ABD YAPTIRIMLARININ İRAN EKONOMİSİNE ETKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 25 - 49, 29.12.2023

Ramazan Aslan

https://doi.org/10.61349/iesbad.1310214

Öz

Tarihsel süreçte dış politika ve askeri müdahale seçenekleri arasında bulunan ve rakibin gücünü zayıflatmak amacıyla kullanılan yaptırımlar, son dönemlerde daha fazla tercih edilir olmuştur. Yaptırımlardan temel beklenti, hedef ülkenin siyasi, ekonomik ya da askeri bir konuda davranışlarını değiştirmesi ya da belirli faaliyetlerden kaçınmasını sağlamaktır. Bu amaçla hedef ülke siyasi ve ekonomik olarak baskı altına alınmaktadır. Yaptırımların siyasi ve ekonomik olmak üzere iki uygulama alanı bulunmaktadır. Bu çalışmanın konusu olan İslam Devrimi sonrası İran’a yönelik yaptırımlar, farklı boyutlarda uygulanmıştır. 2006 yılından itibaren ABD’ye ek olarak uluslararası toplumun ve 2012 yılından sonra AB’nin desteğiyle yaptırımların İran ekonomisi üzerindeki etkisi çok daha fazla hissedilir olmuştur. 2015 yılında imzalanan Nükleer Anlaşma’nın ardından İran ile başta ABD olmak üzere uluslararası toplum arasında normalleşme beklenirken, Mayıs 2018’de anlaşmanın ABD tarafından tek taraflı iptal edilmesi sonrasında yaptırımlar tekrar ve daha şiddetli bir şekilde uygulanmaya başlanmıştır. Bu çalışmada, ABD’nin İran’a yönelik İslam Devrimi’nden sonra uyguladığı ekonomik yaptırımların etkilerinin ortaya konması amacıyla İran’ın 1978-2020 dönemine ait başlıca ekonomik göstergeleri ve dış ticaret verileri tanımsal analizlerle incelenmektedir. Yaptırım uygulanmaması ve planlanan ekonomik büyümesini sürdürmesi halinde İran ekonomisindeki muhtemel gelişmeler analize dâhil edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda, özellikle 2012 sonrasında uygulanan ekonomik yaptırımların İran ekonomisini derinden etkilediği görülmüştür. Mevcut veriler dikkate alındığında, Mayıs 2018 sonrasında ABD’nin aldığı yaptırım kararlarının İran ekonomisinde daha fazla olumsuzluğa yol açabileceği ve İran’ın dış ticaret ortaklarına yansımasının değişik boyutlarda olabileceği öngörülebilir.

Anahtar Kelimeler

İran, Ekonomik Yaptırımlar, Yaptırımların Ekonomik Etkileri, Petrol İhracatı.

THE IMPACTS OF US SANCTİONS ON IRANIAN ECONOMY

Öz

The sanctions, which are among the options of diplomacy and military intervention, used to weaken the opponent's power in the historical process have become more preferable in the recent period. The main expectation of the sanctions is to enable the target country to change its behavior on a political, economic or military issue or to avoid certain activities. For this purpose, the target country is under political and economic pressure. Sanctions have two areas of application: political and economic.The sanctions against Iran, which are the subject matter of this study, are being applied in different dimensions after the Islamic Revolution. Since 2006, in addition to the United States, the international community has also supported sanctions against Iran. However, sanctions were applied relatively loosely in the first period. The impact of sanctions on the Iranian economy was much more noticeable with the increase of US pressure in 2010 and especially with the introduction of the EU after 2012. Following the Nuclear Agreement signed in 2015, normalization was expected between Iran and the international community, especially the US; but in May 2018, after the unilateral cancellation of the agreement by the US, sanctions have begun to be applied again and more heavily. In this study, the main economic indicators and foreign trade data of Iran in the period of 1978-2018 are studied with descriptive analysis in order to reveal the effects of the economic sanctions imposed on Iran after the Islamic revolution. In addition, the growth of Iranian GNP is analyzed considering the prospective development in Iranian economy in the case that there were no sanctions and that it maintained its planned growth rate As a result of the analysis, it is observed that especially the economic sanctions applied after 2012 have a profound impact on the Iranian economy. Considering present data, it can be foreseen that the sanction decisions taken by the US after May 2018 might lead to more problems in the Iranian economy and the reflections experienced on Iran's foreign trade partners might be in different dimensions.

Anahtar Kelimeler

Iran, Economic Sanctions, Petroleum Exports, Economic Effects of Sanctions

Kaynakça

• Aali, A., Yurttançıkmaz, Z.Y. ve Emsen, Ö.S. (2012). “Askeri Harcamalar, Ambargo ve Ekonomik Büyüme: İran Üzerine Bir Uygulama (1965-2008)”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26 (2): 171-190.
• Al-Jawaheri Y.H. (2008). Women in Iraq The Gender Impact of International Sanctions. London IB.Tauris.
• Aljazeera Türk (2016). ABD ve AB İran’a Yaptırımları Kaldırdı. 17.01.2016. Erişim adresi: http://www. aljazeera.com.tr/haber/abd-ve-ab-irana-yaptirimlari-kaldirdi (Erişim tarihi: 06.06.2021)
• Acar, S. (2017), On Soruda Ekonomik Yaptırımlar, Bülten, 21.12.2017. Erişim adresi: http://serdaracar.v.tr/ yayinlar/171221.pdf. (Erişim tarihi:17.06.2021)
• Amuzegar, J. (2016). Iran’s 20 Year economic Perspective: Promises and Pitfalls, Middle East Policy Council, Cilt 16, sayı:3.
• Aslan,M. (2019). AB İran Yaptırımlarını Instex ile Aşacak. 01.02.2019. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/ab-iran-yaptirimlarini-instex-le-asacak/ 1380735 (Erişim tarihi:10.05.2021)
• Bloomberght Haber. ABD’nin Yaptırımlarının İkinci Adımı Bugün Başlıyor. 05.11.2018. Erişim adresi: https://www.bloomberght.com/haberler/haber/ 2169811-abd-nin-iran-yaptirimlarinin-ikinci-adimi-bugun-basliyor (Erişim tarihi:10.05.2021)
• Brendon, T.(2009). Chapter One:The Sanctions Debate, Adelphi Papers, 49 (411):17-24 November, 2009.
• Caruso, R. (2003). The Impact of International Economic Sanctions on Trade An empirical Analysis. International Trade 0306001, University Library of Munich, Germany. https://ideas.repec.org/p/wpa/wuwpit/0306001.html (Erişim tarihi:10.06.2021)
• Congressional Research Service (CRS) (2019). (Informing the legislative debate since 1914) Iran Sanctions Updated April 22, 2019.
• Çakır, M. (2018). Yabancı Sermaye Çıkışı İran Ekonomisini Nasıl Etkiler? Erişim adresi: https://iramcenter.org/yabanci-sermaye-cikisi-iran-ekonomisini-nasil-etkiler/?send_ cookie_ permissions=OK (Erişim tarihi:11.03.2021)
• Çiftçi, K.(2009). Soğuk Savaş Sonrasında ABD: Rıza’ya Dayalı Hegemonya’dan İmparatorluk Düzenine, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 10, 2009 S:203-219.
• Davis L. ve Engerman,S. (2003). History Lessons Sanctions: Neither War nor Peace. Journal of Issue Economic Perspective , Vol.17, Issue 2, Spring 2003, pp.187-197.
• DEİK. (2016). Ambargo Sonrası İran Ekonomik ve Ticari Etki Analizi. Haziran 2016. Erişim adresi:https://www.deik.org.tr/uploads/ambargo_sonrasi_iran_ekonomik_ve_ticari_ etki_ analizi. pdf (Erişim tarihi:10.05.2021)
• Drury, A. C. ve Peksen, D. (2012). Women and EconomicSstate Craft: The Negative Impact İnternational Economic Sanctions Visit on Women. European Journal of International Relations, Vol. 20 No. 2: 463-490.
• Durmaz, A. ve Akkuş, Ö.(2019). The Effects of International Sanctions on External Debt, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18(2), 662-673.
• Galtung, J.(1967). On the Effects of International Economic Sanctions: With Examples From The Case of Rhodesia, World Politics, Vol. 19, No. 3, Apr., 1967.
• Habertürk, (2018). ABD’nin İran’a Yaptırımları ve Muhtemel Etkileri. Erişim adresi: https://www.haberturk.com/abd-nin-iran-a-yaptirimlari-ve-muhtemel-etkileri-2209063 (Erişim tarihi:10.05.2021)
• Hatipoğlu, E. ve Peksen, D. (2018). Economic Sanctions and Banking Crises in Target Economies. Defence and Peace Economics, 2018 Vol. 29, No. 2, 171–189.
• Hooshang, A.(1995). An Evaluation of Iran's First Development Plan. Middle East Executive Reports. April 1995.
• Hufbauer, G.C., Schott, J.J., Elliott, K.A. ve Oegg, B. (2019). Economic Sanctions Reconsidered. Peterson Institute For International Economic. June 2009.
• Jing, C., Kaempfer, W.H. ve Lowenberg, A.D. (2003). Instrument Choice and The Effectiveness of International Sanctions: A Simultaneous Equations Approach.Journal of Peace Research. Volume: 40 issue: 5, page(s): 519-535, September 1, 2003.
• Kayaoğlu, Arzu (2016). İran'a uygulanan yaptırımların tarihçesi 18/01/2016, Erişim adresi: https://tr.euronews.com/ 2016/01/18/iran-a-uygulanan-yaptirimlarin-tarihcesi (Erişim tarihi:15.03.2021)
• Kızılkaya, O. (2015). İktisadi Büyüme Ders Notları. Ahi Evren Üniversitesi İİBF. Erişim adresi: https://akademik.ahievran.edu.tr/site/oktaykizilkaya/22088 (Erişim tarihi:15.03.2021)
• Küpeli, M.Ş.(2016). Dış Politika Aracı Olarak Yaptırımlar: İran’a Uygulanan Yaptırımların Etkileri, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt:3, Sayı:1, 2016. Sayfa 97-135.
• Neuenkirch, M. ve Neumeier, F. (2014). The Impact of UN and US Economic Sanctions on GDP Growth. University of Trier Research Papers in Economics No. 8/14. 21 May 2014.
• Neuenkirch, M. ve Neumeier, F. (2016). The Impact Of Us Sanctions on Poverty. Journal of Development Economics, 121, (C), 110-119.
• Nzaro, R., Njanike, K., & Munenerwa, E. (2011). The Impact of Economic Sanctions on Financial Services: A Case of Commercial Banks in Zimbabwe. Journal of Contemporary Management, 1929-0128-2012-01-104-07. OPEC. (2020). Annual Statistical Bulletin. (Erişim adresi:25.02.2021)
• O’Sullivan, Meghan L., “Iran and the Great Sanctions Debate”, The Washington Quarterly, Vol.33, No.4, Ekim 2010, pp. 7-21.
• Özbek, C. (2018). Sert Güç Unsuru Olarak Ekonomik Yaptırımların İran Nükleer Anlaşma Sürecine Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. Hasan Kalyoncu Üniversitesi SBE Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler ABD.
• Özcan, N.A. (2006). İran Sorununun Geleceği. Senaryolar, Bölgesel Etkiler ve Türkiye’ye Öneriler. Haziran 2006. TEPAV Ortadoğu Çalışmaları.
• Özkan, T. (2003). Bush ve Saddam’ın Gölgesinde Entrikalar Savaşı, Alfa Basım Yayım Dağıtım San.Tic.Ltd. İstanbul.
• Pape, R. A. (1997). Why Economics Sanctions Do Not Work. International Security, Vol.22, No:2 Nisan 1997.
• Peksen, D. (2011). Economic Sanctions and Human Security: The Public Health Effect of Economic Sanctions. Foreign Policy Analysis, 7 (3), 237-251.
• Petrescu, I.M. (2016). The Humanitarian Impact Of Economic Sanctions. EUROPOLITY, vol. 10, no. 2.
• Şahit, B. (2018). İran Ekonomisinin Genel Yapısı, ABD’nin Yaptırımları ve İran-Türkiye İlişkilerine Etkisi. Tebriz Araştırmalar Enstitüsü, 11.07.2018.
• Taşkın, Y. (2008). Devrim Sonrasıİran’da Siyaset: Aktörler, Stratejiler ve Gelecek. İ.Ü.SBF Dergisi, No:39. (Ekim 2008).
• T.C. Tahran BE.liği Ticaret Müşavirliği, 2016 Yaptırımlar Analizi. (Erişim tarihi:15.02.2021)
• T.C. Tahran BE.liği Ticaret Müşavirliği, 2018 Yaptırımlar Analizi. (Erişim tarihi:15.02.2021)
• Telci, İ.N. (2018). Ağırlaşmış Ekonomik Yaptırımlar: Trump İran’dan Ne İstiyor? SETA Perspektif, Sayı 208, Yıl: Ağustos 2018.
• Ticaret Bakanlığı. (2020). İran Pazar Bilgileri. Haziran 2020. Erişim adresi: https://ticaret.gov.tr/data/5ee096ae13b87625c823d0ba/%C4%B0RAN%20pazar%20bilgileri%20220620.pdf (Erişim tarihi:17.06.2021)
• Time Türk (2015). İran’a Uygulanan Ambargonun Tarihçesi, Timetürk 15.07.2015. Erişim adresi: http://www.timetürk.com/iran-a-uygulanan-ambargonun-tarihçesi/haber-28499. (Erişim tarihi:17.06.2021)
• Uludağ İhracatçı Birlikleri (UİB) Genel Sekreterliği AR-GE Şubesi, “İran Ülke Raporu”, Kasım 2017, s.5.
• Torbat, A. E. (2005). Impacts of the US trade and Financial Sanctions on Iran. The World Economy, 28 (3), 407-434.
• Tuzova, Y. and Qayum F.(2016). Global Oil Glut And Sanctions: The Impact on Putin’s Russia Energy Policy, Volume 90, March 2016, Pages 140-151.
• Valadkhani, A.(2005). An Analysis of Iran’s Third Five-Year Development Plan in the Post-Revolution Era (2000-2005). UNE Business School, University of New England.
• Vuorijärvi, A. (2009). The Dark Side of Economic Sanctions: Unveiling the Plight of Women From Myanmar/Burma-A Minor Field Study in Myanmar and Thailand. Master Thesis, Sweden, Malmö University.
• Worldbank (2021). Wolrdbank Data. World Development Indicator. Erişim adresi: https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators (Erişim tarihi:19.02.2021)
• Yetkin, M. (2017). Meraklısı İçin Entrikalar Kitabı, Doğan Kitap, İstanbul.
• Zeydan, C. (2015). İslam Uygarlıkları Tarihi: Cilt 2, (Çev. Necdet Gök), İletişim Yayınları. İstanbul.