bağlantıların İncelenmesi: Asamblaj Kentçiliği. TESAM Akademi Dergisi, 9(1), 289-315. https://doi.org/10.30626/tesamakademi.1022695
• Barry, A. (2013). The Rranslation zone: Between Actor-Network theory and ınternational relations. Millennium, 41(3), 413-429.
• BBC Türkçe. (2022, Ağustos 4). Japonya'da balıkçılar hükümetin radyoaktif su tahliye planına karşı çıkıyor. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-62421141
• Bloomberg HT. (2023, Temmuz 31). IC İçtaş, Rosatom’un fesih kararını Londra Tahkim Mahkemesi’ne götürecek. https://www.bloomberght.com/ic-ictas-rosatom-un-fesih-kararini-londra-tahkim-mahkemesi-ne-goturecek-2312023
• Braun, B., Schindler, S., and Wille, T. (2019). Rethinking Agency in International Relations: Performativity, Performances and Actor-Networks. Journal of International Relations and Development, 22(4), 787-807.
• Brodie, B., & Dunn, F. S. (1946). The Absolute Weapon: Atomic power and world Order. Harcourt, Brace and Company.
• Bueger, C. and Bethke F.(2014). Actor-Networking the ‘failed state’ — an Enquiry into the Life of Concepts. Journal of International Relations and Development,(17), 30–60. https://doi.org/10.1057/jird.2012.30
• Callon, M. (1986). Some Elements of a Sociology of Translation: Domestication of the Scallops and the Fishermen of St. Brieux Bay. In J. Law (Ed.), Power, Action and Belief: A new Sociology of Knowledge? (196–229). Routledge.
• Carr, E. H. (1946). The Twenty Years’ Crisis, 1919–1939: An Introduction to the Study of International Relations. Macmillan.
• Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği (CEİD). (2021). Yerel Eşitlik İzleme Raporu: Ankara 2021. CEİD. https://www.ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/569_1.pdf
• Council on Foreign Relations (CFR). (n.d.). How do countries create nuclear weapons? https://education.cfr.org/learn/reading/how-do-countries-create-nuclear-weapons
• Çalış, Ş., & Özlük, E. (2007). Uluslararası İlişkiler Tarihinin Yapısökümü: İdealizm-Realizm Tartışması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(18), 225-243.
• Çalkivik, A. (2020). Dünya Siyasetinde Teknolojiyi Yeniden Düşünmek: Bilim-Teknoloji-Toplum Perspektifinden Alternatif bir Okuma. Alternatif Politika, 12(3), 458-486.
• Çokgüçlü, Y. ve P. Ferhat (2021). Kuzey Kore’nin Rejim Güvenliğinde Nükleer Silahların Rolü Üstüne. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 17(40) 767-94. https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1029856.
• Dilaver, T. (2020, Aralık 2). Nükleer güvenlikten bölgesel güvenliğe: Dağlık Karabağ çatışması. Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM). https://avim.org.tr/tr/Yorum/NUKLEER-GUVENLIKTEN-BOLGESEL-GUVENLIGE-DAGLIK-KARABAG-CATISMASI
• Erbaş, S. (2023). Reklamcılıkla ve Pazarlamada Yeni Aktör: Sosyal Robotlar. Erciyes Akademi, 37(3), 919-942. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1309995
• Erbaşı Çuhadar, A. A. (2016). Uluslararası Nükleer Sorumluluk Rejimi Çerçevesinde Sivil Amaçlı Nükleer Santral İşletenin Hukuki Sorumluluğu. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6(3), 341-378. https://doi.org/10.21492/inuhfd.239907
• Euronews Türkçe. (2021, Ocak 20). Mersin'deki Akkuyu Nükleer Santrali'nde yaşanan patlamayla ilgili neler biliniyor? https://tr.euronews.com/2021/01/20/mersin-deki-akkuyu-nukleer-santrali-nde-yasanan-patlamaya-ilgili-neler-biliniyor
• Euronews Türkçe. (2022, Ağustos 5). Akkuyu Nükleer Santrali’ni inşa eden Rosatom, Türk ortağı IC İçtaş’ı suçladı. https://tr.euronews.com/2022/08/05/akkuyu-nukleer-santralini-insa-eden-rosatom-turk-ortagi-ic-ictasi-sucladi
• European Nuclear Safety Regulators Group (ENSREG). (n.d.). Turkey. https://www.ensreg.eu/t%C3%BCrkiye
• European Parliament. (2021, January 27). Parliamentary question: Nuclear power station in Akkuyu (E-000364/2021). https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2021-000364_EN.html
• European Parliament. (2023, September 20). Committee on Petitions: Draft agenda – 20 September 2023 (PETI-OJ-2023-09-20-1). https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/PETI-OJ-2023-09-20-1_EN.html
• European Parliament. (2023, September 20). Committee on Petitions: Fact-finding visit to Turkey (Mersin), 27–29 September 2023: Briefing (PETI-CM-749341). https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/PETI-CM-749341_EN.pdf
• Greenpeace International. (2021, April 13). The Japanese government’s decision to discharge Fukushima contaminated water ignores human rights and international maritime law [Press release]. https://www.greenpeace.org/international/press-release/47207/the-japanese-governments-decision-to-discharge-fukushima-contaminated-water-ignores-human-rights-and-international-maritime-law/
• Greenpeace Media Library. (n.d.). Akkuyu [Fotoğraf arşivi]. https://media.greenpeace.org/CS.aspx?VP3=DamView&VBID=27MZV8HCLIOFH&SMLS=1&q=akkuyu&RW=1920&RH=958&FR_=1&W=1920&H=958
• Greenpeace Türkiye. (2021, Temmuz). Yeşil Düşün dergisi (Sayı 89) [PDF dosyası]. https://www.greenpeace.org/static/planet4-turkey-stateless/2021/07/fc64b0a6-dergi-89.pdf
• Gürçam, S. (2022). The Analysis of the World’s Most Dangerous Nuclear Plant from the Standpoint of the Most Air-Polluted City in Europe. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(2), 827-846. https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1118533
• Harry S. Truman Library & Museum. (n.d.). The decision to drop the atomic bomb. https://www.trumanlibrary.gov/education/presidential-inquiries/decision-drop-atomic-bomb
• Kara,P. Ö., & Günay, E. C. (2013). Çernobil Kazası ve Etkileri. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi Ve Folklorik Tıp Dergisi, 3(2).
• Kılıç, N. (2017). Çevre ve Dış Politika İlişkisi: Çernobil Kazası ve Türk Dış Politikasına Yansıması. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 151-179. https://doi.org/10.17336/igusbd.305639 Kibaroğlu.(2004). M. Kuzey Kore’nin Nükleer Silah Programı: Sebepler ve Sonuçlar. Uluslararası İlişkiler, 1(1),154-172.
• Köybaşı, S. (2014). Yargı Denetiminden Milletlerarası Andlaşmalar Yoluyla Kaçmak: Akkuyu Nükleer Güç Santrali Andlaşması. Anayasa Hukuku Dergisi , 3(5), 343 - 357.
• Latour, B. (1988). The pasteurization of France. Harvard University Press.
• Latour, B. (1996). On Actor-Network Theory: A few Clarifications. Soziale Welt, 47(4), 369–381.
• Latour, B. (2021). Toplumsalı Yeniden Toplama: Aktör-Ağ Teorisine Giriş (N. Bingöl, Çev.). Tellekt.
• Law, J. (1986). On the methods of long-distance control: Vessels, navigation and the Portuguese route to India. In J. Law (Ed.), Power, action and belief: A new sociology of knowledge? (pp. 234–263). Sociological Review Monograph / Keele University.
• Morgenthau, H. J. (1948). Politics Among ,Nations: The Struggle for Power and Peace. Alfred A. Knopf.
• Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK). (n.d.). Akkuyu Nükleer Santrali. https://www.ndk.gov.tr/akkuyu-nukleer-santrali
• Özdaşlı, E. (2016). Kafkasya’nın Çernobil’i Mersamor Nükleer Santrali. Karadeniz Araştırmaları, 13(50), 45-64.
• Paköz, A. E. (2020). Aktör Ağ Teorisi İle Vernakülere Bakmak. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,(7), 9-15.
• Reuters. (2024, September 20). China, Japan reached consensus in Aug on Fukushima water discharge, CCTV. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/china-japan-reached-consensus-aug-fukushima-water-discharge-cctv-says-2024-09-20/
• Sağır, A., ve Memiş Sağır, P. (2021). Avangard Bir Mabed Olarak Çamlıca Camisi’nin Aktör Ağ Teorisi Bağlamında Çerçevelemesi. OPUS International Journal of Society Researches, 18(44), 8333-8361. https://doi.org/10.26466/opus.932364
• Saygın, H., Timur K., Ahmet K., ve Ayhan D. Güvenlik Boyutunda Nükleer Enerjinin Sorunları Ve Türkiye. Güvenlik Stratejileri Dergisi,3(2), 7-21.
• Sivil Toplum Geliştirme Merkezi (STGM). (2023, Haziran 16). Greenpeace’ten 177 metre yükseklikte “Akkuyu’ya hayır” eylemi. https://www.stgm.org.tr/greenpeaceten-177-metre-yukseklikte-akkuyuya-hayir-eylemi
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı. (n.d.). Nükleer enerji ve Türkiye. https://enerji.gov.tr/Media/Dizin/NUPGM/tr/Belgeler/49020-nukleer1.pdf
• T.C. Resmî Gazete. (2010, Ekim 6). Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti ile Rusya Federasyonu Hükûmeti arasında Akkuyu sahasında bir nükleer güç santralinin tesisine ve işletimine dair işbirliğine ilişkin anlaşmanın onaylanmasının uygun bulunduğuna dair kanun (Kanun No: 6007). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/10/20101006-6.htm
• Temel, M. (2012). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında 1907 Tarihli Lahey Sözleşmelerine Aykırı Davranan İtilaf Devletlerine Karşı Osmanlı Devleti’nin Aldığı Bazı Önlemler. Recent Period Turkish Studies(6). The Left in the European Parliament. (n.d.). Delegations. https://left.eu/delegations/?page=1
• United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC). (2023). Proposal by the President: Draft decision -/CMA.5 (FCCC/PA/CMA/2023/L.17). https://unfccc.int/sites/default/files/resource/cma2023_L17E.pdf
• United Nations Human Rights Office of the High Commissioner (OHCHR). (2021, April 15). Japan: UN experts say “deeply disappointed” by decision to discharge Fukushima water. https://www.ohchr.org/en/press-releases/2021/04/japan-un-experts-say-deeply-disappointed-decision-discharge-fukushima-water
• United Nations Office for Disarmament Affairs (UNODA). (n.d.). Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT). https://disarmament.unoda.org/wmd/nuclear/npt/
• United Nations. (2006). Reports of international arbitral awards: Vol. III (1905–1982). United Nations Legal Publications. https://legal.un.org/riaa/cases/vol_iii/1905-1982.pdf
• United Nations. (n.d.). Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT). https://www.un.org/en/conf/npt/2005/npttreaty.html
• Waltz, K. N. (1979). Theory of international politics. McGraw-Hill.
• Yetkin, M. (2022, Ağustos 12). Akkuyu gerçekleri ve Bakan Dönmez’in makaslanan sözleri. YetkinReport. https://yetkinreport.com/2022/08/12/akkuyu-gercekleri-ve-bakan-donmezin-makaslanan-sozleri/
• Yılmaz, E. (2023). Sosyal Medya Mecraları ile Birey Arasındaki İlişkiye Bruno Latour’un Aktör-Ağ Teorisi Açısından Bir Bakış. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 53-69.
• Zorluoğlu Yılmaz, A. (2021). Nükleer Santral Kazalarından Doğa Sorumluluk ve Tazminat-Fukushima Daiici Nükleer Santral Kazası Işığında. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(2), 1035-1077. https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1011816