Türkiye’de Ve Dünyada Organ Bağışı: Tıbbi, Etik Ve Sosyo-Kültürel Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 21 - 30, 27.08.2025

Elvan Albayrak , Rümeysa Dinçer

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı, organ bağışı ve naklinin tıbbi, etik, hukuki ve dini boyutlarını inceleyerek Türkiye ve dünyadaki güncel durumu değerlendirmek ve düşük bağış oranlarının nedenlerini tartışarak çözüm önerileri sunmaktır. Gereç ve Yöntem: Derleme türündeki bu çalışmada, organ bağışıyla ilgili literatür taranmış; bağış türleri, yasal düzenlemeler, koordinasyon, dinî yaklaşımlar ve toplumsal engeller ele alınmıştır. Bulgular: Organ yetmezliği yaşam kalitesini düşürmekte ve ölüme yol açmaktadır. Kadavradan bağış yetersizliği nedeniyle canlı vericili nakiller artmakta, bu da etik tartışmalara sebep olmaktadır. Farkındalık eksikliği, güven sorunu, etik kaygılar, dini yanlış inanışlar, mevzuat eksiklikleri ve altyapı yetersizlikleri başlıca sorunlardır. Sonuç: Bağış oranlarının artırılması için eğitim, mevzuat sadeleştirilmesi, sağlık personeli ve dinî kurumların sürece dahil edilmesi önemlidir. Organ bağışı konusunun disiplinler arası yaklaşımla ele alınması, adil ve etkin bir sağlık sistemi için gereklidir.

Anahtar Kelimeler

Organ bağışı , organ nakli , etik , hukuk , din , farkındalık

Organ Donation in Türkiye and Worldwide: A Medical, Ethical, and Socio-Cultural Perspective

Öz

Objective: This study aims to examine the medical, ethical, legal, and religious aspects of organ donation and transplantation, evaluate the current situation in Türkiye and worldwide, and discuss the reasons for low donation rates while offering solutions. Materials and Methods: This is a review study based on a literature search about organ donation. Donation types, legal regulations, coordination structures, religious perspectives, and social barriers were analyzed. Results: Organ failure reduces quality of life and can be fatal. Due to insufficient cadaveric donations, living donor transplants have increased, raising ethical debates. Lack of awareness, trust issues, ethical concerns, religious misconceptions, legislative gaps, and inadequate infrastructure are key barriers. Conclusion: To increase donation rates, education, legislative simplification, and the active involvement of healthcare personnel and religious institutions are vital. Addressing organ donation with an interdisciplinary approach is essential for an effective and fair healthcare system.

Anahtar Kelimeler

Organ donation , organ transplantation , ethics , law , religion , awareness

Kaynakça

• 2238 Sayılı Kanun. (1979). Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkındaki Kanun. Ankara: TBMM. 02 26, 2017 tarihinde http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2238.pdf adresinden alındı
• Akbulut, S., Ozer, A., Gokce, A., Demyati, K., Saritas, H., & Yilmaz, S. (2020). Attitudes, awareness, and knowledge levels of the Turkish adult population toward organ donation: Study of a nationwide survey. World Journal of Clinical Cases, 8(11), 2235-2245.
• Albayrak, E. (2017, 04 10). Organ Nakli. (E. Albayrak, Röportaj Yapan) Diyarbakır.
• Alghamdi, A., Alsaleh, A. A., Alfozan, O. A., Qutob, R., Alaryni, A., Bukhari, A., ..., AlShammari, S. H. (2023). Awareness, attitude, and beliefs regarding organ donation among the general public in Saudi Arabia. International Journal of General Medicine, 16, 4973-4989. https://doi.org/10.2147/IJGM.S434589
• Arer, İ. M. (2016). Kadavra Kaynaklı Böbrek Nakli. Haberler.com. 02 26, 2017 tarihinde http://www.haberler.com/kadavra-kaynakli-bobrek-nakli-orani-bati-8927319-haber adresinden alındı
• Aydın, M. (2008). Organ ve Doku Nakli ve Ceza Sorumlıuluğu (1 b.). Ankara, Sıhhıye: Adalet Yayınevi.
• Beki, A. (1993). İslam Hukuku Prensipleri Işığında Organ Nakli. Kayseri: Bekke Yayınları.
• Bozoklar, C. A. (2016). 10 organ naklinden 1’i kaçak. 10 organ naklinden 1’i kaçak. İstanbul: İstanbul Times Tv. 03 30, 2016 tarihinde http://www.istanbultimes.com.tr/saglik/10-organ-naklinden-1i-kacak-h36288.html adresinden alındı
• BZgA, S. E. (tarih yok). Organ Bağışı. Almanya. 04 24, 2017 tarihinde https://www.organspende-info.de/ adresinden alındı
• Çapar, H. (2017). Organ Nakli. Sağlık Yönetimi. (E. Albayrak, Röportaj Yapan) İstanbul. Sağlık Platformu, Diyanet'ten Organ Nakli Fetvası. (tarih yok). (P. D. Çelik, Derleyici) 03 23, 2017 tarihinde http://www.saglikplatformu.com/haberler/Ayrinti.asp?HaberNo=3494 adresinden alındı
• Doku. (2016). Doku Nedir. 04 13, 2017 tarihinde http://www.doku.gen.tr/doku-nedir.html adresinden alındı
• Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD). (2023). Estimated number of organ transplantations worldwide in 2021. Erişim adresi: https://www.statista.com/statistics/398645/global-estimation-of-organ-transplantations/
• Erten, J. (2001). Deli Dana Hastalığı. (S. M. Bilkent Üniversitesi, Dü.) İstanbul. 05 11, 2017 tarihinde http://bilheal.bilkent.edu.tr/aykonu/ocak2001.htm adresinden alındı
• Eurotransplant. (tarih yok). Eurotransplant. Leiden, Hollanda. 03 26, 2017 tarihinde https://www.eurotransplant.org/cms/index.php?page=aims adresinden alındı
• Genç, R. (2009). Türkiye'de ve dünyada organ transplantasyon cerrahisi: Transplantasyon lojistiğinin yönetimi. Turkish Journal of Surgery. 03 28, 2017 tarihinde http://www.turkjsurg.com/full-text/807/tur adresinden alındı
• Gürsoy, T., Yılmaz, A., & Özcan, D. M. (1997). Organ ve Doku Nakli. Yargıtay Dergisi, 23(4), s. 558-561. 03 10, 2017 tarihinde http://www.yargitaydergisi.gov.tr/dergiler/yd/ekim1997.pdf adresinden alındı
• Hacettepe Üniversitesi. (tarih yok). Beyin Ölümü Nedir. Ankara. 02 26, 2017 tarihinde http://www.organnakli.hacettepe.edu.tr/olum.shtml adresinden alındı
• Hacettepe Üniversitesi. (tarih yok). Organ Bağışı. Ankara. 02 26, 2017 tarihinde http://www.organnakli.hacettepe.edu.tr/bagis.shtml adresinden alındı
• Kahveci, E. (2017). Bağışlamaktan Korkmayın. Doktorum Benim. İstanbul. 02 26, 2017 tarihinde http://www.doktorumbenim.com/bagislamaktan-korkmayin-596.htm adresinden alındı
• Karaslan, İ. (2008). Türkiye’de Organ Transplantasyonu ile İlgili Sorunlar. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Platformu. 02 26, 2017 tarihinde http://www.sdplatform.com/Dergi/119/Turkiyede-organ-transplantasyonu-ile-ilgili-sorunlar.aspx adresinden alındı
• Karataş, M. (2014). Hadislerle Hz. Peygamber'in Ahlakı. (P. D. KARATAŞ, Dü.) 03 27, 2017 tarihinde http://mustafakaratas.com/?p=detay&id=65 adresinden alındı
• Koçak, A., Aktaş, E. Ö., Şenol, E., Kaya, A., & Bilgin, U. E. (2010). Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinin organ nakli ve bağışı hakkındaki bilgi düzeyi. Ege Tıp Dergisi, 49(3), 153-160.
• Matesanz, R., Domínguez-Gil, B., Coll, E., Mahíllo, B., & Marazuela, R. (2017). How Spain reached 40 deceased organ donors per million population. American Journal of Transplantation, 17(6), 1447–1454.
• Özdağ, N. (2001). Organ nakli ve bağışına toplumun bakışı. CÜ Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5(2), 46-55.
• Özsunay, E. (1977). Gerçek Kişilerin Hukuki Durumu (4 b.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Paçacı, İ., Keleş, E., Özdemirci, H., Boydaş, V., Çolak, Y., Baş, M., & Hatipoğlu, N. M. (2009). Kur'an-ı Kerim Meali (17 b.). (D. İ. Bakanlığı, Dü.) Ankara: Özgün Matbaacılık.
• Parlak, Ş. (2009). Organ Bağışı ve Organ Naklinde Ortaya Çıkan Sorunlar. Türkiye Barolar Birliği Dergisi(83), s. 189-216. 03 12, 2017 tarihinde http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2009-83-531 adresinden alındı
• Polat, K. Y. (2011). Organ Nakli Nedir. Organ Nakli Nedir? (M. A. Merkezi, Dü.) Ataşehir, İstanbul. 02 20, 2017 tarihinde https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberleri/organ-nakli-nedir/ adresinden alındı
• Polat, K. Y. (2016). Organ Bağışı İle İlgili Bilmeniz Gerekenler. (M. A. Merkezi, Dü., & P. K. YALÇIN, Derleyici) İstanbul, Ataşehir, Türkiye. 02 20, 2017 tarihinde https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberleri/organ-bagisi-ile-ilgili-bilmeniz-gerekenler/ adresinden alındı
• Sağlık Bakanlığı. (2025). Nakiller, Solid organ nakilleri. 03.07.2025 tarihinde 03.07.2025 tarihinde Erişim adresi: https://organkds.saglik.gov.tr/dss/PUBLIC/Transplant_Solid_Organ.aspx adresinden alındı
• Sakarya Üniversitesi Hastanesi. (tarih yok). Organ Bağışı Nedir. (T. S. Hastanesi, Dü.) Sakarya. 03 26, 2017 tarihinde http://www.sakaryaeah.saglik.gov.tr/default.asp?orta=organ_bagisi.asp adresinden alındı
• Scholz, N. (2020). Organ donation and transplantation. Facts, figures and European Union action. European Parliamentary Research Service (EPRS), 1-12.
• Şengül, H. (2017, Nisan 27). Organ bağışı. (E. Albayrak, Röportaj Yapan) İstanbul, Küçükçekmece.
• Siyuan, Y. (2010, 01 25). İsviçre: “Kanlı Kampanya” Kitabının Yazarları İsviçre’de İnsan Hakları Ödülünü Kazandılar. Clearharmany.net Falun Dafa in Europe. 03 30, 2017 tarihinde http://tr.clearharmony.net/articles/a7092-Isvicre-%E2%80%9CKanli-Kampanya%E2%80%9D-Kitabinin-Yazarlari-Isvicre%E2%80%99de-Insan-Haklari-Odulunu-Kazandilar.html adresinden alındı
• Sağlık Bakanlığı. (2008). Ulusal Organ Ve Doku Nakli Koordinasyon Sistemi Yönergesi. 19735. Sağlık Bakanlığı. 02 26, 2017 tarihinde https://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/mev/mev_yonr/ulusal_organ_doku_nakli_yonergesi.pdf adresinden alındı
• Sağlık Bakanlığı. (2022). Organ Nakli Hakkında. (M. İ. Hastanesi, Derleyici) Muğla, Bodrum. 02.07.2025 tarihinde https://bodrumdh.saglik.gov.tr/TR-112179/organ-bagisi.html adresinden alındı
• Sağlık Bakanlığı. (t.y.). Türkiye'de Organ Bağışı Bilinci ve Nakil Sayıları Umudu Artıyor. 02.07.2025 tarihinde https://www.saglik.gov.tr/TR-100635/turkiyede-organ-bagisi-bilinci-ve-nakil-sayilari-umudu-artiyor.html?utm_source=chatgpt.com adresinden alındı
• Tokay Arğan, M. (2007). Organ Bağıışını Artırmada Sosyal Pazarlama Yaklaşımı: Organ Bağışına Yönelik Bir Tutum Araştırması. Eskişehir: Anadolu Ünivesitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Toroslu, N. (1978). Organ Aktarma ve Cezai Sorumluluk. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 35(1), s. 91. 05 08, 2017 tarihinde http://dergiler.ankara.edu.tr/detail.php?id=38&sayi_id=307&makale_id=2941 adresinden alındı
• Türk Böbrek Vakfı. (tarih yok). Tüm Yönleriyle Organ Bağışı. İstanbul, Bahçelievler. 03 12, 2017 tarihinde http://www.tbv.com.tr/tr/content/main/page/p/276-tum-yonleriyle-organ-bagisi adresinden alındı
• World Health Organization. (2022). Global Observatory on Donation and Transplantation. https://www.transplant-observatory.org
• Yeni Söz. (2016). Göçmen ve Kimsesizler Organ Mafyasının Hedefinde. Göçmen ve Kimsesizler Organ Mafyasının Hedefinde. İstanbul, Zeytinburnu: Yeni Söz. 03 30, 2017 tarihinde http://www.yenisoz.com.tr/gocmen-ve-kimsesizler-organ-mafyasinin-hedefinde-haber-9156 adresinden alındı
• Yeter, E., & Demirtaş, S. (tarih yok). Organ Nakilleri ve Organ Bağışının Önemi. 01-13. 02 26, 2017 tarihinde http://kisi.deu.edu.tr/bulent.cavas/ders/bok3.pdf adresinden alındı
• Zhang, S., Yuan, J., Li, W., & Ye, Q. (2014). Organ transplantation from donors (cadaveric or living) with a history of malignancy: review of the literature. Transplantation Reviews, 28(4), 169-175.